Hörmətli Şahin müəllim, tam tərsi, insanlar digər xərclərini DÜŞÜNÜRLƏR deyə, Gömrük Komitəsi tərəfindən haqlı-haqsız ödənişlərə məruz qalmaq istəmirlər.
Digər xərcləri DÜŞÜNÜRLƏR - kommunal xidmət ödəməlidirlər, DÜŞÜNÜRLƏR ki, ərzaq bahalaşır, çatdıra bilmirlər, DÜŞÜNÜRLƏR ki, uşaqlar böyüyür, xərcləri artır, Gömrüyə geri dönüşünü hiss etmədikləri ödənişlər etmək istəmirlər.
Məsələn, ölkəyə avtomobil gətirənlər Gömrükdə əlavə xərclərlə üzləşirlər, hansısa MMC təsis edilib, onlar ternimal pulu, sənəd pulu, qələm-mürəkkəb pulu və s. yığır, və ya, vətəndaş özünə, evinə xaricdən nəsə alır, bu kommersiya məqsədi deyil, amma, Azərbaycan, məsələn, paltar, kompyuter və telefon və s. istehsal edən ölkədən vergi-rüsum şəklində daha çox qazanır, yəni, özümüz heç nə istehsal etmədən istehsalçılardan çox qazanmaq istəyirik.
TEREF yazır ki, bunları REAL partiyasının sədri iqtisadçı ekspert Natig Cəfərli deyir. Natig Cəfərli fikrini davam etdirərək deyir"
Şahin müəllim daha sonra deyib ki, sitat: “Əslində, vətəndaşların idxal etdikləri mallara görə ödədikləri vəsait dolayı yolla özlərinə qayıdır”.
Şahin müəllim məntiqlə düz deyir, vergi-rüsum büdcəyə gedir, oradan da müxtəlif xərclərin, məsələn, maaş-təqaüdlərin ödənilməsinə sərf olunur. Amma, büdcənin başqa xərcləri də var axı, problem odur ki, təmir-tikinti xərcləri ilə bağlı vətəndaşlara məlumat verilmir, hətta rəsmi Dövlət qurumu olan Hesablama Palatası hər il yüzmilyonlarla izafi xərclər müəyyən edir – amma, heç bir tədbir görülmür, heç kəs cəzalandırılmır.
TEREF yazır ki, Natig Cəfərl axırda fikrini tamamayaraq Gömrük Komitəsinin sədrinə bəzi əməli məsləhətlərdə verir:
Hörmətli Şahin müəllim, Siz və hökumətin bir çox üzvləri iqtisadiyyata “sol”-dan baxırsınız, deyirsiniz ki, vətəndaş, sən vergi-rüsumu çox ödə (qanunlara görə, bəli, bizdə rüsum-vergi yüksəkdir), biz həmin pulu toplayıb sənə xərcləyəcəyik. Biz isə illərdir iqtisadiyyata “sağ”-dan baxmağı təklif edirik – vətəndaş vergi-rüsum az ödəyəndə zatən pul cibində qalır, dolayısı ilə qayıtmır, vergi-rüsum az ödədiyi zaman cibində qalan pulu iş adamıdırsa biznesə yatırıb əlavə iş yeri, deməli əlavə vergi-rüsum mənbəyi yaradır, adi vətəndaşdırsa, cibində qalan pulu yenə iqtisadiyyatda xərcləyir, nəsə alır, bununla da ticarət dövriyyəsini, dolayısıyla büdcəyə vergi-gömrük daxilolmalarını artırır.
Bizim hökumətlə fundamental, ideoloji fərqimiz budur...
Natig Cəfərli
TEREF

Bakı bulvarının “Azneft” meydanına açılan hissəsindən baxanda Çəmbərəkənd təpələrində ucalan “Ağ ev” aydın görünür. Ölkə siyasi istəblişmentinin mərkəzi sayılan bu binanın pəncərələrinin birindən uzaqlara - Xəzərin sularının səma ilə birləşib üfüqdə incə bir xətt yaratdığı yerə baxan bir adam dayanıb. Qaşları çatılmış, gözləri qıyılmışdır, baxışları gərgindir – nə barədə isə dərin düşüncələrə daldığı açıq-aşkar sezilir. Amma az sonra dodağı qaçır, bığının altından qımışır və qırışığı açılır…

***

Dövlətlər var ki, dinməz-dinməz, amma zamanı gələndə sinəsidolu nəfəs alar, ortalıq silkələnər. Türkmənistan da o səssiz ölkələrdəndir. İllərlə “əbədi neytral” adı altında nəfəsini tutub yaşayan bu ölkə, görünür ki, indi ya nəfəs almağa məcburdur, ya da boğulmağa.

Son günlər Avropa Birliyinin 12 milyard avroluq “Gateway” adlı investisiya paketi haqqında xəbərlər diplomatik dairələrdə xeyli canlanma yaradıb. Qazaxıstan, Özbəkistan və Türkmənistan üçün nəzərdə tutulan bu paket, ilk baxışda adi bir iqtisadi yardım proqramı kimi görünür. Amma diplomatiya səhnəsində heç nə göründüyü kimi deyil.

Bu yardım paketinin bölgüsü hələ açıqlanmasa da, istiqamətlər məlumdur: nəqliyyat, enerji, su, rəqəmsal infrastruktur, yaşıl iqtisadiyyat... Avropa kağız üzərində “Orta Asiyaya sabitlik gətirir.” Amma əslində, bu paketlə Avropa Rusiya və Çin orbitindəki türkmən xəttini kəsmək, onu Türk Birliyi və enerji diplomatiyası vasitəsilə Avropa orbitinə çəkmək istəyir.

İndi deyəcəksiniz ki, Avropa nədən Türk Birliyinə qahmar çıxmaq istətəməlidir ki? Axı türk birliyi damokl qılıncı kimi başlarının üstündədir.

Cavabı çox sadədir. Xəritəyə baxsanız, hər şeyin çox bəsit olduğu anlaşılar. Amma bu ilk baxışda belə qavranır. Əslində, burada oyunçular göz önündə deyil - diplomatik lövhədə görünməyən bir fiqur var: İlham Əliyev.

Onun Qarabağla bağlı diplomatiyası, uzun illər çəkilmiş səssiz xəritənin qələbəsi idi. Bu gün isə həmin səssiz zəka Xəzərin o tayında işləməyə başlayıb. Türkmənistanın Avropaya çıxışı yoxdur. Onu qapalı tutan Rusiya, içə çəkən Çin, qorxudan boğan İran... Bir nəfəslik hava varsa, o hava Xəzərdən gəlir. Xəzərdən gələn yeganə yol isə Azərbaycan üzərindən keçir.

Əgər Avropa bu üç ölkəyə yardım edirsə, bu yardımı yerinə çatdırmaq üçün Bakıdan keçməlidir. Yəni Brüssel Türkmənistana pul verirsə, kilidi Bakı açır. İlham Əliyevin diplomatik zəkası isə məhz burda özünü göstərir: kilidi heç kimin xəbəri olmadan dəyişmək.

Türkmənistanın guya Avropaya yaxınlaşması əslində, Türk birliyinə daxil olmasının başqa adıdır. Rusiya ilə qarşı-qarşıya gəlmədən, Çini qıcıqlandırmadan və “biz sadəcə enerji daşıyırıq” deyə-deyə ideoloji xətt də daşınır.

Bu, geosiyasi təkərli arabanın yeni formasını yaradır:

Türkiyə – Azərbaycan – Türkmənistan – Avropa.

Amma bu arabanın sükanı Bakının əlindədir. Çünki qaz borusu, dəhliz, liman, gömrük, etimad və sabitlik Azərbaycandadır.

Avropa bu yardımı niyə edir? Rusiya-Ukrayna müharibəsindən sonra qaz asılılığını azaltmaq üçün. Çin qarşısında daha çevik mövqe tutmaq üçün. İranla sərhəddə tarazlıq yaratmaq üçün. Amma Avropa bütün bu məqsədlərə çatmaq üçün Bakı ilə oynamaq məcburiyyətindədir.

İndi diplomatiyanın maraqlı nöqtəsi odur ki, Avropa Türkmənistana pul verir, amma qazancın ən böyüyü Azərbaycana çatır. Bunu Brüsseldə də bilirlər, amma onu da bilirlər ki, Bakı olmadan bu oyunu oynaya bilməzlər.

Bir diplomat vaxtilə demişdi: “Səssiz olanlar, çox zaman ən güclü danışanlardır”. Bu gün Türkmənistan hələ də səssizdir. Amma onun yerinə Bakı danışır. Yavaş, ardıcıl və strateji dildə.

Əgər bu plan tutarsa – və görünən odur ki, tutur – Türk dünyası ilk dəfə ideoloji yox, real iqtisadi və diplomatik struktur olaraq formalaşmağa başlayacaq. Və bu birliyin arxasında yalnız qardaşlıq yox, zəka ilə qurulmuş enerji, logistika və geosiyasi şəbəkə dayanacaq.

Bəli, bu səssiz səhnənin rejissoru Bakıdadır. Və adı çox çəkilməsə də, İlham Əliyev bu səhnəni qarşıdurmasız zəfərlə idarə edən oyunçudur.

İndi isə tamaşa başlasın...

Müəllif: Elçin Şıxlı - AYNA.AZ

Donald Tramp artıq iki aydan çoxdur Ağ Evdədir və geosiyasi şahmat taxtası tərsinə çevrilir. Avropa gərgin vəziyyətdədir: bundan sonra nə olacaq?

Onsuz da idientiklik böhranı yaşayan Avropa İttifaqı (Aİ) yeni çağırışlarla üz-üzədir. Üzv ölkələr arasında iqtisadi fikir ayrılıqları, mühacir böhranı, artan avroskeptizm – bu yandan da yalnız milli maraqlara əsaslanan siyasət yeridən ABŞ. Sual fırtınanın nə zaman qopacağı ilə bağlı deyil, sual kimlərin bu fırtınaya tab gətirə biləcəyindədir.

Amerika şərtlər irəli sürür – Aİ dayaq axtarır
Tramp heç vaxt “ümumi maraqlara” inanmayıb. Əgər hansısa razılaşma ABŞ üçün sərfəli deyilsə, ləğv olunur. Avropa artıq bunu hiss edir: yeni ticarət rüsumları, NATO-nun şərtlərinə yenidən baxılması, yumşaq diplomatiya yerinə sərt praqmatizm. ABŞ Avropa mallarına artıq 20%-lik (əksər postsovet ölkələri, o cümlədən Azərbaycandan olan idxalata isə 10%-lik) gömrük rüsumları tətbiq edib. “Əvvəlcə Amerika” – sadəcə şüar deyil, həm də fəaliyyət planıdır. Bu, Aİ üçün o deməkdir ki, ya yeni reallığa uyğunlaşmalıdır, ya da qlobal siyasətdə mövqelərini itirəcək.

Bertolt Brext xəbərdarlıq etmişdi… amma vəziyyət daha da pisləşdi
Brext “Əgər köpək balıqları insan olsaydı” adlı alleqoriyasında güclülərin guya zəifləri qoruduğu sivil dünya illüziyasını təsvir etmişdi. Amma reallıq daha sərt oldu: köpək balıqları insan olmadı, insanlar köpək balığına çevrildi. Beynəlxalq siyasətdə artıq ideologiyaya yer yoxdur – yalnız maraq, güc və nəzarət qalıb. Aİ balansı qorumağa çalışır, amma daxili ziddiyyətlər bu işi getdikcə çətinləşdirir.

Avropa klubu parçalanır
Vahidliklə bağlı bəyanatlara baxmayaraq, Aİ daxilindəki ziddiyyətlər daha da güclənir:

- İqtisadi fikir ayrılıqları. İnkişaf etmiş iqtisadiyyatlarla daha zəif “kənar” ölkələr arasında fərq ciddi problemdir. Almaniya və Niderland ixracla bağlı güclü mövqelərini qoruyub saxlayır, amma Yunanıstan, İtaliya və İspaniya borc yükü və struktur problemləri ilə mübarizə aparır. Aİ fondlarının yenidən bölüşdürülməsi mübahisələri davam edir: bəziləri daha çox həmrəylik tələb edir, digərləri isə maliyyə intizamında israrlıdır.

- Mühacir problemi. Mühacir axını 2015-ci ildəki qədər kəskin olmasa da, Aİ daxilində bu məsələ ilə bağlı fikir ayrılığı qalır. Almaniya və Fransa qaçqınların yenidən yerləşdirilməsi sistemini dəstəkləyir, Polşa, Macarıstan və Çexiya isə buna qarşı çıxır. Bu, milli suverenlik və həmrəylik prinsipləri barədə mübahisələri gücləndirir.

- Artan avroskeptizm. Macarıstanda Orban hökuməti açıq anti-Brüssel mövqeyi tutur, İtaliyada isə avroskeptik partiyalar Aİ-nin iqtisadi siyasətinə yenidən baxılmasını tələb edərək, güc qazanır. Polşada seçkilərdən sonra yeni hökumət Aİ ilə daha sıx əməkdaşlığa meyllidir, amma əvvəlki mübahisələr hələ də mövcuddur.

- Xarici siyasətdə fikir ayrılığı. Baltikyanı ölkələr və Polşa Rusiyaya qarşı daha sərt sanksiyalar tələb edir, Macarıstan və hətta Fransa elitasının bir hissəsi daha ehtiyatlı yanaşmanı dəstəkləyir. Çinlə münasibətlərdə də birlik yoxdur: Almaniya iqtisadi maraqlara baxmayaraq, strateji sektorlar üzərində nəzarəti gücləndirir, Litva isə ən sərt mövqe tutur.

ABŞ-a strateji tərəfdaş kimi inam azalır
Əfqanıstan böhranı və Ukrayna məsələsində Vaşinqtonun tərəddüdləri Avropa liderlərinə göstərdi ki, onlar ABŞ-ın qeyd-şərtsiz dəstəyinə güvənə bilməzlər. Bu isə Aİ daxilində öz müdafiə strategiyasının yaradılması barədə müzakirələri gücləndirir.

Aİ-nin ümumi iqtisadiyyatı hələ də dünyada ABŞ-dan sonra ikinci yerdədir və Çini qabaqlayır, amma onun beynəlxalq səhnədəki mövqeləri zəifləyir. Türkiyə fəal xarici siyasət aparır, Şərqi Avropa yeni iqtisadi ittifaqlar axtarır, Almaniya və Fransa isə daxili böhranlar və etirazlarla üzləşir.

Aİ hələ də güclü siyasi-iqtisadi qurumdur, amma daxili ziddiyyətlər getdikcə daha çox hiss olunur. Aİ ya islahatlar həyata keçirərək kompromis əldə edəcək, ya da birliyini itirərək milli maraqların üstün gəldiyi zəif əlaqəli dövlətlər birliyinə çevriləcək.

Tramp dünyanı praqmatizm dövrünə çağırır
Tramp və tərəfdarları bunu “sağlam düşüncədə inqilab” adlandırırlar. İdeologiyaya son qoyulur, yalnız öz xeyri və milli maraqlar. Onun strategiyası sadədir: sürətli sülh və Rusiya-Çin ittifaqının güclənməsinə yol verməmək. Trampın fikrincə, bu dünyada “dürüst” ittifaqlar yoxdur – yalnız müvəqqəti sövdələşmələr var.

Bəs bu hara aparır? Dünya beynəlxalq razılaşmalar olmadan, yalnız qarşılıqlı fayda üzərində fəaliyyət göstərə bilərmi? Bu sabitliyə aparan yoldur, yoxsa xaosa? Qlobal modeldən imtina sərt rəqabətə, beynəlxalq institutların zəifləməsinə və gərginliyin artmasına gətirib çıxarır. Nəticədə güclülər təsir zonaları uğrunda mübarizə aparacaq, zəiflər isə müdafiəsiz qalacaqlar.

Azərbaycan: köpək balıqları ilə imkanlar arasında...
Belə qeyri-sabit şəraitdə nə etməli? Azərbaycan üçün təkcə uyğunlaşmaq deyil, həm də inkişaf nöqtələri tapmaq vacibdir. Yaxın keçmişdə Ermənistan və sülh sazişi əsas mövzu idi, amma bu, bəlkə də artıq ikinci plana keçir. Regional gündəm dəyişir və yeni çağırışlar önə çıxır: Yaxın Şərqdə Azərbaycanın iki əsas müttəfiqi olan Türkiyə və İsrailin mövqelərinin güclənməsi, eləcə də Mərkəzi Asiyada öz mövqelərini aktiv şəkildə gücləndirən türk dünyası ölkələri ilə əməkdaşlığın dərinləşməsi.

Belə vəziyyətdə Azərbaycan keçmiş münaqişələrdə ilişib qalmamalı, əvəzində beynəlxalq arenada mövqelərini gücləndirmək üçün yeni imkanlardan yararlanmalıdır.

Azərbaycan üçün prioritetlər:

Xarici iqtisadi əlaqələrin şaxələndirilməsi – ABŞ, Aİ, Çin və Türkiyənin bölgədəki maraqlarını nəzərə alaraq onlarla münasibətləri inkişaf etdirmək.

Tranzit potensialının gücləndirilməsi – “Şimal-Cənub” və “Şərq-Qərb” beynəlxalq dəhlizlərində ölkənin rolunu artırmaq.

Balansın qorunması – geosiyasi itkilərə səbəb ola biləcək kəskin addımlardan çəkinmək.

Strateji sahələrin inkişafı – qlobal təlatümlərdən asılılığı azaltmaq üçün enerji, rəqəmsal iqtisadiyyat, texnologiya kimi sahələrə üstünlük vermək.

Praqmatizmin hökm sürdüyü dünyada Azərbaycanın əsas vəzifəsi yalnız müstəqil xarici siyasətini qorumaq deyil, həm də regional əməkdaşlıq üçün yeni mexanizmlərin yaradılmasında fəal iştirak etməkdir. Əks halda, başqalarının oyununda sadəcə piyada qalmaq riski var. Praqmatizm dövründə zəiflər müdafiə, güclülər fayda, müdriklər isə imkanlar axtarır…

Fuad Rəsulov - pressklub.az

Son vaxtlar Azərbaycan Yerüstü Nəqliyyat Agentliyinin (AYNA) qanunsuz parklanma siyasəti ilə bağlı ictimai narazılıqlar artmaqdadır.

Demokrat.az xəbər verir ki, bu narazılıqlar əsasən yaşayış binaları ərazisində pulsuz parklanma yerlərinin zəbt olunması, yüksək cərimələr və AYNA rəhbərliyinin sakinlərin razılığı olmadan qeyri-rəsmi formalarda ayrı-ayrı vəzifəli şəxslərin göstərişlərini həyata keçirməsi ilə bağlıdır.

Digər ciddi qanunsuzluq isə AYNA-nın insanları bezdirərək, onlardan topladığı vəsaitlərin ictimaiyyətə hesabatını verməməsi faktıdır.

Məsələ ilə bağlı Respublikaçı Alternativ (REAL) Partiyasının sədri, iqtisadçı Natiq Cəfərli Azərbaycan Yerüstü Nəqliyyat Agentliyi tərəfindən ona tətbiq olunan cəriməyə sərt etirazını bildirib.

Partiya sədri qurumun fəaliyyətini kəskin tənqid edərək, topladığı vəsaitlərin şəffaflığına dair suallar qaldırıb.

İqtisadçı deyib ki, bu gün maşınını yalnız ofisinin qarşısında saxlayıb və həmin ərazi binaya məxsus olduğu üçün giriş şlaqbaum vasitəsilə mümkündür. Lakin buna baxmayaraq, AYNA tərəfindən cərimə olunub:

“İnsanları bezdirən, yığdığı vəsait haqqında ictimai məlumat verməyən, yığdığını kefi istəyən kimi xərcləyən, AYNA, sizdən indicə mesaj aldım. Bugünkü tarixdir, bu gün maşını heç yerdə saxlamamışam, evdən çıxıb ofisə gəlib, ofisin qarşısında maşını park etmişəm. Ofisin qarşısı binaya aiddir, şlaqbaumla daxil olmaq olur və maşın 7 saatdır ofisin qarşısındadır. Yaxşı, siz bu cəriməni haranızdan uydurub çıxardınız?”.

Partiya sədri həmçinin çağrı mərkəzinə zəng etdiyini, lakin 4 dəqiqə gözlətdikdən sonra telefonun qapatıldığını vurğulayıb.

O, bu məsələ ilə bağlı məhkəməyə müraciət edəcəyini də açıqlayıb:

“Sizi məhkəməyə verəcəyəm, yetər artıq, insanları zinhara gətirmisiniz!”.

Natiq Cəfərlinin AYNA-nın fəaliyyəti barədə iradlarına bir sıra ictimai şəxslər və ayrı-ayrı vətəndaşlar tərəfindən sosial media üzərindən çoxsaylı dəstək şərhləri verilib.

Jurnalist Mayıl Ağaxanov isə qeyd edib ki, AYNA-nın fəaliyyətsizliyi ictimai nəqliyyatı iflic edib:

“Bu qurumun başı pul yığmağa qarışıb, ictimai nəqliyyata nəzarətin başını buraxıblar”.

Hərbi ekspert Üzeyir Cəfərov deyib ki, 20 milyon 15 min 120 manat pul qoparıblar sizdən-bizdən:

“BNA necə milyonları çırpışdırıb aradan çıxdısa, sabah bunlar da adlarını dəyişib mahiyyəti dəyişmədən yeni adla daha çox soyğunçuluq edəcəklər. Süni tıxaclardan kimlər neçə milyon qazanırlar, artıq hamı gözəl bilir. 30 günə yüz milyonlarla vəsait əldə olunur və o pul da rahatca bölünür "ağıllılar" arasında. Biz də saatlarla tıxaclarda deyinib əsəb xəstəsi oluruq. Necədir sizin üçün?“.

Yaranan problemlərin həlli üçün yeganə çıxış yolu olaraq vətəndaşlar AYNA-nı məhkəməyə verməyi təklif edirlər.

Avropa İttifaqı-Mərkəzi Asiya ölkələrinin Səmərqənd sammiti və yunan Kiprinin suverenliyinin dəstəkləndiyi yekun bəyannamə türk dünyasının qarşıdurması kimi görünsə də, əslində baş verənləri Orta dəhlizdə davam edən mübarizənin tərkib hissəsi adlandırmaq daha doğru olardı. Üzərində fokuslanan Kipr məsələsi isə bu mübarizədə Aİ tərəfindən tələ kimi istifadə olunur.

Sammitin yekun bəyannaməsində “BMT Təhlükəsizlik Şurasının 541 (1983) və 550 (1984) saylı qətnaməsinə öhdəlik təsdiqlənir”. 40 il öncə qəbul edilmiş bu qətnamələr yunan Kiprinin suverenliyini qoruyur, adada türk dövlətini qəbul etmir. Türk dövlətlərinin (Qazaxıstan, Özbəkistan, Türkmənistan və Qırğızıstan) yunan Kiprində səfirlik açması və bu qətnaməni dəstəkləməsi iki mənfi perspektiv yaradır:

- Türkiyənin Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətinin (ŞKTC) müstəqilliyini Türk Dövlətləri Təşkilatında tanıtmaq istiqamətindəki səylərinə ziyan vurur;
- TDT-də birliyin perspektivləri zərər görür, türk dünyasındakı dərin inteqrasiya planları zəifləyir;

Dörd türk dövlətinin yunan Kiprinə dəstək verərək, Aİ ilə münsibətləri gücləndirmək və ŞKTC-ni dəstəkləmək qarşılığında balans yaratmaq niyyəti istisna edilməməlidir. Hərçənd, Aİ-nin planları fonunda Kipr məsələsi Türkiyəyə, ümumilikdə TDT-yə qarşı tələyə çevrilir. Brüsselin Mərkəzi Asiya ölkələri ilə əməkdaşlıqda Kipr amilindən istifadə etməsi – bunun dəstək qarşılığında şərt olduğu bəlidir - Orta dəhlizdə möhkəmlənmək məqsədilə məhz TDT-də fikir ayrılığını yaratmağa – Türkiyədən Mərkəzi Asiyaya qədər uzanan coğrafiyada birliyi parçalamağa hesablanıb.

Bu planda faktiki iştirakçıya çevrilən Mərkəzi Asiya ölkələri üçün Brüssellə əlaqələr Avropa bazarına çıxış əldə etməklə yanaşı, xarici investisiyaları (12 milyard avroluq investisiya paketi qəbul olunub) cəlb etmək, həm də Rusiya və Çinlə münasibətlərdə alternativ güc mərkəzi tapmaq baxımından önəmlidir. Avropa İttifaqı üçün Mərkəzi Asiyanın önəmi isə daha böyükdür, xüsusilə Tramp Amerikasının mövcud siyasəti fonunda.

İqtisadi əhəmiyyət:

- Ukrayna müharibəsinin başlanmasından sonra itirdikləri Rusiya bazarını Mərkəzi Asiya bazarı hesabına kompensasiya etməyə çalışırlar;
- Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsində daha geniş şaxələndirməyə nail ola bilərlər;
- Mərkəzi Asiyanın nadir torpaq metalları Aİ üçün xammal ola bilər;
- Çinlə ticarət əlaqələrində Mərkəzi Asiya səmərəli marşrut rolunun oynayır;

Siyasi əhəmiyyət: Ukrayna müharibəsi və ABŞ-Rusiya anlaşması fonunda geosiyasi güc mərkəzi olmaq planına risklər yaranan Aİ üçün Mərkəzi Asiya regionu həm Çinlə əməkdaşlıq marşrutunun nəzarətindən çıxmaması, həm Moskvaya qarşı mübarizə, həm də Vaşinqton qarşısında mövqelərini itirməmək baxımından əhəmiyyətlidir. Brüssel Orta dəhlizin Mərkəzi Asiya habında güclənməklə geosiyasi mövqelərini saxlamağa çalışır. Və bununla,

- Orta dəhlizdə ABŞ-Çin rəqabətinin həlledici amilinə çevrilməyə,
- Türkiyənin TDT üzərindən bu dəhlizi nəzarətə götürməyinə
- və Türkiyə üzərindən Aİ-nin rəqiblərinin (ABŞ və Britaniya: hər iki ölkənin fərqli yanaşması olsa da, Aİ-yə qarşı ortaq mövqeyə malikdirlər) dəhlizdə güclənməsinə mane olmağa çalışırlar. Əks halda, Brüsselin Pekinlə birbaşa əlaqə xətti digər oyunçuların təsirinə düşəcək və Aİ-nin geosiyasi proseslərdə rolu rəqiblərinin icazə verdiyi qədər olacaq.

Orta dəhlizin əsas hab mərkəzlərindən olan Azərbaycan və Türkiyənin Aİ ilə toqquşması təkcə Mərkəzi Asiyaya nəzarət uğrunda deyil, Cənubi Qafqazda kommunikasiyanın açılması üzərində də yaranır: Bakı-Ankara Çin-Avropa marşrutuna Zəngəzur dəhlizini daxil etmək istəyir. Aİ Ermənistanı tranzitə çevirməyin tərəfdarıdır, Ursula fon der Leyenin Səmərqənddə “Ermənistanın Azərbaycan və Türkiyə ilə sərhədlərinin açılması oyunu dəyişdirəcək” sözləri də bundan qaynaqlanırdı. Aİ "Kipr tələsi" ilə Türkiyə-Mərkəzi Asiya xəttində çatlar yaradaraq, təkcə Orta dəhlizdə mövqeyi gücləndirmir, həm də Ankaranı öz planına razı salmağı planlaşdırır.

Bunun mümkün olacağı – Mərkəzi Asiyanın Avropa bazarına çıxışı, Aİ-nin Orta dəhlizdə planlaşdırdığı qədər güclənməsi perspektivləri asan deyil. Çünki Aİ-Mərkəzi Asiya marşrutunda əsas keçid olan Bakı və Ankaranın razı olmadığı planın reallaşması sual altındadır.

Hərçənd, Mərkəzi Asiyada müəyyən nəticə əldə edən Aİ-nin yeni həmlələri gözləniləndir:

1. TDT-də ziddiyyətləri dərinləşdirməyə və Ankaranı Brüssellə hesablaşmağa məcbur etməyə çalışacaq;
2. Ermənistana Bakı və Ankara qarşısında müqavimətini artırmaq məqsədilə dəstək davam etdiriləcək;
3. Azərbaycan-Ermənistan sülh sazişinin mövcud şərtlərdə - 17 maddəlik mətn üzərində imzalanması üçün Bakıya müxtəlif yollarla təzyiqi gücləndirəcək;
4. Mərkəzi Asiya ölkələrini Avropa bazarına çıxışının alternativ yollarını aktuallaşdıra bilər, xüsusilə İran-Ermənistan-Gürcüstan-Qara dəniz marşrutu;

Bakı və Ankaranın əks-həmlələri tükənməyib:

- Türk coğrafiyasında parçalanmanın dərinləşməsinə imkan verməmək: hazırda Kipr məsələsinə görə tənqid olunan dörd türk dövləti ilə təmasların sıxlaşdırılacağı istisna deyil, TDT-nin Bakıda keçiriləcək rəsmi sammiti problemlərin aradan qaldırılması platforması ola bilər;
- Cənubi Qafqazda “açıq qapı” buraxmamaq: Bakı-Tbilisi-Ankara xəttini möhkəmləndirmək və Ermənistanın müqavimətini qırmaq;

Baş verənlər Orta dəhlizdə mübarizənin daha açıq və kəskin mərhələdə davam edəcəyi gözləntisini ön plana çıxarır.

Asif Nərimanlı

Prezident İlham Əliyev aprelin 9-da ADA Universitetində keçirilən beynəlxalq Forumda dünya nizamının yeni cağırışları ilə bağlı mühüm mesajlar verdi. Forumda nüfuzlu ekspertlərin səsləndirdikləri suallar və Azərbaycan Prezidentinin cavabları bir daha təsdiq etdi ki, dünyada baş verən dəyişikliklər birbaşa və ya dolayı şəkildə yerləşdiyimiz coğrafiyanın da siyasi ab-havasını təsirləndirə bilir. Azərbaycanın diqqət yetirdiyi əsas məqam budur ki, Avropada bəzi dairələrin Cənubi Qafqazla bağlı sülh çağırışlarının arxasında heç bir real əməl dayanmır, əksinə, onların etdikləri sülhə yalnız xələl gətirir. Fransa başda olmaqla həmin dairələrin əsl hədəfi Ermənistan vasitəsilə regionumuzda öz maraqlarını təmin etmək və ya mövcud təsir imkanlarını genişləndirməklə bağlıdır. Bunun üçün tarixən yoxlanılmış “parçala və hökm et” siyasi düsturundan bu gün bizim coğrafiyada da istifadə olunmaqdadır.

Elə bu səbəbdən, Avropa liderliyinə iddia edən Fransa və onun təsiri altında olan bəzi beynəlxalq qurumlar Cənubi Qafqazda cızdıqları ayırıcı xətləri daha da dərinləşdirməyə, qardaş Türkiyənin regionda artmaqda olan rolunu zəiflətməyə və Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) beynəlxalq faktor kimi güclənməsinin qarşısını almağa çalışırlar. Tarixən ustası olduqları “parçala və hökmranlıq et” prinsipindən bəhrələnərək, təkcə TDT-yə deyil, həm də Azərbaycan-Gürcüstan münasibətlərinə nifaq toxumu səpmək üçün cilddən-cildə girirlər. Avropa İttifaqının (Aİ) rəsmiləri aprelin əvvəlində Səmərqənddə bəyan etdilər ki, Orta Dəhlizin az qala Gürcüstana heç bir aidiyyəti yoxdur. Elə təəssürat yaratmağa çalışdılar ki, guya bu dəhliz yalnız Ermənistandan keçə bilər. Coğrafiyamızın reallığını nəzərə almayan bu cür məntiqsiz yanaşmanın yeganə səbəbi odur ki, Ermənistandan fərqli olaraq, Azərbaycan və Gürcüstan suveren məsələlərinin həllinə xarici müdaxiləni, hər hansı bir təzyiqi qəbul etmir. Prezident İlham Əliyev Aİ-Mərkəzi Asiya sammitində Avropa Birliyinin rəsmiləri tərəfindən səsləndirilmiş bəyanatlara ADA Universitetində keçirilən Forumda bu mesajla cavab verdi: “Gürcüstanın dəniz limanları, Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu, Azərbaycanın Ələt Limanı-bütün bunlar nəqliyyat sahəsi üçün əhəmiyyətlidir. Bütün bunlar haqqında danışılmır, bu layihələrə nə qədər vəsait yatırdığımız gözardı edilir. Yalnız Türkiyə və Ermənistan, Ermənistan və Azərbaycan arasında sərhədlərin açılması haqqında danışılır. Bunun Avropaya nə aidiyyəti var? Bu, onların işi deyil… Gürcüstan haqqında isə bir kəlmə belə deyilmədi. Sanki Gürcüstan mövcud deyil. Bu, ədalətsizlikdir”.

Avropa qurumlarından gələn bəyanatların əsas məqsədi odur ki, Ermənistanı regional iqtisadi izolyasiyadan çıxara bilsinlər. Amma buna çalışanlar hələ də etiraf etmirlər ki, Ermənistan öz günahı ucbatından dalana dirənib. Belə bir həssas məqamda Gürcüstanın yeni seçilmiş Prezidenti Mixeil Kavelaşvilinin ilk rəsmi səfərini Azərbaycana etməsi, əlbəttə ki, yalnız rəmzi məna daşımır. Bu, həm də seçim deməkdir! Prezident İlham Əliyev aprelin 16-da Gürcüstan Prezidentinin iştirakı ilə mətbuata bəyanatında ADA Universitetində ifadə etdiyi mövqeyini bir daha konkretləşdirdi: “Əgər biz bu gün Avropanın enerji təhlükəsizliyi haqqında danışırıqsa, bunu Azərbaycansız, Gürcüstansız təsəvvür etmək mümkün deyil… Əgər bu gün biz Cənubi Qafqazda Orta Dəhliz layihəsindən danışırıqsa, bu, Azərbaycandan və Gürcüstandan keçən dəhlizdir”.

Gürcüstan Prezidenti Mixeil Kavelaşvili də Cənubi Qafqazda hökmranlıq etmək arzusunda olan dairələrə öz ölkəsinin seçimini və dəyişməz mövqeyini bu mesajla çatdırdı: “Təəssüf ki, son vaxtlar ölkələrimiz dəfələrlə ikili standartların və xarici qüvvələrin daxili işlərə müdaxiləsinin obyektinə çevrilib. Çoxsaylı səylərə baxmayaraq, biz bu təhlükələri qətiyyətlə aradan qaldırırıq, regionun təhlükəsizliyini və sabitliyini təmin edirik. Heç bir üçüncü ölkə və ya təşkilatın xalqlarımız üçün nəyin yaxşı olduğunu bizdən yaxşı bilməsi mümkün deyil”.

Yeni dünya nizamının formalaşması prosesində intriqa, şantaj və təhdid üslubu daha çirkin müstəviyə keçməkdədir. Bu, ikili standartlar siyasətinin gələcəkdə daha aqressiv, daha təhlükəli məcraya transformasiya oluna biləcəyinin əlamətlərindən xəbər verir. İndidən görünən budur ki, olduqca mürəkkəb, bəlkə qarşıdakı bir neçə onilliyi də təsirləndirə biləcək yeni çağırışların qarşısında yalnız öz müstəqilliyinə, suveren seçiminə və milli-mənəvi dəyərlərinə sözdə deyil, əməldə sadiq olan Azərbaycan kimi dövlətlər duruş gətirə biləcək. Prezident İlham Əliyevin ADA Universitetində keçirilən Forumda səsləndirdiyi bu bəyanat həm də həmin mövqenin mesajı idi: “Şimali Kiprdə öz dövlətinə sahib olmağa layiq qardaşlarımıza necə kömək edə biləcəyimizdən başqa bir gündəmimiz yoxdur. Onlar tarix və əməlləri ilə buna layiqdirlər. Hamımız xatırlayırıq ki, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının ovaxtkı Baş katibi Kofi Annanın təşəbbüsü ilə referendum keçirilib və Kipr türkləri birləşməyə, Kiprdəki yunanlar isə birləşmənin əleyhinə səs verdilər. Sonra nə oldu? Kipr dəvət edildi və Avropa İttifaqına üzv oldu. Bu, ədalətli idi? Əlbəttə ki, yox. Bu ikili standartlar idi? Əlbəttə, bəli. Amma təəssüf ki, siyasətçilərin çoxu bu haqda danışmaq istəmir. Onlar başağrısı olmamasına üstünlük verirlər…Amma Azərbaycana gəldikdə, məncə, Şimali Kiprdəki qardaşlarımız arasında heç bir şübhə yoxdur ki, biz müstəqil ölkə qurulana qədər, sona qədər sizinlə olacağıq”.

Olduqca təlatümlü olan hazırkı geosiyasi şəraitdə Prezident İlham Əliyevin bu tarixi bəyanatı ədalət, cəsarət və sədaqət rəmzidir! Azərbaycan və Gürcüstan Prezidentlərinin Bakıdan verdikləri mesajlar isə Cənubi Qafqazı parçalayıb burada hökmranlıq arzusunda olan dairələrə bir daha nümayiş etdirdi ki, milli-mənəvi dəyərlərimizdən və tarixi bağlardan irəli gələn öhdəliklər ölkələrimiz üçün digər maraqlardan, bəzi Avropa liderlərinin şişirdilmiş ambisiyalarından çox yüksəkdə dayanır.

Ülvi Quliyev

Milli Məclisin deputatı