Politoloq Natiq Miri Teleqraf.com-un suallarını cavablandırıb.

Onunla müsahibəni təqdim edirik.

- Prezident İlham Əliyevin Almaniya səfəri nə ilə əlaqəlidir, xüsusən də bu səfərdə Kansler Olaf Şolzun şəxsən maraqlı olduğunu nəzərə aldıqda? Diqqətçəkən bir məqam da odur ki, Cənubi Qafqaz istiqamətində fəallaşan Almaniya Fransa ilə müqayisədə daha obyektiv mövqe sərgiləməyə çalışır.

- Əslində, Fransa yanlış siyasəti ilə təkcə özü yox, bütöv Avropa Birliyi üçün problemə çevrilib. Fransa həm demokratiyanı ayağı altına alır, həm beynəlxalq hüququ görməzdən gəlir, həm kobud formada Azərbaycan-Ermənistan sülh prosesinə müdaxilə edir, həm də sülh müqaviləsi imzalanmadan təcavüzkar Ermənistanı silahlandırır. Bunlar Avropa Birliyi-Azərbaycan, ümumən Avropa Birliyi-Cənubi Qafqaz əlaqələrinə ciddi zərər vurur.

Avropa Birliyinin aparıcı dövlətlərindən biri də Almaniyadır. İqtisadi-maddi baxımdan Almaniya həmişə bu birlikdə birinci olub. Beləliklə, Fransa ilə müqayisədə Almaniya Avropa Birliyində Azərbaycan üçün daha cəlbedicidir. Çünki Berlin məsələlərə daha obyektiv yanaşmağa çalışır. Bu da Azərbaycanı Almaniya ilə əməkdaşlıq etməyə sövq edir. Bundan başqa, Almaniya Ermənistan-Azərbaycan prosesində bitərəf qalmağa çalışır. Azərbaycan və Ermənistan liderləri və nazirlərinin Almaniyada da görüşləri də bununla əlaqəlidir. Əlbəttə, Avropa Birliyi və digər bölgələr üçün başağrısına çevrilən Fransadansa, texnoloji və digər cəhətlərdən inkişaf etmiş Almaniya ilə əməkdaşlığı gücləndirmək Azərbaycan üçün daha cəlbedicidir.

Azərbaycan prezidenti bugünlərdə Rusiyaya da səfər etmişdi. Bu səfərdən uzağagedən nəticələr çıxaran daxili və xarici qüvvələr oldu. Hətta iddialar səsləndirildi ki, guya Moskvada Azərbaycanın nüvəsi Rusiya olan birliklərə üzvlüyü ilə bağlı anlaşmalar əldə ediləcək. Deyilənlər olmadı. Bu baxımdan, Azərbaycan prezidentinin Moskva səfəri lupa ilə izlənilirdi. Amma prezidentin əvvəl Moskva, ardınca da Berlin səfəri bir daha sübut edir ki, Azərbaycan xarici siyasətinin prioriteti olan balans xəttini pozmaq fikrində deyil. Çünki balansı hansısa gücün xeyrinə pozmaq Azərbaycanın iqtisadi, siyasi və təhlükəsizlik maraqlarına uyğun deyil.

Azərbaycan bütün qlobal güclərlə balanslı şəkildə münasibət qurub, yoluna belə də davam edir. Almaniya səfəri bir daha bunu göstərir. Paralel olaraq, Almaniya səfəri Avropa Birliyi və ya Qərbdə anti-Azərbaycan proseslərinə tormozlayıcı amil ola bilər. Çünki Almaniyanın Avropa Birliyi məkanında nüfuzu kifayət qədər güclüdür.

- Orta Asiya ölkələri liderlərinin Azərbaycana səfərini necə şərh etmək olar? Qazaxıstan və Özbəkistanın ardınca Qırğızıstan prezidenti də ölkəmizə gəldi. Tacikistan lideri isə mayda səfər edəcək.

- İlk növbədə, bu, bir milli-mənəvi inteqrasiyadır. Qırğızıstan, Qazaxıstan və Özbəkistan qardaş ölkələr olaraq, Qarabağın yenidən inşasında öz tarixi izlərini buraxırlar. Bu tikililər əsrlərlə Azərbaycan türkləri tərəfindən xatırlanacaq, bunlar unudulacaq məsələlər deyil. Yəni bu, tarixi iz qoyan bir mənəvi prosesdir. Kimlərsə buna “Azərbaycana yardım” kimi baxırlarsa. yanlışdır. Bu, qardaşın qardaşa həssas bir dönəmdə əl uzatmasıdır. Məhz mənəvi bağlar bu qardaşları bir-birlərinə yaxınlaşdırır. Belə mənəvi bağlar varsa, iqtisadi, hərbi, mədəni, siyasi və digər aspektlərdə birliklər qura bilərsiniz. Bu səfərlər də belə dəyərləndirilməlidir. Bunlar türk birliyinin perspektivlərini müəyyən edir.

- Böyük Britaniya xarici işlər naziri Devid Kemeronun Orta Asiya turu da diqqət çəkir. Səfər çərçivəsində Britaniya ilə Qazaxıstan arasında strateji tərəfdaşlığa dair anlaşma imzalandı. Xüsusən də bu səfər kontekstində Azərbaycanın da yaxından maraqlandığı Orta dəhliz məsələsinin gündəmə gəlməsi də maraqlıdır. Nə baş verir?

- Kemeronun bölgəyə səfəri Orta Asiya uğrunda qlobal güclər arasında ciddi geosiyasi rəqabət və mübarizənin başladığını göstərir. Əvvəldən demişdik ki, Rusiya-Ukrayna müharibəsi Moskvanın maraqlarının olduğu digər bölgələrə də transformasiya ediləcək. Bunu açıq şəkildə Cənubi Qafqazda görürük, proses artıq ciddi şəkildə Orta Asiyaya sirayət edir. Britaniya Orta Asiyaya ciddi şəkildə maraq göstərirsə, demək, bölgədə Rusiyanın nüfuzunu qırmaq, müəyyən geosiyasi layihələri reallaşdırmaq və həmin bölgədən başlayaraq Cənubi Qafqazdan keçəcək nəqliyyat dəhlizlərini açmaq istəyi ortadadır.

Britaniya nazirinin bölgəyə səfərinə Tacikistandan başlaması da təsadüfi deyil. Bilirsiniz ki, taciklər fars mənşəli xalqdır. Yəni səfərin İrana bir köynək daha yaxın olan Tacikistandan başlaması Moskva ilə yanaşı, həm də Tehrana verilən mesajdır. Əlbəttə, bu çərçivədə Çindən başlayaraq Orta Asiya və Cənubi Qafqazdan keçən Orta dəhliz projesinin aktivləşdirilməsi Azərbaycanın marağına uyğundur. Belə güclərin prosesdə yer alması və fəallıq göstərməsi sözügedən xəttin tez bir zamanda açılması və işə başlaması üçün real imkanlar yaradır. Bu, Çindən başlamaqla Orta Asiya, Cənubi Qafqaz – Azərbaycan, Ermənistan, Türkiyə və Qərb dünyasına birbaşa dəhlizin açılması deməkdir. Bu da o anlama gəlir ki, Ermənistan Zəngəzur dəhlizinin önünü kəsmək üçün uzun müddət dirəniş göstərə bilməyəcək. Əgər Britaniya və Avropa Birliyi öz mövqeyini ortaya qoyursa, Avropa Yenidənqurma Bankı maliyyə ayırırsa və Qazaxıstan prezidenti bununla bağlı Ermənistana səfər edirsə, bunlar həmin dəhlizin perspektivini göstərir.

Ermənistanın uzun müddət müqavimət göstərməsi üçün heç bir zəmin yoxdur. Ermənistanın prosesə mane olmaq üçün irəli sürdüyü “Sülh qovşağı” layihəsi yenə də Azərbaycandan keçir. Azərbaycan razı olmadan heç bir layihə reallaşmayacaq. Azərbaycan üçün alternativlər də var. Məsələn, İran və Gürcüstan üzərindən keçən yollar. Yəni Zəngəzur dəhlizi Azərbaycan üçün “olmazsa, olmaz” deyil. İndi Ermənistan bu durumda və qlobal güclərin hərəkətə keçməsi fonunda hara qədər dirənəcək? Heç bir perspektivi yoxdur. Əksində, Ermənistanla Azərbaycanın başlanğıc nöqtəsinə gələcəklərinə dair müsbət işartılar var. Bu da Zəngəzur dəhlizinin hansı statusda açılacağını müəyyən edəcək.

ReAl Partiyası sədrinin müavini Natiq Cəfərli Teleqraf.com-un suallarını cavablandırıb.

Onunla müsahibəni təqdim edirik.

- ABŞ Konqresinə bəzi yüksək vəzifəli Azərbaycan rəsmiləri və hərbçilərinə qarşı sanksiyaları nəzərdə tutan layihə təqdim olunacağı barədə məlumat yayılıb. Sizcə, bu bədnam təşəbbüs kimdən gəlib, hansı məqsədi güdür və bunun Konqresdə qəbul görəcəyi ehtimalı varmı?

- Maraqlıdır ki, bununla bağlı Konqresin rəsmi saytı və xəbərlərində heç bir izə rast gəlmədim. Bir nəfərə istinadla yayılmış məlumat kimi gördük. Konqresin işləmək qaydası belədir ki, layihələr öncədən elan olunur, müzakirəyə çıxarılmamışdan əvvəl konqresmenlərə çatdırılır, onlar da öz əlavə və dəyişikliklərini təklif etmə imkanı qazanırlar. Bununla bağlı Konqresə bağlı açıq mənbələrdə məlumata rast gəlməmişəm. Ola bilər, istisna etmirəm ki, belə bir təşəbbüs olub. Çünki orada erməni lobbisinə bağlı siyasətçi və senatorlar Azərbaycanın atdığı addımlardan (ərazi bütövlüyünü bərpa etməsindən) məmnun deyillər. Həmişə Azərbaycan bir uğura imza atan kimi, ənənəvi mövzuları gündəmə gətirərək ölkəmizə basqı etməyə çalışırlar. Belə bir trend var.

Layihəyə gəlincə, hələlik bununla bağlı rəsmi təsdiq yoxdur. Qənaətimə görə, bu, məlumat sızdırılmasıdır ki, Azərbaycana bununla bağlı hansısa əks-həmlələr etməyə fürsət və imkanlar yaransın. İndi bu, komissiyanın iclasında müzakirə edilə bilər, amma bunun ümumilikdə Konqresin iclasına çıxarılıb, hansısa qətnamə formasına salınacağına inanmıram. Çünki ABŞ dövləti Azərbaycanla münasibətlərin pozulmasında maraqlı deyil, söhbət müxtəlif maraq qruplarının təmsil olunduğu Konqresdən getmir. Əslində, Azərbaycanın atdığı addımlar Cənubi Qafqazda sülh və sabitliyin bərqərar olmasına imkanlar yaradır. Daha dərinə getsək, Azərbaycanın addımları Rusiyanın bölgədə təsir və təzyiq imkanlarını xeyli zəiflətdi. Bunu Amerikada ağlı başında olan, ciddi adamlar görürlər.

- Dörd kəndin Azərbaycana qaytarılacağı açıqlandıqdan sonra Ermənistanın sərhədyanı Tavuş vilayətində etirazlar başlayıb. Bu etirazı təşkil edənlər kimlərdir, nə etməyə çalışırlar və baş verənlərin delimitasiyaya təsirləri ola bilərmi?

- Görünən budur ki, Ermənistanda iki ölkə arasında müəyyən sənədlərin imzalanması prosesinə başlanılmasını daxili siyasətdə alətə çevirmək istəyən qüvvələr var. Çünki bundan əvvəlki hadisələrdən vasitə kimi istifadə etməyə çalışdılar, amma alınmadı. İndi Ermənistan daxilindəki müəyyən qruplar, revanşistlər, kənardan dəstək alan müəyyən qüvvələr, həmçinin ciddi aktivlik göstərən kilsə son gəlişmələri əllərində bayraq etməyə cəhd göstərirlər. Biz Ermənistanda din adamlarının sülhə çağırışlarının şahidi olmalı idik, amma əksini görürük.

Eçmiədzinin 150 illik tarixinə baxdıqda rus kilsəsi və Rusiyanın xüsusi xidmət orqanları ilə ciddi əlaqələrinin olduğunu bəlli olur. Bununla bağlı onlarla araşdırma aparılıb, kitablar yazılıb. Sovet dönəmindən bu əlaqələr daha da dərinləşib. Bir sözlə, kilsə və revanşistlər bu pozitiv gəlişməni daxili siyasətdə alətə çevirməyə, Paşinyana təzyiq dalğası yaratmağa çalışır.

Maraqlı məqam budur ki, Rusiya sülhməramlılarının Azərbaycandan çıxarılmasına qərar verilən günün səhərisi bir pozitiv informasiya yayıldı. Əslində, əksini gözləyənlər vardı. Hətta bəzi rusiyalı politoloqlar belə fikir səsləndirirdilər ki, sülhməramlıların çıxması və Moskvanın bölgədə nüfuzunun zəifləməsi Ermənistanla Azərbaycan arasında qanlı toqquşmalara səbəb olacaq. Belə bir qorxuducu proqnozlar verirdilər. Amma biz əksini gördük, səhəri sərhədin delimitasiyasının prinsipləri razılaşdırıldı.

Hələlik Ermənistanda buna qarşı olan qüvvələr o qədər güclü deyillər ki, prosesə mane olsunlar. Bütün müqavimətə baxmayaraq, 4 kəndin qaytarılması ilə bağlı razılaşma və delimitasiyanın Qazax istiqamətindən başlaması pozitiv gəlişmədir. Amma bu o demək deyil ki, gələcəkdə təxribatlar olmayacaq, prosesə mane olmaq istəyən qüvvələr tapılacaq.

- Sərhədin delimitasiyasının başladığı rəsmən bəyan edildi. Yerindən tərpənən proses sülhün önünü açacaqmı?

- Böyük sülh müqaviləsinin birdəfəlik imzalanacağı inandırıcı gəlmir. Amma sülh müqaviləsinin onurğasını təşkil edən protokolların ard-arda imzalanması mümkündür. Bu çərçivədə delimitasiya-demarkasiyanın prinsiplərinin razılaşdırılması və prosesin Qazax istiqamətində başlaması kifayət qədər pozitiv addımdır. Amma bu o demək deyil ki, delimitasiya yaxın zamanlarda bitəcək. Hətta digər qonşularımızla bu proses uzun illər aparıb. Rusiya ilə bir neçə il öncə bitdi, Gürcüstanla demək olar bitib, çox kiçik hissə qalıb. Yəni bu, o qədər də asan proses deyil, amma əsas odur ki, prinsiplər razılaşdırılıb və fəaliyyətə başlanılıb.

Sonrakı mərhələdə növbəti protokolların imzalanması mümkündür. Məsələn, nəqliyyat dəhlizlərinin açılması prinsipləri protokolu. Bu da çox vacibdir. Artıq proses başlayıb, ABŞ, NATO, Avropa Birliyi, hətta Rusiyadan belə, bununla bağlı müsbət açıqlamalar verilib.

- Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyan “döyüşə hazır ordu”dan danışır. Onun sözlərinə görə, döyüşə hazır ordunun olması sülh, qüvvələr balansının düzgün formalaşması üçün vacibdir. Bu açıqlamasının izahı necədir? Ümumiyyətlə, Ermənistanın hərbi baxımdan Azərbaycana çatması üçün imkanları nə qədərdir?

- Əslində, bu, daxili auditoriyanı sakitləşdirmək və qədim tarixi olan bir sözdür. Qədim Romadan bəri belə bir söz işlədilir ki, sülh istəyirsənsə, müharibəyə hazır ol, yaxud sülh istəyirsənsə, ordunu gücləndir. Eyni prinsipdir. Paşinyan siyasi populizmdən istifadə etməyi xoşlayır. Yəni bunu daxili auditoriya üçün deyilmiş söz kimi qəbul etmək lazımdır.

Ermənistanın iqtisadi potensialı və bölgədə coğrafi dalanda yerləşdiyini nəzərə alsaq, qısa zamanda, hətta orta perspektivdə Azərbaycanın hərbi qüdrətinə çatması mümkünsüz görünür. Çünki Azərbaycan təhlükəsizlik çətirini başqa cür formalaşdırdı, artıq bu proses bitib. Ermənistanın problemi odur ki, təhlükəsizlik çətiri darmadağın olub. Rusiyadan uzaqlaşmağa çalışırlar, yeni təhlükəsizlik çətiri yaratmaq problemlərlə üzləşir. Bu, mümkünsüz görünür, çünki istər Hindistan, istər Fransa, istərsə də digər ölkələrin Ermənistan üçün təhlükəsizlik çətiri açmaları ən azı coğrafi baxımdan mümkün deyil. Bu, Rusiya üçün çətin idi, çünki Ermənistana birbaşa giriş-çıxışı yoxdur, Gürcüstan üzərindən həyata keçirməyə çalışırdı. Gürcüstanla əlaqələrin pisləşməsindən sonra isə Rusiya yalnız hava yolu ilə Ermənistandakı hərbi varlığı və ya təhlükəsizlik çətirini saxlayırdı. İndi bunu Fransa, yaxud Hindistan necə edəcək?

Ermənistanla müqayisədə, Azərbaycan öz təhlükəsizlik konsepsiyasını həll etmiş sayılır. Məsələn, Türkiyə ilə imzalanmış Şuşa bəyannaməsi NATO-nin 5-ci maddəsi kimi bir anlayışı ehtiva edir. Müttəfiqlik bəyannaməsi həm Azərbaycan, həm də Türkiyə tərəfindən ratifikasiya olunub, dövlətlərarası sənədə çevrilib. Bu bəyannamə ərazi bütövlüyünün müdafiəsi ilə bağlı qarşılıqlı və ya birgə təhlükəsizlik tədbirlərini ehtiva edir. Bu o deməkdir ki, Azərbaycan öz təhlükəsizlik çətirini daha da genişləndirib.

İndiki halda Ermənistanın özü üçün belə bir təhlükəsizlik çətiri tapması mümkünsüz görünür, yaxın gələcəkdə də perspektivi yoxdur. İndi nə qədər əlçatmaz görünsə də, bu da özlərindən asılıdır, Ermənistanın təhlükəsizlik konsepsiyası Türkiyə ola bilər. Yəni Türkiyə və Azərbaycanla əlaqələrin normallaşması üçün atacaqları səmimi addımlar... Bu, Ermənistanın təhlükəsizliyi üçün ən yaxşı zəmanət ola bilər. Bu durumda Ermənistanın təhlükəsizlik konsepsiyasındakı boşluqlar doldurulacaq. Bir sözlə, Paşinyanın daxili auditoriya üçün dediyin sözün yaxın gələcəkdə həyata keçirilməsi mümkünsüz görünür.

“Qarabağ” Azərbaycan Premyer Liqasının 31-ci turunda öz meydanında “Qəbələ” ilə 2:2 hesablı heç-heçə edib.

Sportal.az xəbər verir ki, Ağdam təmsilçisinin baş məşqçisi Qurban Qurbanov matçdan sonra keçirilən mətbuat konfransında jurnalistlərin suallarını cavablandırıb:

- Sönük oyun getdi. İstərdim ki, daha aktiv, dinamik futbol olsun. Hava şəraiti, bəzi qərarlar oyunun tempini aşağı salırdı. Bir neçə mövqe səhvlərinə yol verdik. “Qəbələ”yə uğurlar arzulayıram.

- Növbəti turda “Sumqayıt”la qarşılaşacaqsınız. Həmin matçdan gözləntiləriniz nələrdir?

- Sumqayıtda oynamaq həmişə xoş olub. “Sumqayıt” çox yaxşı oyun göstərir. Maraqlı oyun olacaq. Yeni stadionda heç olmamışıq. İnanıram ki, azarkeşlər üçün yaxşı oyun olacaq.

- “Beşiktaş” rəsmisi açıqlayıb ki, baş məşqçi postuna namizədlər arasında sizin də adınız var. Sizə müraciət olunub?

- Çox fikir bildirmək istəmirəm. İki aydır söz-söhbətlər çoxdur. Bunu xoşlamıram. Bu barədə danışmasaq, daha yaxşı olar. Çünki bildirilən hər fikir əlavə suallar doğurur.

- Heyəti qurmağa daha çox vaxt sərf edirsiniz, yoxsa yeni oyunçular axtarmağa?

- Vaxt eyni olaraq qalır. İş saatım eynidir. Amma bəzi detallar var ki, onlara daha çox vaxt ayırırığ. Çalışırıq ki, rotasiyalar edək, hər futbolçunun oyun təcrübəsi olsun.

- Rəşad Sadıqov bildirib ki, gələcəkdə “Qarabağ”ın baş məşqçisi olmaq istəyir. Buna münasibətiniz necədir?

- Çox yaxşı, çox xoş. Hər kəsə uğurlar arzulayıram.

“Ermənistanın özü Azərbaycanla sərhədi hələ də delimitasiya etməyib”.

Qaynarinfo xəbər verir ki, bunu Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov “Sputnik”, “Moskva danışır” və “Komsomolskaya pravda” radiostansiyalarına müsahibəsində bildirib.

O, İrəvanın KTMT ilə bağlı tələblərini şərh edib. Lavrovun sözlərinə görə, Ermənistanda deyəndə ki, KTMT ölkədə öz məsuliyyət zonasını müəyyən edə bilməz, çünki İrəvan özü bunu müəyyən etməyib. O, Ermənistan hakimiyyətinin Alma-Ata bəyannaməsi çərçivəsində 1991-ci il sərhədlərinə hörmətlə yanaşmağa hazır olduqları barədə bəyanatına diqqət çəkib ki, bu da Qarabağın Azərbaycanda olması deməkdir.

“Amma paralel olaraq delimitasiya komissiyası yaratdılar. Eyni zamanda, Nikol Paşinyan köçürməyə hazır olduğu Tavuş vilayətində dörd qeyri-anklav kəndini açıqlayıb. O, indi bu ərazidə əhalini inandırır ki, başqa cür hərəkət etmək düzgün olmaz. Və Paşinyanın KTMT-dən təsdiq və qorumasını istədiyi 1991-ci il sərhədi nəzərə alınmır. Ona görə də KTMT-nin öz məsuliyyət zonasını müəyyən etməyə borclu olduğunu söyləməzdən əvvəl Ermənistanın sərhədlərini müəyyən etmək, Ermənistan rəhbərliyinin fəal şəkildə həyata keçirdiyi tam delimitasiya lazımdır”, deyə XİN başçısı bildirib.

Onun sözlərinə görə, Qarabağın Azərbaycanın tərkib hissəsi kimi tanınması və Alma-Ata Bəyannaməsinin tanınması ilə bağlı sənəd imzalananda Azərbaycanda erməni milli azlığının xüsusi hüquqlarının təmin olunmasının zəruriliyi barədə heç nə deyilməyib. Ona görə də, Lavrovun fikrincə, ermənilərin Rusiya sülhməramlılarının hərəkətsizliyi ucbatından Qarabağdan getdiyini söyləmək düzgün deyil. Nazir ümid etdiyini bildirib ki, Ermənistan və Rusiya Federasiyası liderləri arasında bütün bu məsələlərin “Qərb bədxahları tərəfindən atılan” arqumentlər olmadan müzakirə oluna biləcəyi təmaslar olacaq.

Politoloq İlqar Vəlizadə Teleqraf.com-un suallarını cavablandırıb.

Onunla müsahibəni təqdim edirik.

- Rusiya sülhməramlıları Qarabağdan çıxırlar. Kremli bu qərara gətirən durumu necə izah etmək olar? Hətta ruslar bura gələndə iddia olunmuşdu ki, uzunmüddətli planları var, nə vaxtından əvvəl, nə sonra gedəcəklər. Belə idisə, fikir niyə dəyişdi?

- Rusiyanın “uzunmüddətli plan”ının olduğunu kim deyirdi? Bunları Rusiyada qərarları verən şəxslər dilə gətirmirdilər. Bunları Solovyov kimi əqli keyfiyyəti aşağı olan insanlar, yəni təbliğatçılar deyirdilər. Hadisələr də göstərdi ki, belələri qərar qəbul edən mərkəzlərdən uzaq insanlardır.

Düzdür, onlara nə diktə edirlərsə, deyirlər, amma qərarların hansı şəraitdə və kimlər tərəfindən verildiyini anlamırlar. Sadəcə kimlərinsə dediklərini təkrarlayırlar. Ciddi adamlar anlayırdılar ki, qərarlar nə zaman, hansı şəraitdə olacaq, kimlər bu qərarları verəcək.

Hikmət Hacıyevin açıqlaması da göstərdi ki, bu, ən yüksək səviyyədə qəbul olunmuş qərardır. Yəni prezidentlər cari siyasəti, durumu, ikitərəfli münasibətləri və inkişafını, regionda gedən prosesləri götür-qoy edərək bu qərara gəliblər.

Məsələ budur ki, Rusiyanın media məkanında uzun illər ermənipərəst lobbi formalaşmışdı, onlar bir çox məsələləri istədikləri kimi qələmə verirdilər. Onlar 44 günlük müharibədə də başqa cür danışırdılar, amma hadisələr göstərdi ki, dediklərinin heç biri real deyil, reallaşmadı da. Məsələni ciddi araşdıranda görürsən ki, bu addım qaçılmaz idi. Sadəcə məqamı gəlməli idi, o da gəldi.

- İddialar səsləndirilir ki, Kremllə Bakı arasında hansısa anlaşma var, sülhməramlılar da bu çərçivədə çıxarılıb. Belə bir şey ola bilərmi?

- Uzun illər KİV hesabına bir mənzərə, yaxud klişelər yaratmağa çalışırdılar. Klişelər də elədir ki, uzun illər insanların beyinlərində qalır. Vəziyyət dəyişsə də, təəssüf ki, bəzilərinin beyinləri hələ də gec işləyir. Klişelərdən biri o idi ki, ruslar Azərbaycana giriblərsə, heç vaxt çıxmayacaqlar. Abxaziya, Cənubi Osetiya və Dnestryanını misal göstərirdilər. Bir klişe də var ki, Rusiya nə edirsə, təzyiqlər edir, qarşıdakı dövlət də bunu qeyd-şərtsiz qəbul edir. İndi də deyirlər ki, ruslar elə-belə çıxmırlar, Azərbaycanın boynuna nəsə qoyublar.

Təsəvvür edək ki, Rusiya sülhməramlıları regionda qaldılar, bəs hansı əsaslarla, nəyə görə? Ermənilər yoxdur, gəlmirlər, gəlmək də istəmirlər. Azərbaycan bunu açıq şəkildə demirdi, çünki Rusiya ilə konstruktiv danışıqlar və normal münasibətlərimiz var. Yəqin qapalı şəraitdə çatdırmışıq ki, vəziyyət dəyişib, siz də görürsünüz, fəaliyyətinizi hansı adla davam etdirəcəksiniz. Beləliklə, danışıqlar əsnasında qərara gəlinib ki, Rusiya hərbçilərini Qarabağda saxlamağın adı yoxdur.

Ermənilər burada qalsaydılar, heç olmasa, 5-10 min, yəqin ki, sülhməramlılar çıxmayacaqdılar. Yoxdular deyə çıxırlar, vəziyyət dəyişib. Yəni ona görə çıxmırlar ki, Azərbaycan üzərinə hansısa öhdəlik götürüb.

- Deyək ki, ermənilər Qarabağa qayıtmaq istədilər və qayıtdılar, ruslardamı qayıdacaqlar?

- Buna inanmıram. Bu ehtimal sıfıra bərabərdir, artıq ermənilər gəlməyəcəklər. Fərz edək ki, qayıtmaq istəyirlər, bunu 25-ci ilədək eləməlidirlər. Çünki üçtərəfli razılaşmaya görə, Rusiya sülhməramlıları 25-ci ilədək qalmalıdır. Heç o vaxta qədər də ermənilər qayıtmayacaqlar. Razılaşma konkret vaxtı əhatə edirdi, o keçəndə razılaşma da qüvvədən düşür. Bunun üçün yeni razılaşma lazımdır, Azərbaycan da heç vaxt buna getməyəcək.

- ABŞ Dövlət Departamenti Qarabağdan çıxan Rusiyanı ermənilər üçün “etibarsız müttəfiq” adlandırdı və bölgədə sabitliyi pozmaqda ittiham etdi. ABŞ-nin reaksiyası nə anlama gəlir? Yəni Rusiyaya niyə separatizmi sonadək dəstəkləmədiyinə görəmi etiraz edirlər? Maraqlıdır, ABŞ üçün Rusiya ordusu Donbasa girəndə “işğalçı”, Qarabağa girəndə “sülhməramlı”, çıxdıqda isə “pozucu” ola bildi?

- Bu, onların içüzlərini göstərir. Təəssüf ki, bizim ictimaiyyət uzun illər Qərbin məsələyə daha “obyektiv, ədalətli və beynəlxalq hüquq çərçivəsində” yanaşdığını düşünürdü. İndinin özündə də belə düşünən insanlar ki, ABŞ və Avropa Birliyi fərqli yanaşır. Belə deyil, onların sadəcə vasitələri fərqlidir, amma yanaşma eynidir. Bu, müstəmləkəçi yanaşmasıdır. Rusiyada bir cürdür, Qərbdə başqa cür...

ABŞ rəsmiləri və ya həmsədrləri ötən 30 ildə Minsk qrupunda hansı obyektiv fəaliyyətlə yadda qaldılar? Düzdür, Metyu Brayza maraqlarımıza uyğun sözlər deyirdi, elə ABŞ-nin özünü qıcıqlandıran çağırışlar edirdi, amma o da heç nə edə bilmədi. Çünki qərarı verən o deyildi. Bəs digərləri nə etdilər, hansı müsbət təklifi verdilər? Rusiya “Kazan prinsipləri” və “Lavrov planı”nı irəli sürmüşdü, bəs ABŞ nə elədi? İndi ayılıblar.

Əslində, bütün münaqişə dövründə moderatorluq Rusiyada idi, Amerika və Fransada yox. Rusiyanın bu fəaliyyəti onları qane edirdi. İndi də reallıqla barışa bilmirlər, başa düşmək istəmirlər ki, regionda vəziyyəti Azərbaycan digər oyunçularla tənzimləyir, əsasən də Rusiya ilə. Rusiya ilə də əlaqələrimizi elə qurmuşuq ki, maraqlarımız təmin olunur. Əslində, biz rusları da başa salmışıq ki, bizim maraqlarımız təmin olunanda sizin də maraqlarınız təmin oluna bilər.

Rusiyanın Qarabağdakı hərbi mövcudluğu Azərbaycanla münasibətlərin gərginləşməsinə gətirib çıxara bilərdi. İndi Rusiya ordusu çıxır, amma Rusiya şirkətləri gəlir. Həmin şirkətlər azad edilmiş ərazilərdə fəaliyyət göstərirlər. Bu da onların maraqlarına uyğundur, biz də maraqlıyıq. Çünki onların texnikaları daha ucuz və sərfəlidir, eləcə də tikinti materialları. Sərfəli tikintinin aparılması bizim üçün önəmlidir.

Bəs Amerika nə edir? Bunlar boş sözlərdir, heç nəyə təsir göstərməyən açıqlamalardır. ABŞ hələ də Azərbaycana qarşı “907-ci düzəliş”i qüvvədə saxlayır. Amerikalıların bizə “töhfə”si budur? Biz reallıqları görmək şərtilə öz addımlarımızı atırıq.

- Rusiyaya “Niyə Qarabağdan çıxdın?” eyhamını vuran ABŞ, elə bu iddiada olduqlarını artıq dillərinə gətirmiş Fransa kimi bəzi Avropa Birliyi ölkələri belə bir istəkdə ola bilərlərmi? Yəni “sülhməramlı” adı altında Azərbaycan ərazisinə - Qarabağa girmək kimi...

- Buna heç bir zəmin yoxdur. Hansı əsaslarla qüvvələrini Qarabağda yerləşdirəcəklər? Nəyə görə? Kim onlara imkan verəcək? Bura Azərbaycan ərazisidir. Azərbaycan buna icazə verməyəcək. Hansı hüquqi əsaslara söykənərək bunu etmək istəyəcəklər? Belə bir hüquqi əsas yoxdur.

- Fransa səfirini niyə geri çağırdı? O da maraqlıdır ki, çağırılma ilə rusların Qarabağdan çıxmaları eyni vaxta düşdü. Bunları bir-birləri ilə əlaqələndirmək nə qədər düzgündür?

- Əlaqə yoxdur. Ümumiyyətlə, səfirin hansı funksiyası var? Səfirin işi odur ki, münasibətləri yaxşılaşdırsın, yaxud hansısa faydalı layihələr həyata keçirsin. İndiyədək Fransa səfirində hansı faydalı layihə, münasibətlərin inkişafına töhfə görmüşük?

Hər bir səfirin işi odur ki, təmsil etdiyi ölkənin xoşməramlılığını göstərsin, münasibətlərdə pozitiv dinamika yaratsın və sair. Fransanın qərəzli münasibəti fonunda münasibətlərin inkişafında danışmaq mümkündürmü? Bir “Total” var ki, enerji sahəsində müsbət işləri var. Bu da ona görədir ki, biz birbaşa “Total”la işləyirik. Bunun da Fransa hökumətinə heç bir təsiri yoxdur. Yaxud Fransanın bölgədə hansı nüfuzlu mövqeyi var ki, Azərbaycana qarşı belə mövqedə dayanır?

Yəqin Parisdə başa düşüblər ki, səfirin buradakı fəaliyyətinə lüzum yoxdur. Əslində, bu, Fransanın nüfuzunun aşağı düşməsindən xəbər verir. Böyük dövlətlər həmişə çalışırlar ki, hansısa bölgədə nüfuz sahibi olmaq istəyirlərsə, orada müsbət işlər görürlər, müəyyən həmlələrlə balans yaratmağa və maraqlarını təmin etməyə çalışırlar. Amma Fransa edə bilmədi, balansı pozdu. Anladılar ki, bu yolla balansı bərpa edə bilməyəcəklər və bu addımı atdılar.

- Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyan sərhəd kəndlərinin sakinləri ilə görüşündə sərhəd və sülh məsələsinin həlli, eləcə də tələb olunan kəndlərin Azərbaycana qaytarılmasının tarixi önəmindən danışdı. Hətta Ermənistan daxilindən gələn bütün riskləri gözə alaraq bu yolda özünü qurban verdiyini də dedi. Yəni Azərbaycan üçün davam edən tarixi proseslər sülh müqaviləsinin imzalanması ilə sonlana bilərmi?

- Məntiqi nəticə bu ola bilər. Amma məsələ budur ki, açıqlamalardan başqa əməli addımlar görmürük. Əldə olunmuş konkret nəticə yoxdur. Bir nəticə o oldu ki, ötən ilin dekabrında tərəflər saxlanılan hərbçiləri dəyişdilər, Ermənistan COP29-un Azərbaycanda keçirilməsinə dəstək verdi. Əlbəttə, bu, müsbət və konkret məticədir. Başqa hansı nəticə var? Əlbəttə, Ermənistan əməli addımlar atsa, o zaman görə bilərik ki, müsbət və real nəticələr var. Hazırda yalnız sözlər və çıxışlar görürük.

Paşinyan dedi ki, konstitusiya dəyişəcək, dəyişmədi. Dedi ki, himn və gerb dəyişəcək, dəyişmədi. Dörd kəndin qaytarılacağını da dedi, hələ də qaytarılmayıb. Qalan hansı məsələlərdə real addımlar atıblar? Bəlkə innən belə konkret nəticələr görək, buna ümid edirik.

Qarabağda müvəqqəti yerləşdirilmiş Rusiya sülhməramlı kontingentinin bölgədən çıxması prosesinin başladığı barədə məlumatlar var. Belə ki, dünən sosial mediada sülhməramlılara məxsus hərbi texnikaların Tərtərdə hərəkətini əks etdirən görüntülər də yayılıb. Lakin onların hansı istiqamətdə hərəkət etdiyi barədə məlumat verilməyib. Bildirilir ki, sülhməramlı kontingentə məxsus ilk heyət və hərbi texnika artıq Qarabağ ərazisini tərk edib.

Qeyd edək ki, rus sülhməramlılar 10 apreldə Kəlbəcərdə yerləşən Xudavəng monastır kompleksini tərk edib. Hazırda Xudavəng monastrını Azərbaycan polisi mühafizə edir.

Erməni mediasının məlumatına görə, Rusiya sülhməramlılarının Azərbaycanın Qarabağ iqtisadi rayonundan çıxarılması mərhələli şəkildə həyata keçirilir. “News.am” saytı diplomatik mənbələrə istinadən məlumat yayıb ki, qoşunların çıxarılması eşelonla, Dağıstan vasitəsilə həyata keçirilir.

Yeri gəlmişkən, iki gün əvvəl Rusiya Dövlət Dumasının MDB işləri üzrə komitə sədrinin birinci müavini Konstantin Zatulin deyib ki, ermənilərin Qarabağdan çıxmasından sonra Rusiya sülhməramlılarının bölgədə qalması səbəbləri azalıb. Onun sözlərinə görə, Azərbaycan Rusiya qoşunlarının Qarabağdan çıxması məsələsini hələ qaldırmır: “İstəmirlər ki, Rusiya bunu məğlubiyyət və ya güzəşt kimi qəbul etsin. Bu gün Qarabağda sülhməramlıların qalması Rusiya və Azərbaycan arasındakı münasibətlərlə bağlıdır. Əslində isə erməni əhalisi qalmadığı üçün sual yaranır: bizim sülhməramlıların orada nə işi var?”.

Kreml Rusiya sülhməramlı kontingentinin Azərbaycanın Qarabağ bölgəsindən çıxarılmasını təsdiqləyib. Bu barədə Kremlin mətbuat katibi Dmitri Peskov bildirib.

“2020-ci il noyabrın 10-da imzalanmış Üçtərəfli Bəyanata əsasən, Azərbaycan Respublikasının ərazisində müvəqqəti olaraq yerləşdirilmiş Rusiya Federasiyası sülhməramlılarının ölkəmizin ərazisindən vaxtından əvvəl çıxarılması barədə hər iki ölkənin ali rəhbərliyi tərəfindən qərar qəbul edilib”. Bu sözləri isə Azərbaycan Prezidentinin köməkçisi - Azərbaycan Prezidentinin Administrasiyasının Xarici siyasət məsələləri şöbəsinin müdiri Hikmət Hacıyev Rusiya sülhməramlılarının Azərbaycan ərazisindən çıxarılması barədə danışarkən deyib.

“Artıq proses başlanılıb, Azərbaycan və Rusiya Müdafiə nazirlikləri həmin qərarın icrası ilə bağlı müvafiq tədbirləri həyata keçirirlər”, - deyə H.Hacıyev bildirib.

Mövzu ilə bağlı AYNA-nın suallarını cavablandıran ehtiyyatda olan polkovnik, hərbi ekspert Üzeyir Cəfərov deyib ki, onsuz da Rusiya hərbçilərinin Qarabağda işi qalmamışdı:

- Rusiyanın ərazilərimizə sülhməramlı adı altında yerləşdirilən hərbi kontingenti nəhayət ki, ərazilərimizi tərk edir. İki minə yaxın rus hərbçilərinin çox az hissəsi bir neçə gün əvvəl Kəlbəcərdən, Xudavəng məbədi ərazisindən çıxarılmışdı. Ötən ilin sentyabrında Azərbaycanın keçirdiyi antiterror əməliyyatından sonra Qarabağ məsələsi bitdi. Hazırda ərazilərimiz tam şəkildə Azərbaycan Ordusunun nəzarətindədir və problem həll olunub. Qarabağda yaşayan ermənilər könüllü şəkildə ərazilərimizi tərk etdilər. Bundan sonra rus hərbçilərinin orada qalmasına nə ehtiyac var idi?! Antiterror əməliyyatından sonra Rusiya hərbi kontingenti elan etməli idi ki, artıq orada fəaliyyətlərinə ehtiyac qalmayıb, çıxıb gedirlər. Amma Rusiya sülhməramlı kontingentinin belə bir bəyanatı olmamışdı.

- Rusiya antiterror əməliyyatlarından sonra hərbçilərini niyə geri çağırmırdı?

- Antiterror əməliyyatından sonra Rusiya düşünürdü ki, Qarabağdan köç edən erməniləri zor gücünə də olsa, geriyə gətirə biləcək. Bunu daha əvvəl etmişdilər, 44 günlük müharibədə Qarabağdan Ermənistana getmiş erməniləri Rusiya Xankəndiyə qaytarmışdı. Könüllü gəlmək istəməyənləri də zorla Xankəndiyə, Ağdərəyə gətirmişdilər. Hətta ermənilərin sonradan Ermənistana getməsinə də ləğv olunan Laçın dəhlizində əngəllər yaradırdılar. Rusiya düşünürdü ki, 2023-cü ildə keçirilən antiterror əməliyatlarından sonra da bölgəni tərk edən erməniləri Xankəndiyə qaytaracaq. Lakin bu dəfə belə olmadı, erməniləri əraziyə qaytara bilmədilər. Sonra isə Üçtərəfli Birgə Bəyanatın müddəasına əsasən 2025-ci ilədək Rusiya hərbi kontingenti Qarabağda qalmaq niyyətində idi. Hətta iki həftəyə yaxındır ki, ruslar guya orada minatəmizləmə əməliyyatında Azərbaycana kömək etməyə çalışırdılar. Sual olunur, 2020-ci ildə Qarabağa gələn ruslar 2021-ci ildə Ermənistanda istehsal olunan on minlərlə minanın bölgəyə gətirilməsinə niyə göz yumurdular? Əksinə, separatçılara şərait yaradırdılar ki, o minalar Azərbaycan ərazisinə basdırılsın, ərazilər təhlükə mənbəyə çevrilsin. İndi minatəmizləyən, humanitar yardım edən olublar? Guya mina təmizləmək əməliyyatlarında iştirak etməklə fəaliyyətlərinin olduğunu, onlara ehtiyac olduğunu göstərmək istəyirdilər. Məqsəd bəlli idi, Rusiya hərbçiləri buradan çıxmaq niyyətində deyildilər. Maksimum çalışdılar ki, bölgəni tərk etməsinlər. Bu, Kremlin planı idi. Rusiya istəyir ki, Azərbaycan ərazisində hərbi kontingenti olsun, bununla hansısa təsir rıçaqları qalsın. Hətta Rusiya hərbçilərini 2025-ci ildən sonra da Qarabağda saxlamaq niyyətində idilər. Görünür Azərbaycanın tələbi və uğurlu diplomatik danışıqlar nəticə verib. Bu, rəsmi Bakının diplomatik uğurudur.

- Belə məlumatlar da var ki, Ağdamdakı Rusiya-Türkiyə Birgə Monitorinq Mərkəzindəki Türkiyə hərbçiləri ərazidən çıxarılacaq. Bu barədə nə deyə bilərsiniz?

- Yaxın aylarda Monitorinq Mərkəzi fəaliyyətini dayandıracaq. Bir neçə gün əvvəl həmin Mərkəzdəki Rusiya hərbçiləri oradan çıxmağa başlayıblar. Bu halda qardaş Türkiyə hərbçilərinin Ağdamda qalmasına ehtiyac yoxdur. Bu Mərkəz bölgədə olan vəziyyəti monitorinq etmək üçün yaradılmışdı. Bu gün onlar nəyi monitorinq edirlər? Ona görə də Rusiya və Türkiyə hərbçilərinin Mərkəzdə qalmasına ehtiyac yoxdur. Həm də bu, əlavə xərcdir. Yəni demək olar ki, Monitorinq Mərkəzinin də Qarabağda missiyası bitib. Əslində ötən ilin sentyabrındakı antiterror əməliyyatından sonra Mərkəz fəaliyyətini dayandırmalı idi.