“Ermənistanın özü Azərbaycanla sərhədi hələ də delimitasiya etməyib”.

Qaynarinfo xəbər verir ki, bunu Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov “Sputnik”, “Moskva danışır” və “Komsomolskaya pravda” radiostansiyalarına müsahibəsində bildirib.

O, İrəvanın KTMT ilə bağlı tələblərini şərh edib. Lavrovun sözlərinə görə, Ermənistanda deyəndə ki, KTMT ölkədə öz məsuliyyət zonasını müəyyən edə bilməz, çünki İrəvan özü bunu müəyyən etməyib. O, Ermənistan hakimiyyətinin Alma-Ata bəyannaməsi çərçivəsində 1991-ci il sərhədlərinə hörmətlə yanaşmağa hazır olduqları barədə bəyanatına diqqət çəkib ki, bu da Qarabağın Azərbaycanda olması deməkdir.

“Amma paralel olaraq delimitasiya komissiyası yaratdılar. Eyni zamanda, Nikol Paşinyan köçürməyə hazır olduğu Tavuş vilayətində dörd qeyri-anklav kəndini açıqlayıb. O, indi bu ərazidə əhalini inandırır ki, başqa cür hərəkət etmək düzgün olmaz. Və Paşinyanın KTMT-dən təsdiq və qorumasını istədiyi 1991-ci il sərhədi nəzərə alınmır. Ona görə də KTMT-nin öz məsuliyyət zonasını müəyyən etməyə borclu olduğunu söyləməzdən əvvəl Ermənistanın sərhədlərini müəyyən etmək, Ermənistan rəhbərliyinin fəal şəkildə həyata keçirdiyi tam delimitasiya lazımdır”, deyə XİN başçısı bildirib.

Onun sözlərinə görə, Qarabağın Azərbaycanın tərkib hissəsi kimi tanınması və Alma-Ata Bəyannaməsinin tanınması ilə bağlı sənəd imzalananda Azərbaycanda erməni milli azlığının xüsusi hüquqlarının təmin olunmasının zəruriliyi barədə heç nə deyilməyib. Ona görə də, Lavrovun fikrincə, ermənilərin Rusiya sülhməramlılarının hərəkətsizliyi ucbatından Qarabağdan getdiyini söyləmək düzgün deyil. Nazir ümid etdiyini bildirib ki, Ermənistan və Rusiya Federasiyası liderləri arasında bütün bu məsələlərin “Qərb bədxahları tərəfindən atılan” arqumentlər olmadan müzakirə oluna biləcəyi təmaslar olacaq.

Politoloq İlqar Vəlizadə Teleqraf.com-un suallarını cavablandırıb.

Onunla müsahibəni təqdim edirik.

- Rusiya sülhməramlıları Qarabağdan çıxırlar. Kremli bu qərara gətirən durumu necə izah etmək olar? Hətta ruslar bura gələndə iddia olunmuşdu ki, uzunmüddətli planları var, nə vaxtından əvvəl, nə sonra gedəcəklər. Belə idisə, fikir niyə dəyişdi?

- Rusiyanın “uzunmüddətli plan”ının olduğunu kim deyirdi? Bunları Rusiyada qərarları verən şəxslər dilə gətirmirdilər. Bunları Solovyov kimi əqli keyfiyyəti aşağı olan insanlar, yəni təbliğatçılar deyirdilər. Hadisələr də göstərdi ki, belələri qərar qəbul edən mərkəzlərdən uzaq insanlardır.

Düzdür, onlara nə diktə edirlərsə, deyirlər, amma qərarların hansı şəraitdə və kimlər tərəfindən verildiyini anlamırlar. Sadəcə kimlərinsə dediklərini təkrarlayırlar. Ciddi adamlar anlayırdılar ki, qərarlar nə zaman, hansı şəraitdə olacaq, kimlər bu qərarları verəcək.

Hikmət Hacıyevin açıqlaması da göstərdi ki, bu, ən yüksək səviyyədə qəbul olunmuş qərardır. Yəni prezidentlər cari siyasəti, durumu, ikitərəfli münasibətləri və inkişafını, regionda gedən prosesləri götür-qoy edərək bu qərara gəliblər.

Məsələ budur ki, Rusiyanın media məkanında uzun illər ermənipərəst lobbi formalaşmışdı, onlar bir çox məsələləri istədikləri kimi qələmə verirdilər. Onlar 44 günlük müharibədə də başqa cür danışırdılar, amma hadisələr göstərdi ki, dediklərinin heç biri real deyil, reallaşmadı da. Məsələni ciddi araşdıranda görürsən ki, bu addım qaçılmaz idi. Sadəcə məqamı gəlməli idi, o da gəldi.

- İddialar səsləndirilir ki, Kremllə Bakı arasında hansısa anlaşma var, sülhməramlılar da bu çərçivədə çıxarılıb. Belə bir şey ola bilərmi?

- Uzun illər KİV hesabına bir mənzərə, yaxud klişelər yaratmağa çalışırdılar. Klişelər də elədir ki, uzun illər insanların beyinlərində qalır. Vəziyyət dəyişsə də, təəssüf ki, bəzilərinin beyinləri hələ də gec işləyir. Klişelərdən biri o idi ki, ruslar Azərbaycana giriblərsə, heç vaxt çıxmayacaqlar. Abxaziya, Cənubi Osetiya və Dnestryanını misal göstərirdilər. Bir klişe də var ki, Rusiya nə edirsə, təzyiqlər edir, qarşıdakı dövlət də bunu qeyd-şərtsiz qəbul edir. İndi də deyirlər ki, ruslar elə-belə çıxmırlar, Azərbaycanın boynuna nəsə qoyublar.

Təsəvvür edək ki, Rusiya sülhməramlıları regionda qaldılar, bəs hansı əsaslarla, nəyə görə? Ermənilər yoxdur, gəlmirlər, gəlmək də istəmirlər. Azərbaycan bunu açıq şəkildə demirdi, çünki Rusiya ilə konstruktiv danışıqlar və normal münasibətlərimiz var. Yəqin qapalı şəraitdə çatdırmışıq ki, vəziyyət dəyişib, siz də görürsünüz, fəaliyyətinizi hansı adla davam etdirəcəksiniz. Beləliklə, danışıqlar əsnasında qərara gəlinib ki, Rusiya hərbçilərini Qarabağda saxlamağın adı yoxdur.

Ermənilər burada qalsaydılar, heç olmasa, 5-10 min, yəqin ki, sülhməramlılar çıxmayacaqdılar. Yoxdular deyə çıxırlar, vəziyyət dəyişib. Yəni ona görə çıxmırlar ki, Azərbaycan üzərinə hansısa öhdəlik götürüb.

- Deyək ki, ermənilər Qarabağa qayıtmaq istədilər və qayıtdılar, ruslardamı qayıdacaqlar?

- Buna inanmıram. Bu ehtimal sıfıra bərabərdir, artıq ermənilər gəlməyəcəklər. Fərz edək ki, qayıtmaq istəyirlər, bunu 25-ci ilədək eləməlidirlər. Çünki üçtərəfli razılaşmaya görə, Rusiya sülhməramlıları 25-ci ilədək qalmalıdır. Heç o vaxta qədər də ermənilər qayıtmayacaqlar. Razılaşma konkret vaxtı əhatə edirdi, o keçəndə razılaşma da qüvvədən düşür. Bunun üçün yeni razılaşma lazımdır, Azərbaycan da heç vaxt buna getməyəcək.

- ABŞ Dövlət Departamenti Qarabağdan çıxan Rusiyanı ermənilər üçün “etibarsız müttəfiq” adlandırdı və bölgədə sabitliyi pozmaqda ittiham etdi. ABŞ-nin reaksiyası nə anlama gəlir? Yəni Rusiyaya niyə separatizmi sonadək dəstəkləmədiyinə görəmi etiraz edirlər? Maraqlıdır, ABŞ üçün Rusiya ordusu Donbasa girəndə “işğalçı”, Qarabağa girəndə “sülhməramlı”, çıxdıqda isə “pozucu” ola bildi?

- Bu, onların içüzlərini göstərir. Təəssüf ki, bizim ictimaiyyət uzun illər Qərbin məsələyə daha “obyektiv, ədalətli və beynəlxalq hüquq çərçivəsində” yanaşdığını düşünürdü. İndinin özündə də belə düşünən insanlar ki, ABŞ və Avropa Birliyi fərqli yanaşır. Belə deyil, onların sadəcə vasitələri fərqlidir, amma yanaşma eynidir. Bu, müstəmləkəçi yanaşmasıdır. Rusiyada bir cürdür, Qərbdə başqa cür...

ABŞ rəsmiləri və ya həmsədrləri ötən 30 ildə Minsk qrupunda hansı obyektiv fəaliyyətlə yadda qaldılar? Düzdür, Metyu Brayza maraqlarımıza uyğun sözlər deyirdi, elə ABŞ-nin özünü qıcıqlandıran çağırışlar edirdi, amma o da heç nə edə bilmədi. Çünki qərarı verən o deyildi. Bəs digərləri nə etdilər, hansı müsbət təklifi verdilər? Rusiya “Kazan prinsipləri” və “Lavrov planı”nı irəli sürmüşdü, bəs ABŞ nə elədi? İndi ayılıblar.

Əslində, bütün münaqişə dövründə moderatorluq Rusiyada idi, Amerika və Fransada yox. Rusiyanın bu fəaliyyəti onları qane edirdi. İndi də reallıqla barışa bilmirlər, başa düşmək istəmirlər ki, regionda vəziyyəti Azərbaycan digər oyunçularla tənzimləyir, əsasən də Rusiya ilə. Rusiya ilə də əlaqələrimizi elə qurmuşuq ki, maraqlarımız təmin olunur. Əslində, biz rusları da başa salmışıq ki, bizim maraqlarımız təmin olunanda sizin də maraqlarınız təmin oluna bilər.

Rusiyanın Qarabağdakı hərbi mövcudluğu Azərbaycanla münasibətlərin gərginləşməsinə gətirib çıxara bilərdi. İndi Rusiya ordusu çıxır, amma Rusiya şirkətləri gəlir. Həmin şirkətlər azad edilmiş ərazilərdə fəaliyyət göstərirlər. Bu da onların maraqlarına uyğundur, biz də maraqlıyıq. Çünki onların texnikaları daha ucuz və sərfəlidir, eləcə də tikinti materialları. Sərfəli tikintinin aparılması bizim üçün önəmlidir.

Bəs Amerika nə edir? Bunlar boş sözlərdir, heç nəyə təsir göstərməyən açıqlamalardır. ABŞ hələ də Azərbaycana qarşı “907-ci düzəliş”i qüvvədə saxlayır. Amerikalıların bizə “töhfə”si budur? Biz reallıqları görmək şərtilə öz addımlarımızı atırıq.

- Rusiyaya “Niyə Qarabağdan çıxdın?” eyhamını vuran ABŞ, elə bu iddiada olduqlarını artıq dillərinə gətirmiş Fransa kimi bəzi Avropa Birliyi ölkələri belə bir istəkdə ola bilərlərmi? Yəni “sülhməramlı” adı altında Azərbaycan ərazisinə - Qarabağa girmək kimi...

- Buna heç bir zəmin yoxdur. Hansı əsaslarla qüvvələrini Qarabağda yerləşdirəcəklər? Nəyə görə? Kim onlara imkan verəcək? Bura Azərbaycan ərazisidir. Azərbaycan buna icazə verməyəcək. Hansı hüquqi əsaslara söykənərək bunu etmək istəyəcəklər? Belə bir hüquqi əsas yoxdur.

- Fransa səfirini niyə geri çağırdı? O da maraqlıdır ki, çağırılma ilə rusların Qarabağdan çıxmaları eyni vaxta düşdü. Bunları bir-birləri ilə əlaqələndirmək nə qədər düzgündür?

- Əlaqə yoxdur. Ümumiyyətlə, səfirin hansı funksiyası var? Səfirin işi odur ki, münasibətləri yaxşılaşdırsın, yaxud hansısa faydalı layihələr həyata keçirsin. İndiyədək Fransa səfirində hansı faydalı layihə, münasibətlərin inkişafına töhfə görmüşük?

Hər bir səfirin işi odur ki, təmsil etdiyi ölkənin xoşməramlılığını göstərsin, münasibətlərdə pozitiv dinamika yaratsın və sair. Fransanın qərəzli münasibəti fonunda münasibətlərin inkişafında danışmaq mümkündürmü? Bir “Total” var ki, enerji sahəsində müsbət işləri var. Bu da ona görədir ki, biz birbaşa “Total”la işləyirik. Bunun da Fransa hökumətinə heç bir təsiri yoxdur. Yaxud Fransanın bölgədə hansı nüfuzlu mövqeyi var ki, Azərbaycana qarşı belə mövqedə dayanır?

Yəqin Parisdə başa düşüblər ki, səfirin buradakı fəaliyyətinə lüzum yoxdur. Əslində, bu, Fransanın nüfuzunun aşağı düşməsindən xəbər verir. Böyük dövlətlər həmişə çalışırlar ki, hansısa bölgədə nüfuz sahibi olmaq istəyirlərsə, orada müsbət işlər görürlər, müəyyən həmlələrlə balans yaratmağa və maraqlarını təmin etməyə çalışırlar. Amma Fransa edə bilmədi, balansı pozdu. Anladılar ki, bu yolla balansı bərpa edə bilməyəcəklər və bu addımı atdılar.

- Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyan sərhəd kəndlərinin sakinləri ilə görüşündə sərhəd və sülh məsələsinin həlli, eləcə də tələb olunan kəndlərin Azərbaycana qaytarılmasının tarixi önəmindən danışdı. Hətta Ermənistan daxilindən gələn bütün riskləri gözə alaraq bu yolda özünü qurban verdiyini də dedi. Yəni Azərbaycan üçün davam edən tarixi proseslər sülh müqaviləsinin imzalanması ilə sonlana bilərmi?

- Məntiqi nəticə bu ola bilər. Amma məsələ budur ki, açıqlamalardan başqa əməli addımlar görmürük. Əldə olunmuş konkret nəticə yoxdur. Bir nəticə o oldu ki, ötən ilin dekabrında tərəflər saxlanılan hərbçiləri dəyişdilər, Ermənistan COP29-un Azərbaycanda keçirilməsinə dəstək verdi. Əlbəttə, bu, müsbət və konkret məticədir. Başqa hansı nəticə var? Əlbəttə, Ermənistan əməli addımlar atsa, o zaman görə bilərik ki, müsbət və real nəticələr var. Hazırda yalnız sözlər və çıxışlar görürük.

Paşinyan dedi ki, konstitusiya dəyişəcək, dəyişmədi. Dedi ki, himn və gerb dəyişəcək, dəyişmədi. Dörd kəndin qaytarılacağını da dedi, hələ də qaytarılmayıb. Qalan hansı məsələlərdə real addımlar atıblar? Bəlkə innən belə konkret nəticələr görək, buna ümid edirik.

Qarabağda müvəqqəti yerləşdirilmiş Rusiya sülhməramlı kontingentinin bölgədən çıxması prosesinin başladığı barədə məlumatlar var. Belə ki, dünən sosial mediada sülhməramlılara məxsus hərbi texnikaların Tərtərdə hərəkətini əks etdirən görüntülər də yayılıb. Lakin onların hansı istiqamətdə hərəkət etdiyi barədə məlumat verilməyib. Bildirilir ki, sülhməramlı kontingentə məxsus ilk heyət və hərbi texnika artıq Qarabağ ərazisini tərk edib.

Qeyd edək ki, rus sülhməramlılar 10 apreldə Kəlbəcərdə yerləşən Xudavəng monastır kompleksini tərk edib. Hazırda Xudavəng monastrını Azərbaycan polisi mühafizə edir.

Erməni mediasının məlumatına görə, Rusiya sülhməramlılarının Azərbaycanın Qarabağ iqtisadi rayonundan çıxarılması mərhələli şəkildə həyata keçirilir. “News.am” saytı diplomatik mənbələrə istinadən məlumat yayıb ki, qoşunların çıxarılması eşelonla, Dağıstan vasitəsilə həyata keçirilir.

Yeri gəlmişkən, iki gün əvvəl Rusiya Dövlət Dumasının MDB işləri üzrə komitə sədrinin birinci müavini Konstantin Zatulin deyib ki, ermənilərin Qarabağdan çıxmasından sonra Rusiya sülhməramlılarının bölgədə qalması səbəbləri azalıb. Onun sözlərinə görə, Azərbaycan Rusiya qoşunlarının Qarabağdan çıxması məsələsini hələ qaldırmır: “İstəmirlər ki, Rusiya bunu məğlubiyyət və ya güzəşt kimi qəbul etsin. Bu gün Qarabağda sülhməramlıların qalması Rusiya və Azərbaycan arasındakı münasibətlərlə bağlıdır. Əslində isə erməni əhalisi qalmadığı üçün sual yaranır: bizim sülhməramlıların orada nə işi var?”.

Kreml Rusiya sülhməramlı kontingentinin Azərbaycanın Qarabağ bölgəsindən çıxarılmasını təsdiqləyib. Bu barədə Kremlin mətbuat katibi Dmitri Peskov bildirib.

“2020-ci il noyabrın 10-da imzalanmış Üçtərəfli Bəyanata əsasən, Azərbaycan Respublikasının ərazisində müvəqqəti olaraq yerləşdirilmiş Rusiya Federasiyası sülhməramlılarının ölkəmizin ərazisindən vaxtından əvvəl çıxarılması barədə hər iki ölkənin ali rəhbərliyi tərəfindən qərar qəbul edilib”. Bu sözləri isə Azərbaycan Prezidentinin köməkçisi - Azərbaycan Prezidentinin Administrasiyasının Xarici siyasət məsələləri şöbəsinin müdiri Hikmət Hacıyev Rusiya sülhməramlılarının Azərbaycan ərazisindən çıxarılması barədə danışarkən deyib.

“Artıq proses başlanılıb, Azərbaycan və Rusiya Müdafiə nazirlikləri həmin qərarın icrası ilə bağlı müvafiq tədbirləri həyata keçirirlər”, - deyə H.Hacıyev bildirib.

Mövzu ilə bağlı AYNA-nın suallarını cavablandıran ehtiyyatda olan polkovnik, hərbi ekspert Üzeyir Cəfərov deyib ki, onsuz da Rusiya hərbçilərinin Qarabağda işi qalmamışdı:

- Rusiyanın ərazilərimizə sülhməramlı adı altında yerləşdirilən hərbi kontingenti nəhayət ki, ərazilərimizi tərk edir. İki minə yaxın rus hərbçilərinin çox az hissəsi bir neçə gün əvvəl Kəlbəcərdən, Xudavəng məbədi ərazisindən çıxarılmışdı. Ötən ilin sentyabrında Azərbaycanın keçirdiyi antiterror əməliyyatından sonra Qarabağ məsələsi bitdi. Hazırda ərazilərimiz tam şəkildə Azərbaycan Ordusunun nəzarətindədir və problem həll olunub. Qarabağda yaşayan ermənilər könüllü şəkildə ərazilərimizi tərk etdilər. Bundan sonra rus hərbçilərinin orada qalmasına nə ehtiyac var idi?! Antiterror əməliyyatından sonra Rusiya hərbi kontingenti elan etməli idi ki, artıq orada fəaliyyətlərinə ehtiyac qalmayıb, çıxıb gedirlər. Amma Rusiya sülhməramlı kontingentinin belə bir bəyanatı olmamışdı.

- Rusiya antiterror əməliyyatlarından sonra hərbçilərini niyə geri çağırmırdı?

- Antiterror əməliyyatından sonra Rusiya düşünürdü ki, Qarabağdan köç edən erməniləri zor gücünə də olsa, geriyə gətirə biləcək. Bunu daha əvvəl etmişdilər, 44 günlük müharibədə Qarabağdan Ermənistana getmiş erməniləri Rusiya Xankəndiyə qaytarmışdı. Könüllü gəlmək istəməyənləri də zorla Xankəndiyə, Ağdərəyə gətirmişdilər. Hətta ermənilərin sonradan Ermənistana getməsinə də ləğv olunan Laçın dəhlizində əngəllər yaradırdılar. Rusiya düşünürdü ki, 2023-cü ildə keçirilən antiterror əməliyatlarından sonra da bölgəni tərk edən erməniləri Xankəndiyə qaytaracaq. Lakin bu dəfə belə olmadı, erməniləri əraziyə qaytara bilmədilər. Sonra isə Üçtərəfli Birgə Bəyanatın müddəasına əsasən 2025-ci ilədək Rusiya hərbi kontingenti Qarabağda qalmaq niyyətində idi. Hətta iki həftəyə yaxındır ki, ruslar guya orada minatəmizləmə əməliyyatında Azərbaycana kömək etməyə çalışırdılar. Sual olunur, 2020-ci ildə Qarabağa gələn ruslar 2021-ci ildə Ermənistanda istehsal olunan on minlərlə minanın bölgəyə gətirilməsinə niyə göz yumurdular? Əksinə, separatçılara şərait yaradırdılar ki, o minalar Azərbaycan ərazisinə basdırılsın, ərazilər təhlükə mənbəyə çevrilsin. İndi minatəmizləyən, humanitar yardım edən olublar? Guya mina təmizləmək əməliyyatlarında iştirak etməklə fəaliyyətlərinin olduğunu, onlara ehtiyac olduğunu göstərmək istəyirdilər. Məqsəd bəlli idi, Rusiya hərbçiləri buradan çıxmaq niyyətində deyildilər. Maksimum çalışdılar ki, bölgəni tərk etməsinlər. Bu, Kremlin planı idi. Rusiya istəyir ki, Azərbaycan ərazisində hərbi kontingenti olsun, bununla hansısa təsir rıçaqları qalsın. Hətta Rusiya hərbçilərini 2025-ci ildən sonra da Qarabağda saxlamaq niyyətində idilər. Görünür Azərbaycanın tələbi və uğurlu diplomatik danışıqlar nəticə verib. Bu, rəsmi Bakının diplomatik uğurudur.

- Belə məlumatlar da var ki, Ağdamdakı Rusiya-Türkiyə Birgə Monitorinq Mərkəzindəki Türkiyə hərbçiləri ərazidən çıxarılacaq. Bu barədə nə deyə bilərsiniz?

- Yaxın aylarda Monitorinq Mərkəzi fəaliyyətini dayandıracaq. Bir neçə gün əvvəl həmin Mərkəzdəki Rusiya hərbçiləri oradan çıxmağa başlayıblar. Bu halda qardaş Türkiyə hərbçilərinin Ağdamda qalmasına ehtiyac yoxdur. Bu Mərkəz bölgədə olan vəziyyəti monitorinq etmək üçün yaradılmışdı. Bu gün onlar nəyi monitorinq edirlər? Ona görə də Rusiya və Türkiyə hərbçilərinin Mərkəzdə qalmasına ehtiyac yoxdur. Həm də bu, əlavə xərcdir. Yəni demək olar ki, Monitorinq Mərkəzinin də Qarabağda missiyası bitib. Əslində ötən ilin sentyabrındakı antiterror əməliyyatından sonra Mərkəz fəaliyyətini dayandırmalı idi.

Aprelin 14-nə keçən gecə İranın İsraildəki hədəflərə pilotsuz uçuş aparatları və raketlərlə hücumundan sonra İsrail dövləti İrana qarşı cavab tədbirləri planı hazırlayır. Bunun İran-İsrail münaqişəsinin daha da genişlənməsinə səbəb olacağı gözlənilir. Belə olan halda İranda yaşayan azərbaycanlıların ölkəmizə axını gözlənilirmi? Azərbaycan dövləti milyonlarla miqrant axınını qəbul etməyə hazırdırmı?

Mövzu haqqında politoloq Elxan Şahinoğlu Turkustan.az-ın suallarını cavablandırıb.

Politoloq bildirib ki, “hal-hazırda İsraildə İrana hücum edib-etməmək müzakirə edilir. İndi iki variant var: ya müvəqqəti atəşkəs olacaq, ya da İsrail İrana növbəti hücumlar həyata keçirəcək.

Əgər İsrail-İran müharibəsi başlasa və şiddətlənərsə, bu, sözsüz ki, regionda Avrasiyaya və Cənubi Qafqaza təsir edəcək. Çünki İsrail İranı zəiflətməyə və onu nüvə fəaliyyətindən əl çəkməyə məcbur etmək istəyir. İranın mərkəzdənqaçma meylini gücləndirməyə çalışır. Belə getsə, İranda sosial problemlər daha da ağırlaşacaq və Suriya variantı işə düşə bilər. Suriyadan 13 milyona yaxın qaçqın Türkiyəyə axın etdi.. Bir ölkə müharibə vəziyyətində olduqda, əsas yük qonşu dövlətlərinin üzərinə düşür. Çünki qaçqın axını ilə üzləşirlər”.

Politoloq əlavə olaraq bildirib ki, “təbii ki, Azərbaycanın İranla quru sərhədi bağlı olsa belə, biz müharibədən xilas olmaq istəyən soydaşlarımıza qapılarımızı bağlaya bilməyəcəyik. Bu baxımdan bunun Azərbaycana bu cür təsirləri ola bilər. Və hər halda hesab edirəm ki, İranda sistemin dəyişdirilməsi Azərbaycanın xeyrinə olacaq. Çünki Azərbaycan istiyər ki, İranda normal rejim olsun və Azərbaycana qarşı siyəsət yürüdülməsin. Azərbaycanla təkcə sözdə deyil, əməldə də əməkdaşlıq etməyə çalışsın”.

Ötən şənbə gününü gecəsi Yaxın Şərqdə onsuz da gərgin olan vəziyyət bir qədər də gərginləşdi. Belə ki, İran İsrailə şənbədən bazara keçən gecə 300-dən çox pilotsuz təyyarə, qanadlı və ballistik raket atdı. Həmin gün Yerusəlimdə yerli vaxtla 01:45 radələrində sirena verilib və güclü partlayış səsləri eşidilib. Bu, hava hücumundan müdafiə sisteminin şəhər üzərində obyektləri vurması ilə əlaqəli olub. Hücum nəticəsində 7 yaşlı qız da daxil olmaqla, ümumilikdə, 12 nəfər yaralanıb. Həmçinin bir hərbi baza yüngül zərər görüb. İsrail bu hücumun özü və müttəfiqləri tərəfindən zərərsizləşdirildiyini deyib.

İran İnqilab Keşikçiləri Korpusu (SEPAH) bəyan edib ki, İsraildə müəyyən hədəflərə raket və dron hücumu ediblər.

Bazar günü axşam saatlarında BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasının təcili iclası keçirilib və təşkilatın baş katibi Antonio Quterreş iclasda üzv ölkələri gərginliyi artırmamağa çağırıb.

“Region xalqları dağıdıcı və tammiqyaslı münaqişənin real təhlükəsi ilə üz-üzədir. İndi təsirsizləşdirmə və gərginliyi azaltmaq vaxtıdır. Nə region, nə də dünya daha bir müharibəyə imkan verə bilər”, Quterreş bildirib.

İclasda çıxış edən İsrailin BMT-dəki səfiri Gilad Erdan çox gec olmadan qurumu “İrana qarşı bütün mümkün sanksiyaları" tətbiq etməyə çağırıb.

İran səfiri Əmir Səid İrəvani isə ölkəsinin addımının “zəruri və müvafiq” olduğunu bildirib. Səfir əlavə edib ki, Tehran regionda müharibəyə can atmır və ABŞ-la münaqişəyə girmək niyyətində deyil: “Lakin Vaşinqton hərbi müdaxilə edərsə, İran müvafiq şəkildə cavab verəcək”.

ABŞ səfirinin müavini Robert Vuud isə xəbərdarlıq edib ki, “əgər İran və ya onun müvəkkilləri ABŞ və ya İsrailə qarşı növbəti addım atsa, İran məsuliyyət daşıyacaq”.

Daha əvvəl isə İsrail İranın hücumuna "uyğun bildiyi formada və zamanda" cavab verəcəyini bildirib.

“Biz regional koalisiya qurub, özümüz uyğun bildiyimiz formada və zamanda İranı bunun hesabını ödəməyə məcbur edəcəyik”, - bazar günü İsrail Müharibə Kabinetinin rəhbəri, keçmiş müdafiə naziri Benni Qantz vurğulayıb.

Bazar günü İsrailin Baş nazir Benyamin Netanyahu, müdafiə naziri Yoav Qallant və Qantzın daxil olduğu Müharibə Kabinetinin iclası keçirib. İclasdan sonra xalqa müraciətində netanyahu deyib ki, ordu "istənilən ssenariyə hazırdır”.

Daha əvvəl Qərb və İsrail nəşrləri anonim mənbələrə istinadən bildirmişdilər ki, ABŞ İsraili hərbi cavab verməkdən çəkindirmək üçün ona təzyiq edir.

“ABŞ və digər tərəfdaşlarla birlikdə biz İsrail dövlətinin ərazisini müdafiə edə bildik. Çox az ziyan dəyib", - İsrailin müdafiə naziri söyləyib. Lakin əlavə edib ki, “bu, kampaniyanın sonu deyil... İstənilən ssenariyə hazır olmalıyıq”.

İran hücumu "Doğru vəd əməliyyatı” adlandırıb və bildirib ki, hücum aprelin 1-də İran səfirliyinə hücum da daxil olmaqla, İsrailin "təkrarlanan cinayətləri" ilə bağlıdır. İran Silahlı Qüvvələrinin Baş Qərargah rəisi, general-mayor Məhəmməd Baqiri dövlət televiziyasına deyib ki, İsrail cavab tədbirləri görəcəyi təqdirdə İranın cavabı gecəki hücumdan “daha böyük” olacaq.

İran İsrailə hücum barədə qonşularını və dostlarını hücumdan üç gün əvvəl xəbərdar edib, İranın xarici işlər naziri Hüseyn Əmir Abdullahian deyib.

“Əməliyyat başlamazdan təxminən 72 saat əvvəl biz bölgədəki dostlarımıza və qonşularımıza İranın İsrailə cavab tədbirləri barədə məlumat vermişik ki, bu, qanuni və qətidir”, - o deyib. Onun sözlərinə görə, xarici səfirlərlə görüş zamanı İran ABŞ-a bildirib ki, onun İsrailə zərbələri “məhdud” olacaq və özünümüdafiə məqsədi daşıyacaq.

Bir neçə saat sonra BMT nizamnaməsinin 51-ci maddəsini misal gətirən İran bildirib ki, "artıq məsələ bitmiş hesab edilə bilər". Bu barədə İranın BMT-dəki daimi nümayəndəliyi “X” sosial şəbəkəsində bildirib.

Başqa sözlə, İran İsrail "qisas almaq istəməsə" hücumu davam etdirməyəcəyinə işarə edib, lakin bildirib ki, bu, İran və İsrail arasında "münaqişədir və ABŞ kənarda qalmalıdır".

Son iki gündə Yaxın Şərqdə baş verənləri AYNA-ya müsahibəsində şərh edən təhlükəsizlik məsələləri üzrə ekspert İlham İsmayıl deyib ki, İran hər zaman ritorikadan istifadə edən dövlət olub:

- Hətta 1978-ci ildən, İslam İnqilabından bu yana, Tehranın İsrail və ABŞ-la bağlı bəyanatları elə bəyanatdan o tərəfə keçməyib. Dəfələrlə eşitmişik ki, İran “sionist İsraili yer üzündən siləcəyik”, “Amerikanı məhv edəcəyik” kimi ritorikadan istifadə edib. Amma heç zaman İran İsrailə birbaşa müdaxilə etməyib. İstər hücumlar olsun, istərsə də terror aktları, İran hər zaman bunu proksi qüvvələrin vasitəsi ilə edib. Yaxud da, İsrailə zərbələr İran ərazisindən deyil, qonşu ölkələrin ərazisindən, xüsusilə, Livandan, Suriyadan, qismən də İordaniyadan endirilib. Bu dəfə isə birbaşa öz ərazisindən hücum etdiyini açıqladı və bunu həyata keçirdi. Tarixdə bu bir ilk idi.

Dəməşqdəki İran konsulluğunun binası İsrail tərəfdən vurulduqdan sonra Tehran hədələməyə başladı. Bunun cavabının ikiqat veriləcəyi bəyan edilmişdi. Xatırlatmaq istəyirəm ki, bir neçə il əvvəl SEPAH generalı Qasım Süleymani Suriyada öldürüləndən sonra da İran qisasın alınacağını açıqlamışdı. Sonra ABŞ kəşfiyyatından sızan məlumatlara görə, Tehrandan Vaşinqtona xəbər göndərilib ki, İraqdakı Amerika bazalarına raket atacaqlar, itki olmamaq üçün əsgərlər təxliyə edilsin. İran tərəfi ABŞ-a açıq şəkildə bildiribmiş ki, Süleymaninin öldürülməsinə görə cavab görüntüsü yaradılmalıdır. Hesab edirəm ki, İsrailə zərbələr də görüntü üçün idi. Əvvəl xəbərdarlıq edildi, sonra dronların göndərilmə, raketlərin atılma tarixləri açıqlandı. Müharibə belə olmur axı.

Bu hadisənin fərqli cəhəti odur ki, İran ilk dəfə olaraq öz ərazisindən İsrailə raket zərbələri endirdi. Yenə deyirəm, son 45 il ərzində İran hər zaman başqa ölkələrin ərazisindən istifadə edirdi. Tehrandakılar anlayırlar ki, öz ərazisindən İsrailə zərbə İranın özünə qarşı çevrilə bilər, İranın özü hədəfə gələ bilər. Amma bu dəfə öz ərazisindən istifadə etdi.

- Kütləvi raket zərbələri endirilsə də, İsrailə bunun təsiri o qədər də olmadı...

- Təxminən 300-dək raket zərbəsi endirildi. Amma demək olar ki, o raketlərin 90 faizi İsrail ərazisinə çatmamış zərərsizləşdirildi. Bu raketlərin zərərsizləşdirilməsi İsrailin özünün “Dəmir qübbə” silahı və ABŞ-la Böyük Britaniyanın təyyarələri vasitəsilə zərərsizləşdirildi. Raketin atılmasından 18-20 dəqiqə sonra İranın ABŞ-dakı nümayəndəsi çıxış etdi ki, Tehran artıq Təl-Əvivə cavabını verib, işi bitirdi. Bununla yanaşı, İran nümayəndəsi ABŞ-ın bu məsələyə qarışmamasını xahiş etdi. Demək istədiyim odur ki, İranın bu əməliyyatı göstərişdən başqa bir şey deyildi. Yəni Tehran deyir ki, belə bir cavab verilməsi “bizə lazım idi”, bundan sonra gərginliyin dərinləşməsində “maraqlı deyilik”. Təbii ki, ABŞ da hadisələrin gərginləşməsinin marağında deyil. Vaşinqton Təl-Əvivə açıq şəkildə bildirir ki, müdafiədə İsrailin yanında olsalar da, İsrail hücum etsə, yanlarında olmayacaq. İsrail tərəfi cavab veriləcəyini bəyan edir. Amma göründüyü kimi, cavab yoxdur.

- İsrailin İranın bu əməliyyata cavabı olacaqmı?

- Zənn etmirəm ki, cavab tədbiri olacaq. Qəzzada gedən müharibə dövründə İsrailin beynəxalq aləmdə mənfi obrazı yaranıb. İslam dünyası ilə yanaşı, Qərbdə də belə fikirlər yaranıb ki, İsrail Qəzzada mülki əhalinin soyqırımını həyata keçirir. İndi İsrailin əlinə bu mənfi imici neytrallaşdırmaq üçün fürsət düşüb. İranın bu şousu ilə İsrail mənfi imici aradan qaldırmaq üçün “kart-blanş” aldı. İndi İsrail hökuməti anlayır ki, İranın ərazisinə raket zərbələri endirmək Təl-Əvivin xeyrinə deyil. İsrail cavab zərbəsi endirsə də, bunu İrandakı hərbi obyektlərə qarşı həyata keçirə bilər. Ən birinci Natanzı vurar. Orada nüvənin zənginləşdirilməsi prosesi gedir. Həm də bura Tehrana bir qədər yaxındır. Amma məncə, İsrail bunu etməyəcək. Lakin təbii ki, Yaxın Şərqdə gərginlik bundan sonra da davam edəcək.

- İranın bu şou nəyə lazım idi?

- Bilirsiniz, Dəməşqdəki konsulluq binası vurulandan, orada iki iranlı general öldürüləndən sonra Tehran bu addımı atmalı idi. Faktiki olaraq, İsrail beynəlxalq qaydaları pozdu, diplomatik nümayəndəliyi vurdu. Düzdür, İsrail özünə bəraət qazandırmaq üçün bəyan etdi ki, həmin konsulluq binasında SEPAH hərbçiləri yığılırdı, İsrailin ərazisinə hücumlarla bağlı qərar o binada verilirdi, proksi qüvvələrin idarə olunması üçün konsulluq binası qərargah kimi istifadə edilirdi və s. Amma bu, beynəlxalq qayda-qanunlara ziddir. Diplomatik nümayəndəliyə hücum həmin ölkənin ərazisinə hücum deməkdir. Bu mənada, İran bu addımı atmalı idi. İran öz qürurunu qorumaq üçün cavab vermək məcburiyyətində idi.

Başqa bir amil isə proksi qüvvələrin təzyiqidir. Hizbullah, HƏMAS-ın özü Tehranın qarşısında məsələ qaldırdılar ki, Dəməşqdəki konsulluğun vurulmasına İranın özü niyə cavab vermir. İran həm də proksilərinin qarşısında özünə bəraət qazandırmaq üçün bu addımı atdı. Ona görə də İranın hücumu cəmi 20 dəqiqə çəkdi. Yəni İran Dəməşqdəki diplomatik nümayəndəliyinə hücuma simvolik cavab verdi.

İtaliyanın məşhur jurnalisti Oriana Fallaçi 1973-cü il oktyabrın əvvəlində Tehranda İran şahı Məhəmməd Rza Pəhləvidən “The New Republic” jurnalı üçün müsahibə alıb.

Bu müsahibədə İran şahı həyata keçirdiyi islahatlardan, siyasi vəziyyətdən, neftin qiymətindən, SSRİ və ABŞ-la olan münasibətlərindən danışıb.

İtaliyalı jurnalist, yazışı və publisist Oriana Fallaçi İkinci Dünya müharibəsində italyan müqavimət hərəkatının iştirakçısı olub. O, 60-70-80-ci illərdə dünya liderləri ilə etdiyi uğurlu müsahibələri ilə şöhrət qazanıb. Fallaçi ABŞ-ın sabiq dövlət katibi Kissincerdən, iran şahı Məhəmməd Rza Pəhləvidən, Ayətullah Xomeynidən, Lex Valensadan, Villi Brandtdan, Zülfüqar Əli Bhuttodan, Müəmmər Qəddafidən, Federiko Fellinidən, Den Syaopindən, Yasir Ərəfatdan, İndira Qandidən, Qolda Meirdən, Şon Konneridən unudulmaz müsahibələr götürüb.

Çoxmilyonlu tirajla çap olunmuş 12 kitabın müəllifidir.

Oriana Fallaçi 2006-cı ildə vəfat edib.

Azpost.info İran şahı Məhəmməd Rza Pəhləvinin Fallaçiyə verdiyi müsahibəsini kiçik ixtisarla oxucularına təqdim edir.

Müsahibə jurnalın 1 dekabr 1973-cü il sayında dərc olunub.

–
Oriana Fallaçi:- Əlahəzrət, siz müsahibələrinizin birində demisiniz: “Əgər həyatı yenidən yaşamağa başlasaydım skripkaçı, cərrah, arxeoloq, polo oyunçusu olardım”.

Məhəmməd Rza Pəhləvi:- Bu sözləri dediyimi xatırlamıram. Amma əgər demişəmsə bunu Şahlıq eləməyin böyük bir baş ağrısı olmasını nəzərdə tutmuşam. Lakin bu o demək deyil ki, mən bu postdan imtina etməyə hazıram. Mən öz kürsümdə xeyli işlər gördüyümə inanıram. Monarxiyanın olmadığı yerlərdə anarxiya, oliqarxiya və diktatura olur. Bundan başqa monraxiya İranın idarəçiliyi üçün yeganə mümkün vasitədir.

Məqsədə çatmaq üçün güc lazımdır, hakimiyyəti saxlamaq üçün kimdənsə icazə və məsləhət almaq olmaz. Qərarları kimləsə müzakirə etmək olmaz. Əlbəttə, mən də səhv edə bilərəm. Mən də insanam. Amma mən hesab edirəm ki, mənim missiyam var və taxt-tacda oturaraq bunu sona çatdırmalıyam. Məlumdur ki, gələcəyi öncədən demək olmaz, amma mən əminəm ki, İranda monarxiya sizin ölkələrdəki rejimlərdən daha uzunömürlü olacaq. Yaxud belə deyərdim: Sizin rejimlər əbədi deyil, amma mənimki olacaq.

-Sizi neçə dəfə öldürməyə cəhd ediblər?

-Rəsmi olaraq iki dəfə. Qeyri-rəsmi desək, Allah bilir nə qədər. Mən başladığım işi sona çatdırana qədər sağ qalacağam. Bu gün isə Allahın əlindədir.

-Bəs niyə belə qüssəli görünürsünüz, əlahəzrət?

– Haqlısınız, qəlbən ola bilsin mən kədərli adamam. Amma mənə elə gəlir ki, bu mistik kədərdir. Qəm-qüssə mənim mistik tərəfimdən axır. Başqa cür izah edə bilmərəm, mənim qəm çəkməyə zərrə qədər səbəbim yoxdur. Hər şey varımdır, həyatım gözəl yuxu kimi axıb keçir. Dünyada məndən xoşbəxt şəxs olmamalıdır, amma hər halda…

-Yəqin tənha kral olmaq tənha kişi olmaqdan daha dəhşətlidir…
-Öz dediklərinə və hərəkətinə görə, heç kim qarşısında hesabat verməyən kralın tənhalığa məhkum olması qaçılmazdır. Amma mən tək deyiləm, çünki məni digərlərinin qəbul edə bilmədiyi güc müşayət edir. Mənim mistik gücüm. Bununla yanaşı mən məlumatlar alıram. Mən 5 yaşımdan Allahla yanaşı yaşayıram. Allah mənə öncəgörmə bəxş edib.

-Öncəgörmə?
-Bəli, öncəgörmə, təzahür…

-Nə barədə? Kimlərdən?

-Peyğəmbər və imamlardan… Mən doğurdan da təəccüb edirəm ki, siz bunu inkar edirsiniz. Məlumdur ki, mənim gözümə görünənlər olub. Bunu hətta öz tərcüməyi-halıma da yazmışam. Uşaq vaxtı iki dəfə müqəddəs ruhları görmüşəm: Beş yaşında mən imam Əlini gördüm. Qayadan yıxılmışdım. O, qaya parçası ilə mənim aramda qalaraq məni xilas etdi. Mən onu gördüm. Bu yuxu deyildi, gerçək idi. Mən təkcə onu gördüm, yanımdakı adam görə bilmirdi. Məndən savayı heç kim onu görməməli idi, çünki…Vallah, belə görürəm, məni başa düşmürsünüz…

-Əlahəzrət, elədir, tamamilə anlamıram…
-Ona görə ki, siz inanclı adam deyilsiniz. Siz Allaha da, mənə də inanmırsınız. Atam da mənə inanmadı. Həmişə belə şeyə gülürdü. Məndən soruşurdular ki, “bəlkə sənin gözünə görünüb?” Deyirdim “Yox!”.Ona görə ki, mən tapşırığı icra etmək üçün Allah tərəfindən seçilmişəm.

Mənim öncəgörməm ölkəni xilas edəcək möcüzə idi. İdarəçiliyim ölkəni xilas etdi. Ona görə ki, Allah mənim tərəfimdə idi.

-Tehranda sizin haqqınızda adamlarla danışmaq istəyəndə onlar dəhşətli şəkildə susurlar. Onlar sizin adınızı belə çəkməyə cürət eləmirlər. Nə üçün, Əlahəzrət?
– Hesab edirəm ki, bu şişirdilmiş hörmətdən irəli gəlir. Əslində onlar mənimlə olanda özlərini elə aparmırlar. Mən ABŞ-dan qayıdanda bütün şəhəri üstüaçıq maşınla keçdim. Hava limanından saraya qədər yolda məni həvəslə, gur alqışlayan milyona yaxın adam durmuşdu. Onlar vətənpərvər şüarlar səsləndirir, qızğın halda alqışlayırdılar. Dediyiniz o dəhşətli susqunluğun heç bir əlaməti yox idi. Sualınızn mənası nədir? Onların hamısı mənim əleyhimədirlər?

-Allah eləməsin, əlahəzrət. Amma siz çox avtoritar Şah olmağınızı inkar edirsiniz?

-Yox, inkar etməzdim. Çünki sözün bir çox mənalarında bəli, bu belədir. Amma baxın: İslahatları həyata keçirmək üçün avtoritar olmaq lazımdır. Xüsusən bu islahatlar əgər əhalinin cəmi 25 faizinin oxuyub-yaza bildiyi İranda aparılırsa…İnanın, millətin dörddə üç hissəsi savadsızlığdan əziyyət çəkirsə yalnız ən sərt avtoritarizm islahatların aparılmasını təmin edə bilər. Başqa cür heç nəyə nail olmaq olmaz.

Əgər mən sərt olmasaydım hətta kənd təsərrüfatında islahatları apara bilməzdim, bütün proqramlarım dayana bilərdi. Əgər bu baş versəydi radikal solçular bir neçə saatın içində radikal sağçıları məhv edəcəkdilər. Ağ inqilabdan da daha çox şey itiriləckədi.

-Bəs İranda demokratiya varmı?

-Cavabım belədir: Bir çox mənasına görə, İran sizin Avropa ölkələrindən daha demokratikdir. Nəzərə almaq lazımdır ki, kəndlilər öz torpaqlarının sahibidir, fəhlələr öz işlədikləri fabriklərin idarəçiliyində iştirak edirlər, böyük sənaye kompleksləri özəl əllərdə deyil, dövlətə məxsusdur. Seçkilər kəndlərdə başlayıb yerli, bələdiyyə və əyalət səviyyələrində keçirilir. Düzdür, parlamentdə iki partiya var. Amma məhz onlar mənim Ağ inqilab”ımın 12 bəndini qəbul edirlər. “Ağ inqilabın” ideologiyasını neçə partiya təqdim etməli idi ki? Bundan başqa ancaq bu iki partiya seçkidə kifayət qədər səs yığa bilib. Azlıqda qalan partiyalar o qədər əhəmiyyətsiz, o qədər gülməlidirlər ki, bir üzvünü belə seçdirə bilmədilər.

Mən də bu azlıqda olan müəyyən qrupların parlamentə seçilməsini istəmirəm. Həmçinin Kommunist partiyasının leqal fəaliyyət göstərməsini arzu etmirəm. Kommunistlər İranda qanundan kənardırlar. Onların istəyi yalnız dağıtmaq, dağıtmaq və dağıtmaqdır. Onlar öz ölkələrindən və şahından savayı digərlərinə loyaldırlar. Onlar satqınlardır. Mən gərək dəli olam ki, onların mövcudluğuna imkan verim.

-Əlahəzrət, ola bilsin mən yaxşı izah edə bilmədim. Mənim dediyim demokratiya Qərbin malik olduğu demokratiyadır. Oradakı rejimlər hər kəsə öz istədiyi kimi düşünməyə imkan verir. Parlamentdə isə hətta siyasi azlığın nümayəndələri də təmsil olunur.

-Mən belə demokratiya istəmirəm! Məgər siz bunu başa düşmədiniz? Mən bilmirəm ki, belə demokratiya ilə nə edəcəyəm! Mən istəmirəm bu bizim bir hissəmiz olsun. Başa düşürsünüz? Sizin möcüzəli demokratiya. Bir neçə ildən sonra siz görəcəksiniz ki, sizin bu əla saydığınız demokratiyanız sizi hara gətirib çıxaracaq.

-Ola bilsin bu bir qədər xaotikdir. Amma insanın insana hörməti üçün, azad fikrinin ifadəsi üçün yeganə mümkün seçimdir.

-Fikir azadlığı, fikir azadlığı! Demokratiya, demokratiya! Beş yaşlı uşaqlar küçədə mitinq edir, addımlayırlar. Demokratiya bunu adlandırırsınız? Azadlıq?

–Bəli, Əlahəzrət.
-Mən…Demokratiya, azadlıq! Axı bu sözlər nəyi ifadə edir?

-Fikrimcə, bu məsələn Niksonun Tehrana səfəri zamanı bir sıra kitabların qadağan edilməsi və vitrindən götürülməsidir. Mən bilirəm ki, Nikson İrana gələndə Vyetnam haqqında kitabım mağazalardan götürülmüşdü. O gedəndən sonra qaytarıldı..

-Nə?

-Bəli.

– Siz təsadüfən “qara siyahı”ya düşməmisiniz?

-Burada, Tehranda? Bilmirəm. Bəlkə də. Mən yuxarı-aşağı çoxlarının qara siyahısındayam.

-Bilirsiniz, mən sizi qəbul etmişəm, sarayda hazırda yanımda oturmusunuz…

-Bu sizin xeyirxahlığınızı göstərir.

-Bu həm də göstərir ki, bizdə burada demokratiya və azadlıqdır.

-İranda bu gün nə qədər siyasi məhbus var?

-Mən dəqiq rəqəmləri bilmirəm. Bu, sizin siyasi məhbus adı ilə nəyi nəzərdə tutmağınızdan asılıdır. Əgər siz, məsələn kommunistləri nəzərdə tutursanız, mən onları siyasi məhbus saymıram. Çünki kommunizm qanuna ziddir. Burdan da anlaşılır ki, kommunist siyasi məhbus deyil adi cinayətkardır. Əgər siz günahsız adamları, qadınları, uşaqları öldürən terrorçuları nəzərdə tutursunzsa mən onları dünyada heç vaxt siyasi məhbus hesab etmirəm. Onlara qarşı heç bir mərhəmət göstərmirəm.

– Siz həqiqətən onları edam etmisiniz?

-Qətllərdə günahkar olanları əlbəttə..Onlar güllələnib. Kommunist olduqlarına görə deyil, terrorçu olduqlarına görə…

-Maraqlıdır, siz Salvador Alyendenin (70-ci illərdə Çilinin qiyam nəticəsində qətl edilmiş sosialist prezidenti-red) ölümü barədə nə düşünürsünüz?

-Hesab edirəm ki, onun ölümü bizə dərs oldu: Qalib gəlmək və nəyəsə nail olmaq üçün o tərəfdə, bu tərəfdə olmaq olar. Aralıq tədbirlər, güzəştlər mümkün deyil. Başqa sözlə o ya inqilabçı, ya da qanun və qayda tələb edəndir. Qayda-qanuna riayət edən inqilabçı olmaq mümkün deyil. Üstəlik tolerant olmaq…Əgər Alyende öz marksist ideyaları ilə idarə etmək istəyirdisə nə üçün özünü ən yaxşı cəhətdən göstərmədi? Fidel Kastro hakimiyyətə gələndə 10 min adam öldürdü, siz isə onu tərifləyirdiniz. Ola bilsin ki, hansısa mənada o həqiqətən bacarıqlı idi. Çünki o hakimiyyətdə idi. Mən də həmçinin. Mən qalıb göstərmək istəyirəm ki, gücün köməyi ilə çox şeyə nail olmaq olar. Hətta göstərmək istəyirəm ki, sizin köhnə sosializmin sonu gəlib. Köhnə, qocalmış, bitmiş…Sosializm haqqında 100 il əvvəl danışırdılar. Hazırda o ideya müasir texnologiyalarla daha uyğun gəlmir. Fikir verdinizsə, mən isveçlilərdən daha çox şeyə nail olmuşam. İsçevdə sosialistlər mövqelərini itirirlər. Aha…İsveç sosializmi! O heç meşə və su ehtiyatlarını belə milliləşdirmədi. Amma mən elədim.

-Siz deyirsiniz ki, hansısa mənada sosialistsiniz və sizin sosializm skandinav ölkələrinin sosializmindən daha müasir və inkişaf edib?

-Əlbəttə. Ona görə ki, sosializm işləməyən adamın ayın sonunda gəlib işləyənlə eyni maaşı almaq imkanını təmin edir. Mənim “Ağ inqilab”ım isə işə stimuldur. Bu sosializmin yeni, orjinal növüdür…İnanın mənə, İranda biz sizdən daha çox inkişaf etmişik, ona görə sizdən öyrənməyə heç bir ehtiyacımız yoxdur. Amma siz, avropalılar bunu heç vaxt yazmazsınız.

-Əlahəzrət, sizin ən pis qonşunuz kimdir?

– Heç vaxt bilmək olmur ki, qonşularından ən pisi kimdir. Amma deyim ki, hazırda bu İraqdır. İraqı bir dəstə başdanxarab, qaniçən vəhşilər idarə edir. Bilirsinizmi ki, onlar iranlıları minalı sahədən sərhədi keçməyə məcbur edirlər? İrqada təqib olunan iranlılar gərək minalanmış sahədən keçsinlər. Xəstəxanalarımızda qolsuz, ayaqsız nə qədər adam yatır.

-Pis qonşu siyahısında İraqın adını çəkməyiniz məni təəccübləndirdi. Mən SSRİ-nin adını çəkəcəyinizi gözləyirdim…

-Bizim Sovet İttifaqı ilə yaxşı diplomatik və ticarət əlaqələrimiz var. İki ölkə arasında qaz xətti mövcuddur. Biz qazımızı SSRİ-yə satırıq. Bizdə sovet texnikası var. Soyuq müharibə başa çatıb. Amma Sovet Rusiyası ilə bağlı məsələ həmişə birmənalı olacaq: Ruslarla danışıqlarda İran həmişə bir dilemmanı yadında saxlamalıdır: Kommunist olmalı ya yox? Rus imperializmini inkar etmək qədər sadəlövh və ağılsızı tapmaq çətin məsələdir. Rusiyada imperialist siyasət həmişə mövcud olub. Bunu inkar etmək olmaz. Hazırda bu siyasət kommunizm doqması ilə bağlanaraq daha təhlükəli olub. SSRİ-nin bir arzusu da var: Fars körfəzi ilə Hind okeanına çıxmaq…İran isə bizim sivilizasiyanı qoruyan sonuncu qaladır. Əgər SSRİ bu qalaya hucum etməyə qərar versə bizim mövcudluğumuz yalnız müqaviməti təşkil edəcək iradəmizdən və bacarığımızdan asılı olacaq.

-İran hərbi baxımdan güclüdür?
-Bəli…Amma ruslara qarşı durmaq üçün gücümüz yetərli deyil. Bu aydındır. Məsələn, mənim atom bombam yoxdur. Amma əgər üçüncü dünya müharibəsi başlanarsa mən müqavmət göstərmək üçün özümdə kifyət qədər güc hiss edirəm.

Bəli, mən üçüncü dünya müharibəsi dedim. Çox adam hesab edir ki, üçüncü dünya müharibəsi Aralıq dənizi uğrunda başlanacaq. Amma mənim fikrimcə, bu İrana görə başlaya bilər. Çox sadə! Biz dünya enerji resurslarına nəzarət edirik. Dünyanın digər hissəsinə çatmaq üçün neft Aralıq dənizidən deyil, Fars körfəzindən və Hind okeanından keçir. Odur ki, əgər SSRİ bizə hucum etsə, biz müqavmət göstərəcəyik. Bizə yəqin ki, qalib gələcəklər. Bundan sonra qeyri-kommunist ölkələri durub baxmayacaqlar. Onlar müdaxilə edəcəklər. Bu Üçüncü dünya müharibəsi olacaq. Mən aydın izah edə bildim?

-İdeal və ağrılı şəkildə…Üçüncü dünya müharibəsi haqqında elə danışırsınız ki, sanki o tezliklə baş verəcək…

– Mən bunun baş verəməyəcəyi ümidi ilə danışıram. O qədər də uzaq olmayan gələcəkdə mən bu və digər qonşu ilə kiçik müharibə imkanlarını görürəm. Bizim sərhədlərimiz hər tərəf düşmənlərlə əhatə olunub.

-Sizin ən yaxşı dostunuz ABŞ isə çoğrafi baxımdan uzaqdır.

-Mənə “kimi ən yaxşı dostumuz hesab edirəm” sualını verirsinizsə cavabım belədir: ABŞ belə dostların sırasındadır. ABŞ bizi hamıdan yaxşı başa düşür.Ona görə ki, burada çoxlu maraqları var. Birbaşa iqtisadi, dolayısı ilə siyasi maraqları. İran dünyaya olan açar, yaxud açarlardan biridir. Mən yalnız onu əlavə edə bilərəm ki, ABŞ Monro doktrinasına qayıda bilməz. Amerkanlar dünya qarşısında olan öhdəliklərinə hörmət etməyə məcburdurlar. O cümlədən bizim qayğımıza da qalmalıdır. Bu heç bir halda müstəqilliymizi azaltmır. Hamı bilir ki, bizim ABŞ-la dostluğumuz bizi onların quluna çevirmir.

-ABŞ həmçinin İsrailin yaxşı dostu sayılır. Siz son vaxtlar isə Yerusəlimə (Qüds) qarşı çox sərt davrandınız…

-Bizim siyasətimiz fundamental siyasətə əsaslanır. Biz İsrailə imkan verə bilmərik ki, ərazini silah gücünə ələ keçirsin. Ona görə ki, ərəblərə qarşı bu prinsipə imkan verəsk sabah bizə qarşı tətbiq olunacaq.

-Siz ərəblərin tərəfindəsiniz, amma İsrailə neft satırsınız…

– Nefti şirkətlər kim istəsə ona satır. Bizim neft hər yerə gedir: Niyə İsrailə getməsin? Mənim nə işimə qalıb ki, o İsrailə gedəcək? Hara lazımdırsa ora da gedir.

-Neft gəlirlərinə görə bu gün sizdə kompyuterlər var. Gələcək var-dövlət üçün də neftə minnətdarsınız. Qərbə və neftə münasibətdə hansı siyasəti yürüdəcəyinizi müzakirə etmək olarmı?

-Bu çox sadədir. Məndə neft var, mən onu içə bilmərəm. Amma bilirəm ki, dünyanı şantaj etmədən bundan tam ölçüdə istifadə edə bilərəm.

Odur ki, mən neftin fərq qoymadan hamıya satılması siyasətini seçmişəm. Bu asan seçim deyildi. Mən heç vaxt Qərbi şantaj edən ərəb ölkələri ilə bir sırada duracağımı düşünməmişəm. Mənim ölkəm müsəlman ölkəsidir, amma ərəb ölkəsi deyil. Odur ki, mən ərəblərin rahatlığına görə deyil, İranın maraqları çərçivəsində hərəkət edirəm.

Bundan başqa İrana pul lazımdır. Nefti isə satıb çoxlu pul qazanmaq olar. Ərəblərlə mənim aramda olan fərq budur. “Qərbə neft satmayacağıq” deyən ölkələr pulları ilə nə edəcəyini bilməyən ölkələrdir. Onlar əllərindəki pullarla bir qram neft satmadan 3-4 il yaşaya bilərlər. Mən bunu bacarmaram.

-Necə olsa da siz özünüzə çoxu düşmən qazanmısınız…

-Ola bilsin mənim Qərbi şantaj etməmək barədə qərarım ərəbləri mənim kimi hərəkət etməyə vadar edəcək. Bütün ərəblər olmasa da ən azı bəzilərini…Dərhal olmasa da qısa zaman ərzində.

Bir sıra ölkələr İran kimi müstəqil deyillər. Onların İranın olduğu kimi ekspertləri yoxdur, mənim kimi dəstəyi yoxdur. Mən öz şərtlərimi diqtə edə bilirəm. İllərdir monopoliyada olmuş nefti birbaşa, heç bir şirkətin müdaxiləsi olmadan satmaq məqamına çatmaq asan deyil. Biizmlə müqavilə imzalamaq istəyənlər üçün qapılarımız geniş açıqdır. İngilislər, amerkanlar, yaponlar, hollandlar, almanlar…Əvvəlcə onlar möhkəm qorxmuşdular. Amma indi yavaş-yavaş cəsarətləri olurlar.

-Yerigəlmişkən, neftin qiyməti qalxacaq?

-Əlbəttə qalxacaq. Qeyd-şərtsiz! Özü də necə! Mən neft haqqında nə lazımdır bilirəm. Mən əsl mütəxəssisəm. Mütəxəssis kimi də sizə deyirəm: Neftin qiyməti qalxmalıdır. Başqa qərar yoxdur. Amma bu qərarın qəbuluna siz, Qərblilər vadar edirsiniz.

Siz bizə satdığınız buğdanın, şəkərin, sementin qiymətini 300 faiz qaldırmısınız. Neft-kimya məhsullarının qiymətinin kəllə-çarxa qalxmasına məcbur eləmisiniz.

Siz bizim xam nefti alırsınız və onun emalından alınan neft-kimya məhsullarını bizə xam neftə görə ödədiyiniz puldan 100 dəfə artıq qiymətə satırsınız. Siz bizi daha çox ödməyə məcbur edirsiniz. Odur ki, bundan sonra sizin də neftə görə, deyək ki, 10 dəfə artıq ödəniş etməyiniz ədalətli olardı.

-On dəfə artıq?

-Buna siz məni məcbur edirsiniz ki, qiyməti bahalaşdırım. Sənin əlbəttə öz səbəblərin olacaq. Amma, üzr istəyirəm, mənim də öz səbəblərim var. 100 ildən sonra bu neft biznesinin sonu gələcək. Tezliklə siz başqa enerji mənbələri axtaracaqsınız. Atom, günəş, daha hansısa…Mən bilmirəm. Amma bilirəm ki, artıq tədbirlər görmək vaxtı çatıb. Nefti belə indiki qaydada istifadə etmək cinayətdir.

-Biz nefti lənət adlandırırıq.

-Bəzən özümə sual verirəm, bu doğurdanmı belədir. Neftin lənət olması barədə o qədər yazıblar ki. İnanın mənə: Onun olması bir tərəfdən üstünlükdür, digər tərəfədən böyük bir narahatlıq. Çünki neft özü ilə elə təhlükə yaradır ki…Bu lənətə gəlmiş neftin üzündən dünya partlaya bilər. Sənsə gülürsən…

-Mən görürəm siz də gülürsünüz…O qədər də kədərli görünmürsünz. Təəssüf ki, biz “qara siyahı” barədə razılığa gələ bilmədik.

-Siz doğurdan qara siyahıya düşə bilərsiniz?

-Əlahəzrət, kim bilir, mümkündür. Mən hamının “qara siyahısındayam”.
-Yazıq qız. Amma mühüm deyil. Əgər siz hətta mənim məmurlarımın qara siyahısında olsanız belə mən sizi qəlbimin ağ siyahısına daxil edirəm.
-Əlahəzrət, siz məni qorxudursunuz…
Hazırladı:

X.SƏFƏROĞLU

Azpost.info

FOTO:Oriana Fallaçi

Rəşad Rza: “Çətənə yağı narkotikin anti-zəhəridir”

Narkomaniyanın qarşısının alınması və müalicəsində bir çox metodlar tətbiq olunmaqdadır. Hüquq-mühafizə orqanlarının əməliyyat tədbirlərindən tutmuş, reabilitasiya mərkəzlərində müalicəyə qədər. Məlum olduğu kimi, bəzi inkişaf etmiş ölkələrdə sənayedə istifadə məqsədilə çətənə bitkisi də əkilir. Hətta təxminən yüz il əvvəlki “Ford” avtomobili, yanacağı da daxil olmaqla, çətənədən hazırlanmışdı. Bəs, narkotik məqsədli istifadə istisna olmaqla, çətənədən hazırlanan qida maddələri narkotik asılılığına son qoymaqda da istifadə oluna bilərmi? Ekspert, təhlükəsizlik mütəxəssisi Rəşad Rza ilə müsahibəmizdə bu mövzuya aydınlıq gətirməyə çalışdıq.

- Rəşad bəy, sizin ötən müsahibəmizdə qeyd etmişdiniz ki, çətənənin əkilməsi barədə dövlətə layihə təqdim etmisiniz. Müraciətinizə nə kimi cavab verildi?

- Cavab belə oldu ki, çətənin əkilməsi qanunla qadağan olunduğundan, hələ bu məsələ saxlanılıb.

- Sizcə, bu layihə qəbul olunsaydı, ölkə iqtisadiyyatına nə kimi töhfələr verə bilərdi?

- Belə deyək, bu təkcə kənd təsərrüfatına deyil, ümumiyyətlə Azərbaycan büdcəsinə illik beş milyard manat vəsait gətirə bilər. Azərbaycan büdcəsi təxmini otuz-otuz beş milyard manat həcmindədir. Təkcə çətənədən 5 milyard manat gəlir ala bilərik. Əgər bu layihə həyata keçsə, həm fabriklər qurulsa, həm inşaatda, tikintidə istifadə olunsa, 5 milyard manat gəlir gətirəcək. Yəni bu rəqəmi minimum gəlirlə hesablamışıq. Biznes plan hazırlamışıq.

Kənd təsərrüfatına faydalarına gəlincə, deməliyəm ki, birincisi, Azərbaycanda torpaqların 60 faizi əkinə yararsızdır. Həmin torpaqlar onsuz da əkinə yararsız olduğundan, çətənə üçün yararlı torpaqlardır. Yəni çətənə bitkisi heç bir başqa məhsulun yerini almayacaq. Ancaq çətənə əkinə yararsız torpaqlarda əkilsə, həm bu torpaqlar dəyərləndiriləcək, həm də çətənə yararsız torpaqları yararlı hala gətirəcək. Yəni çətənə torpağı münbitləşdirir.

İkinci faydası budur ki, kənd təsərrüfatında istifadə olunan kimyəvi dərmanlara ehtiyac qalmır. Çətənə əkildiyi yerdə təbii şəkildə dərman təsiri göstərir, həşəratları qovur.

Üçüncüsü, çətənənin kökü gübrədir, onun kökünü sonradan istənilən yerdə istifadə etmək olar. Kənd təsərrüfatında bitkilərə, məsələn, buğdaya, arpaya peyinlə qarışdırılaraq verilə bilər.

Bundan başqa, çətənə atmosferə də fayda verir. Belə ki, atmosferdə olan karbonu özünə çəkir və onu oksigenlə əvəz edir. Yəni havanı, havada olan radiasiyanı təmizləyir. Bu bitki radiasiya şüalanması olan istənilən bir yerə əkilsə, həmin yeri 99 faizə qədər təmizləmə gücünə malikdir.

**
Çətənənin inşaata aid olan faydalı tərəfi də budur ki, onun gövdəsindən inşaat materialları hazırlana bilər. Alçipan kimi. Bu, ucuz başa gələr, ən əsası isə evlərin nəfəs almasını təmin edər. Həm də çətənədən hazırlanan inşaat materialları digərlərindən on dəfələrlə möhkəm və faydalı olur. Bu bioməhsuldur.

Çətənənin yarpaqlarından isə şampun, sabun, kremlər kimi təmizlik vasitələrinin hazırlanmasında istifadə olunur. Belə məhsullar həm bioməhsullardır, yəni kimyəvi deyil, həm də müalicəvidir.

Çətənənin toxumundan alınan yağ isə həm “Omeqa 3”, həm “Omeqa 6”, həm də “Omeqa 9” ilə zəngin olur.

Ən əsası isə, Azərbaycan əhalisində D vitamini çatmır və səbəbi isə odur ki, çətənədən bizim qədim genetikamızda istifadə olunub. Yəni bizim əhali onu həmişə istifadə edib. İndi isə çətənə bizim istifadəmizdən çıxarıldığından insanlarımızda D vitamini çatışmazlığı, xərçəng, şəkər xəstəlikləri kütləvi şəkildə artıb. Bu bərpa olunsa, çətənənin toxumundan yağ, un, hətta südə qədər çoxlu məhsullar hazırlamaq olar. Bunu etmək üçün də onu ölkədə əkmək lazımdır ki, ucuz başa gəlsin.

Qısası belə deyək ki, bir çətənə tarlasının yanında 25 fabrik qurmaq olar. Çətənənin tullantısı yoxdur. Bu fabriklər də istər parça istehsal edən tekstil fabriki olsun, istər digər sahələrə aid olsun, çox gəlirlidir. Məsələn, dünyada uşaq paltarları, ələlxüsus da alt paltarları çətənədən hazırlanır. Bu paltarlar həm möhkəm, həm yumşaq, həm də antibakterial olur. Bu bitki mikrob götürmür. Məsələn, hal-hazırda dünyada cərrahiyyə əməliyyatında istifadə olunan iplər çətənədən hazırlanır. Çünki bu iplər həm möhkəmdir, həm də antibakterialdır. Çətənədən hazırlanan cərrahiyyə ipləri nəinki mikrob götürmür, əksinə, istifadə olunduğu yerin ətrafında mikrobları öldürür.

- Post-sovet ölkələrində çətənənin leqal yolla əkilməsi təcrübəsi varmı?

- Bəli, post-sovet məkanında bir Azərbaycan qalıb ki, bu addımı atmır. Özbəkistan, Qazaxıstan, Gürcüstan, Ermənistan, Rusiya, Ukrayna və Moldovada bu bitki leqal şəkildə əkilir. Bolqarıstan, Rumıniyada da çətənə leqal əkilir. Rumıniyada qanunları dəyişdilər və çətənəni əkməyə başladılar. Çünki başa düşdülər ki, onu əkməsələr həm tibbi, həm də iqtisadi baxımdan bütün sahələrdə geridə qalacaqlar. Bu addımı atdılar. Sonuncu bu addımı atan Özbəkistan idi. Bir neçə il əvvəl onlar da qanunlarını dəyişdilər və bu layihəni başlatdılar.

- Bəs, çətənə yağından narkotik asılılarının müalicəsində istifadə etmək mümkündürmü?

- Bəli, çətənənin meyvəsinin yağı narkotikin anti-zəhəridir. Onunla birbaşa bütün narkotik asılılarını müalicə etmək olar. Həm də həmin asılı insanlara dövlət nəzarəti altında çətənənin yağı verilərsə, onlar məmnun olarlar. Narkomanlarda olan asılılıq ehtiyacını təmin edərlər.

**

- Başqa ölkələrin təcrübəsində narkotik asılılarını çətənə yağı ilə müalicə etmək təcrübəsi varmı?

-Təbii ki. Əsasən Avropa ölkələrində, məsələn Hollandiyada, Almaniyada, ABŞ və Kanadada bu təcrübə var. Hətta Almaniya bu ehtiyacı qarşılamağı çatdıra bilmir. Almaniya Rumıniyanın, Bolqarıstanın da ərazilərində torpaqlar icarəyə götürüb, orada çətənə əkir, onu dərman preparatı formasına salır, dünyaya satır. Yəni öz ərazisində əkdiyi çətənə artıq ona bəs etmir. Buna ehtiyac var. Amma Azərbaycanda bunun üçün münbit şərait var, həm də bu bitkinin kökü Azərbaycandadır, belə desək, qədim, milli bitkimizdir. Onun ən gözəl növü Azərbaycanda olub. Dediyim kimi, 60 faiz boş torpaqlar istifadəsiz qalıb, onları dəyərləndirmək lazımdır ki, həm dövlət büdcəsinə dəstək olsun, həm insanlar qidalansınlar, həm də dərman kimi istifadə etsinlər.

- Bəs, layihənizlə bağlı yenidən rəsmi qurumlara müraciət etməyi düşünürsünüz?

-Bəli, düşünürəm ki, bununla bağlı artıq cənab prezidentə müraciət edim. Bu, çox mühüm məsələdir. Həm ictimai şəkildə, həm rəsmi formada. Bunu ictimailəşdirmək lazımdır. Çünki cənab prezident özü deyib ki, müəyyən məsələləri ictimai şəkildə mənə bildirin. Ona görə, düşünürəm ki, məsələni ictimailəşdirib qaldırmaq lazımdır. Artıq burada gizli bir şey yoxdur, hər kəs bilməlidir ki, dövlət bu addımı atmalıdır, buna gedilməlidir. İctimailəşdirmək prosesi bu müsahibədə də gedir, yaxın vaxtlarda dövlət başçısına rəsmi müraciət də olunacaq.

Söhbətləşdi: Asya ŞÜKÜROVA

Stopnarkotik.az

Fərid Nəsibzadə: “Nə Sovet dövründə dünya miqyasında tanınmış yazıçımız olub, nə də indi var”

Həmsöhbətimiz müasir Azərbaycan ədəbiyyatında qorxu janrında yazılmış ilk əsərin müəllifidir. Onun qorxu janrında olan "Şayətin" adlı kitabı 2016-cı ildə işıq üzü görüb. 2018-ci ildə dram janrında olan "Tənhalığın dörd mövsümü" adlı romanı çap olunub. “Laboratpry of Art” sosial platformasının rəhbəridir. 2022-ci ildə "Laboratory of Art" sosial platformasının qələm sahibləri üçün "Qələmimizdən qəlbinizə" adlı hekayələr, "Misraların əsrarı" adlı şeirlər kitabları (ədəbi layihələr) onun rəhbərliyi ilə işıq üzü görüb. KİV-də müxtəlif məqalələri, ədəbi sayt və jurnallarda hekayələri dərc edilib.

Beləliklə, yazıçı, şair, publisist Fərid Nəsibzadənin AYNA-ya müsahibəsini təqdim edirik.

- Sizcə, müasir Azərbaycan ədəbiyyatında hansı janrlarda boşluqlar var?

- Bu gün Azərbaycan ədəbiyyatında qorxu, mistika, macəra-döyüş və elmi fantastika janrlarında boşluqlar var. Qorxu janrında isə ayrı-ayrı cəhdlər olsa da, yazarlarımız arasında məndən başqa kitab nəşr etdirən yoxdur. Sadaladığım digər janrların elementlərini əsərlərində yazarlarımız istifadə etsələr belə, bütöv bir kitab yoxdur. Ona görə də oxucularımız Vulf Dorn, Stiven Kinq, Jan Kristof Qranje kimi yazarlara müraciət edirlər.

- Ədəbiyyatımızın bugünkü mənzərəsini necə təsvir edərdiniz: nəyimiz var, nəyimiz yoxdur?

- Klassik ədiblərimizin zamanında da çətinliklər vardı, indi də. Sovet dövrünə gələndə də çevrə ədəbiyyatı vardı, hazırda da elədir. Kim bilir, nə istedadlar elə Sovet dövründə Yazıçılar Birliyinin dəhlizlərində ilk cəhdlərindəcə boğuldu. Sualınızı iki yerə bölək: biz vaxtilə nəyi ortaya qoymuşuq, indi niyə ortaya çıxara bilmirik? Klassiklərimizin dövründə insanları maarifləndirməyə meyl var idi. İndi deyirik ki, insanlar oxumaq istəmir, o zamankı auditoriya yazıb-oxuya bilirdimi ki? Fərq bundadır ki, bir zamanlar həm maarifləndirmək, həm də maariflənməyə motivasiya var idi, indi yoxdur.

Bu haqda çox uzun danışa bilərəm, bir çox obyektiv səbəb də gətirə bilərəm. Sadəcə bir məqamı deyəcəm: elə o zaman da, indi də bizim dünya çapında tanınmış yazıçımız olmayıb. 15 Sovet respublikasını, sosialist ölkələrini demirəm və ya hansısa xarici jurnallarda yazıları çap olunmuş publisistləri də demirəm. Məsələn: Bizim Stiven Kinq, Mark Levi, Qranje qədər tanınan yazarımız varmı? Bizim yazıçılarımız hazırda 3-4 ölkədə ədəbi jurnallardan o yana çap olunurmu? Və ya müasir şairlərimiz olsun. Varmı beləsi? Yəni bu gün Kanadanın bir əyalətində Fərid Nəsibzadəni oxuyan varmı? Misalı öz üzərimdə hec kəs inciməsin deyə çəkirəm. Amma problem varsa, həlli də var.

Sualınızın ikinci hissəsinə gələk. Ya da sualı belə qoyaq: biz niyə ortaya bir şeylər çıxara bilmirik? Buna ən başlıca səbəb oxucu ilə yazıçı arasındakı münasibətlərdir. Bu gün düşünə bilən oxucu azdır. İncimək lazım deyil bundan, kitaba pul vermək istəyən oxucu da azdır. Oxucu anlamalıdır ki, bu gün əlində tutduğu hər hansı xarici yazarın bir kitabının onun əlinə düşməsinə başlıca səbəb elə həmin yazarın oxucularıdır. Bu gün yazarların məişət problemləri, qayğıları o qədərdir ki, yazıb-yaratmağa motivasiya yoxdur. Bu gün yazar bilir ki, kitab çap etdirəndə bütün xərci özü çəkəcək, təqdimatın da xərci onluqdur. Yazar həyəcanla oturub kitabını sata bilib-bilməyəcəyinin dərdini çəkməməlidir. Məsələn, bu gün film industriyamızda yazarlara müraciət yox səviyyəsindədir. Buna da səbəb büdcə məsələsidir, çox güman. O qədər yaxşı əsərlər var ki, əla film çıxar onlardan.

Nəşriyyatlarımız - tək-tük halları demirəm - əksərən yazarlarımızın brendinqi ilə məşğul olmaq istəmir. Uzağa getməyək, qardaş Türkiyə ədəbiyyatının dinamikası bizdə yoxdur. Yəni sadaladığım faktorları nəzərə alsaq, köklü islahatlar olmasa, biz hələ uzun müddət heç bir ciddi, dünya səviyyəli layihə ortaya qoya bilməyəcəyik. Dediyim kimi, köklü islahatlar olmalıdır, məndə hətta müəyyən ideyalar var bununla bağlı. Müəyyən ittifaq və birliklər artıq formal mövcudluğunu dayandırmalı və fikirlərə, tənqid və təkliflərə açıq olmalıdır.

- Qorxu janrında dünyada çoxlu sayda kitablar, filmlər var. Qərbdə qorxu janrı müxtəlif aspektlərdən işlənir, ən fərqli formalarda müraciət olunur bu mövzuya. Şərq, məsələn, Türkiyə qorxu filmləri isə daha çox mistik-dini çalardan ibarətdir – cin, şeytan, qara magiya, ayinlər və s. Bunun səbəbi mentalitet, milli-mənəvi dəyərlər, inanc, adətlərdirmi?

- Məncə, bəli, əsas məqam milli-mənəvi dəyərlərimiz, dinimiz, adətlərimizlə əlaqəlidir. Qeyd etdiyiniz Türkiyə filmləriylə yanaşı, İndoneziya və Malaziya da bu sahədə irəliləyib. Bütün bu proseslər “İslam qorxu janrı” (Islamic horror) subjanrının peyda olmasına gətirib çıxarıb. Məsələn, yapon horrorları necə yapon inancları əsasında çəkilirsə, eləcə də "Islamic horror" adlanan bu janr və ya subjanr da İslamda olan mifik varlıqları, anlayışları əhatə edir.

Düzdür, zövq məsələsidir, amma insanlar daha çox reallığa yaxın qorxu filmlərinə baxmağa üstünlük verirlər. Zombi, manyak filmlərində "The Saw" tərzli bir şey çəkməlisən ki, gərilimi, həm macəra-döyüşü (aksiyonu), dinamikası bol olsun. Fərqi yoxdur, kitab və ya film olsun, insanlar reallığa yaxın kontent istəyirlər. Məsələn, son illər “Youtube” üzərində paranormal araşdırmalar edən stalkerlərin, diggerlərin videoları dəbdədir. Hətta “ekşn” kameralarla çəkilən, paranormal araşdırmalar aparan komandanın başına gələnləri anladan bəzi filmlər də var. Məsələn, mən də "Şeytani" adlı hekayəmdə iki dostun “Youtube” kanalında videoçəkiliş etmək üçün "bir şəhər əfsanəsi"ni araşdırmağa getməsindən və olmazın hadisələrlə üzləşmələrindən bəhs etmişəm. Məsələ burada trendlərin dəyişməsidir, hazırda dünya trendlərində də şeytan, cin, magiyadan bəhs edən filmlər çoxalır. Yəni, bu gün qeyd etdiyiniz Qərb də (gülür – İ.M.) bu mövzulara meyl edir. Səbəb isə insanların pərdə arxasına qarşı daim maraqlı olmalarıdır.

- Günümüzdə Azərbaycan oxucusu nə oxuyur?

- Bu, bir balaca statistik sualdır, amma mən məsələyə başqa prizmadan baxmağı təklif edirəm. Oxucuların böyük əksəriyyəti xarici ədəbiyyat oxuyur. Yəni eyni oxucu ildə 12 kitab oxuyursa, bunun 10-11-i xarici yazarların kitablarıdır. Bu gün kitab evlərinin də tövsiyyə etdiyi 10 kitabın 9-u xarici yazara məxsusdur. Oxucu ilə yazıçı arasında fikir mübadiləsi olmalıdır, yazıçı oxucular arasında sorğular keçirməli, öz yazacağını, oxucunun ondan nə istədiyini müzakirə etməlidir. Əksər yazarlarımız bunu etmir, bir çoxunun sosial şəbəkə hesabları X şəxslər tərəfindən idarə olunur. Edənlərin də auditoriyası o qədər böyük deyil. Oxucu da öz növbəsində yazarı yazmağa motivə etməlidir. Oxucunun intizarı - yazıçının ilhamıdır. Oxucu sevdiyi yerli yazarın kitablarını almalıdır, bəyəndiyi kitabı ətrafına tövsiyyə etməlidir.

- Auditoriyaya istədiyini "yedirmək" mümkündürmü?

- Bundan kifayət qədər danışmaq olar. Çalışacağam, fikrimi lakonik çatdırım. Dünyada zatən bir intellekt enişi yaşanır. İnsanlar analiz etmək, düşünmək, araşdırmağa motivə olunmurlar. Bizləri bayağı kontentlərlə o qədər kütlə olacaq auditoriyaya çeviriblər ki, bunu dəyişdirmək bir-iki nəfərin, hətta bir neçə təşkilatın görə biləcəyi iş deyil. Qəribəsi budur ki, məsələn, sosial şəbəkələrdə bu və ya digər kontent yaradıcılarını (yazar, rejissor, mügənni, aktyor və s.) şərhlərdə irad, tənqid, hətta təhqir edən insanlar sırf marağa onu izləməyə davam edirlər. Bu da sosial şəbəkə alqoritmini işə salaraq həmin kontenti trendə salır. Faciədir əslində. Əgər bu gün heç bir vəsfi olmayan “tiktoker” bir tədbirdə, az qala dünyaca məşhur şəxs kimi qarşılanırsa, bu, artıq hansı durumda olduğumuzu göstərir. Yəni, indiki dövrdə auditoriyaya nə versələr, auditoriya da onu "yeyir". Hazırkı şərtlərdə bunu dəyişmək mümkünsüzdür.

- Çoxdandır yazmırsız. Ayrı-ayrı hekayələriniz ədəbi saytlarda bir neçə dəfə dərc olunsa da, kitab yoxdur. Fərid Nəsibzadə nə planlaşdırır? Bu il nəsə gözləyəkmi Sizdən?

- (Gülür – İ.M.) Bildiyiniz kimi, müasir ədəbiyyatda qorxu janrının ilk müəllifi kimi tanınsam da, başqa janrlarda da yazılarım var. İki kitabın, iki ədəbi layihənin müəllifiyəm: "Şayətin" qorxu janrında, “Tənhalığın dörd mövsümü” dram janrındadır. Bundan başqa, ideyası mənə məxsus olan "Laboratory of Art" sosial platformasında bir çox fəaliyyətimiz olsa da, xüsusilə ideya müəllifi olduğum həmin platformanın yazarları üçün "Qələmimizdən qəlbinizə", şairləri üçün "Misraların əsrarı" antologiya kitablarını qeyd etmək istərdim.

Bu yaxınlarda müəllifi olduğum "Alfa" adlı psixoloji trillerin çapını həyata keçirmək istəyirəm. Həmçinin, "Laboratory of Art" sosial platformasında may ayında gözəl qələm sahibi Araz Məmmədovun (Yaquboğlu) "Mən Şəhidəm" adlı kitabını hazırlayırıq, bu layihənin də rəhbəri mənəm. Bir də, şairlər üçün payıza doğru "Nəqşi Bənd" adlı kitabımızı hazırlayacağıq.

Müəllif: Banu Çiçək