Azərbaycanda neft bumu və neft gəlirlərinin neft quyuları kimi fontan vurması dövrü başa çatmaq üzrədir. Neft hasilatının pikinin keçilməsi və getdikcə aşağı düşməsi nəticəsində artıq neft gəlirləri hesabına dövlət büdcəsini sürətli böyütmək mmükün olmayacaq.

FED.az xəbər verir ki, bir neçə gün əvvəl hökumət 2025-ci il və ondan sonrakı 3 il üzrə büdcə və iqtisadi proqnozlarını açıqlayıb.

Hökumətin hesablamalarından məlum olur ki, artıq gələn ildən etibarən ölkə sabit həcmli büdcə rejiminə keçir, yəni büdcənin gəlir və xərcləri sabitləşəcək və bu göstəricilərdə əvvəlki illərdə olduğu kimi, ciddi artım olmayacaq.

İlk növbədə gəlirlər:

Hökumətin proqnozlarına görə, dövlət büdcəsinin gəlirlər hissəsi 2025-ci ildə əvvəlki illə müqayisədə 1,9 milyard manat artaraq 38 milyard 316 milyon manata çatacaq, amma bununla da büdcənin iri rəqəmlərlə böyüməsi prosesi dayanaacq. Belə ki, proqnozlara görə, 3 il ərzində – 2028-ci ildə büdcənin gəlirləri cəmi 1,4 milyard manat artacaq və heç 2028-ci ildə də 40 milyard manata çatmayacaq.

Bu dövrdə büdcə gəlirlərinin yeganə artan maddəsi qeyri-neft sektoru olacaq. Hökumətin hesablamalarına görə, ölkədə aparılan islahatlar və İqtisadiyyat Nazirliyi başda olmaqla, iqtisadi blok tərəfindən görülən işlər nəticəsində qeyri-neft sektoru büdcəin əsas hissəsini təmin edə biləcək.

Nəticədə ilk dəfə olaraq büdcənin qeyri-neft gəlirləri Neft Fondunun büdcəyə transfertləri də daxil olmaqla neft sektorundan gələn gəlirləri üstələyəcək. Bu illər ərzində qeyri-neft sektorundan büdcəyə daxil olmalar 19,5 milyard manatdan 24 milyard manata yüksəlməlidir.

Qalan bütün gəlir mənbələrində azalma nəzərdə tutulur. Belə ki, büdcənin sırf neftdən toplanan vergi gəlirləri 3,8 milyard manatdan 3,№ milyard manata düşəcək.

Neft Fondundan büdcəyə ayrılan pullar da ilbəil azalaraq 2025-ci ildəki 14 milyard manatdan 2028-ci ildə 12 milyard manata düşəcək.

Əvvəlki dövrlərlə müqayisə etsək, qarşıdakı 4 ildə büdcənin artım sürəti bundan əvvəlki 4 illə müqayisədə 4 dəfə azalacaq.

Belə ki, 2021-2024-cü illərdə dövlət büdcəsinin gəlirləri təqribən 11 milyard manat və ya 40% artmışdı.

2025-2028-ci illərdə isə büdcənin gəlirləri cəmi 1,4 milyard manat və ya 3,7% artacaq. Hətta 2026-cı ildə büdcə gəlirlərinin azalması gözlənilir. Yeri gəlmişkən, bu səbəbdən 2026-cı ili büdcənin neft rejimindən qeyri-neft rejiminə keçidinin ilk sınaq ili kimi də qiymətləndirmək olar.

Dövlət büdcəsinin gəlirləri üzrə vəziyyət 2018-ci ildən başlayaraq və 2025-2028-ci illər üzrə proqnozu ilə birlikdə aşağıdakı kimidir.

2017-ci il dövlət büdcəsinin gəlirləri 16 766 milyon manat
2018-ci il dövlət büdcəsinin gəlirləri 22 149 milyon manat – artım 5383 milyon manat və ya 32%
2019-cu il dövlət büdcəsinin gəlirləri 23 168 milyon manat – artım 1019 milyon manat və ya 4,6%
2020-ci il dövlət büdcəsinin gəlirləri 24 124 milyon manat – artım 956 milyon manat və ya 4,1%
2021-ci il dövlət büdcəsinin gəlirləri 25 427 milyon manat – artım 1303 milyon manat və ya 5,4%
2022-ci il dövlət büdcəsinin gəlirləri 29 198 milyon manat – artım 3771 milyon manat və ya 14,8%
2023-cü il dövlət büdcəsinin gəlirləri 33 779 milyon manat – artım 4581 milyon manat və ya 15,7% artım
2024-cü il dövlət büdcəsinin gəlirləri 36 388 milyon manat – artım 2609 milyon manat və ya 7,7%
2025-ci il dövlət büdcəsinin (proqnoz) gəlirləri 38 316 milyon manat –artım 1928 milyon manat və ya 5,3%
2026-cı il dövlət büdcəsinin (proqnoz) gəlirləri 38 123 milyon manat – azalma 193 milyon manat və ya 0,5%
2027-ci il dövlət büdcəsinin (proqnoz) gəlirləri 39 152 milyon manat – artım 1029 milyon manat və ya 2,7%
2028-ci il dövlət büdcəsinin (proqnoz) gəlirləri 39 753 milyon manat – artım 601 milyon manat və ya 1,5%.
Büdcə xərclərinin də artımı dayanır:

Oxşar proseslər dövlət büdcəsinin xərclərində də baş verəcək. İndiyədək müşahidə olunan büdcə xərclərinin sürətli artım prosesi 2025-2028-ci illərdə dayanacaq, büdcənin xərcləri 41-42 milyard manat arasında dəyişəcək.

Belə ki, bundan əvvəlki 4 ildə – 2021-2024-cü illərdə büdcənin xərcləri 11,2 milyard manat və ya 40% artaraq 28,5 milyard manatdan 39,7 milyard manata yüksəlmişdi.

Bundan sonrakı 4 ildə - 2025-2028-ci illərdə isə büdcə xərclərinin cəmi 1 milyard manat və ya 2,24% artımı gözlənilir. Nəticədə büdcənin xərc hissəsi 2025-ci ildəki 41,4 milyard manatdan 2028-ci ildə 42,4 milyard manata yüksələcək.

Gəlirlərdə olduğu kimi, 2026-cı ildə büdcənin xərclərinin də azalacağı gözlənilir. Sonra yenə artım bərpa olunur - amma bu göstərici cüzi rəqəmlərlə ölçülür.

Xərclərin detallarına gəlincə, bu dövrdə cari xərclər – maaşlar və inzibati xərclər artmaqda davam edəcək və 2025-ci ildəki 24,8 milyard manatdan 2028-ci ildə 27,6 milyard manata yüksələcək.

Xərclərdə kəskin azalma olan maddə Əsaslı vəsait qoyuluşu – yəni investisiya yatırımları, daha dəqiqi Qarabağın bərpası üçün ayrılan xərclərdə hiss olunacaq. Belə ki, bu rəqəm 2025-ci ildəki 14 milyard manatdan 2028-ci ildə 11,8 milyard manata enəcək.

Artım olacaq digər xərc maddəsi dövlət borcu üzrə ödənişlərdir – hökumət 2025-ci ildə 2,4 milyarddan başlayaraq hər il bu məysədlə təqribən 3 milyard manat ayıracaq.

Dövlət büdcəsinin xərcləri üzrə vəziyyət 2018-ci ildən başlayaraq və 2025-2028-ci illər üzrə proqnozu ilə birlikdə aşağıdakı kimidir:

2017-ci il dövlət büdcəsinin xərcləri 17 941 milyon manat
2018-ci il dövlət büdcəsinin xərcləri 23 100 milyon manat – artım 5159 milyon manat və ya 28%
2019-cu il dövlət büdcəsinin xərcləri 25 190 milyon manat – artım 2090 milyon manat və ya 9%
2020-ci il dövlət büdcəsinin xərcləri 27 492 milyon manat - artım 2300 milyon manat və ya 9%
2021-ci il dövlət büdcəsinin xərcləri 28 543 milyon manat – artım 1051 milyon manat və ya 3% artım
2022-ci il dövlət büdcəsinin xərcləri 32 304 milyon manat – artım 3761 milyon manat və ya 13% artım
2023-cü il dövlət büdcəsinin xərcləri 36 569 milyon manat – artım 4265 milyon manat və ya 13%
2024-cü il dövlət büdcəsinin xərcləri 39 742 milyon manat – artım 3 173 milyon manat və ya 8%
2025-cı il dövlət büdcəsinin xərcləri 41 368 milyon manat – artım 1626 milyon manat və ya 4,1% artım
2026-cı il dövlət büdcəsinin xərcləri 40 797 milyon manat – azalma 571 milyon manat və ya 1,4%
2027-ci il dövlət büdcəsinin xərcləri artım 41 791 milyon manat – 994 milyon manat və ya 2,4%
2028-ci il dövlət büdcəsinin xərcləri artım 42 378 milyon manat – 587 milyon manat və ya 1,4%

Ukrayna elektrik enerjisi çatışmazlığı səbəbindən beş ölkədən idxal istəyib.

Redaktor.az xəbər verir ki, bu barədə"Ukrenerqo" şirkəti teleqram kanalında məlumat yayıb.

"İdxal gün ərzində Polşa, Rumıniya, Slovakiya, Macarıstan, Moldovadan ümumi həcmi saatda 5000 MVt, fərdi saatlarda maksimum gücü 1290 MVt - a qədər olacaq", - məlumatda bildirilir.

"Ukrenerqo" yenidən vətəndaşları eyni vaxtda güclü məişət elektrik cihazlarını yandırmamağa və elektrik enerjisinə qənaət etməyə çağırıb.

Qeyd edək ki, Ukrayna hakimiyyəti ölkənin bahardan nəhəng enerji istehsalını itirdiyini, Kanevsk SES, Dneproqes, Zmievskaya İES-ə ziyan dəydiyini, Kiyev vilayətinin ərazisindəki ən böyük enerji istehsal edən obyektin - Tripolskaya İES-in məhv olunduğunu etiraf edib.

Azərbaycan avtomobil idxalını 10 faiz azaldıb. Belə ki, bu ilin yanvar-iyul aylarında ölkəyə 944 milyon ABŞ dolları dəyərində 51 179 ədəd müxtəlif təyinatlı avtomobil idxal edilib. Dövlət Gömrük Komitəsinin məlumatına görə, yeddi ayda sürücü daxil olmaqla 10 nəfər və yaxud daha çox adam daşımaq üçün nəzərdə tutulmuş motorlu nəqliyyat vasitələrinin idxalı 62,5 faiz artaraq 130 ədəd, əsasən adamların daşınması üçün nəzərdə tutulmuş minik avtomobilləri və digər motorlu nəqliyyat vasitələrinin idxalı isə 12,6 faiz azalaraq 46 017 ədəd təşkil edib.

Bu avtomobillərin 11 276-sı daxili yanma mühərriki ilə yanaşı, elektrik mühərriklə də hərəkətə gətirilən nəqliyyat vasitələri, 1 792-si isə yalnız elektrik mühərriklə hərəkətə gətirilən nəqliyyat vasitələridir.

Əvvəllər nadir hallarda ölkəyə avtomobil idxalının azalmasını müşahidə edərdik. Maraqlıdır, bu azalmanın səbəbi nədir? Bunu ölkədə avtomobillərə marağın azalması kimi qiymətləndirə bilərikmi?

"Kaspi" qəzeti mövzu ilə bağlı məqalə dərc edib.

İdxal azalsa da, məbləğ artıb

"Azərbaycan Avtomobil Dilerləri Assosiasiyası" (AADA) İctimai Birliyinin icraçı direktoru Eyyub Əliyev "Kaspi" qəzetinə açıqlamasında bildirib ki, idxal sayı azalsa da, idxal məbləğində artım müşahidə edilir: "Biz bunu birinci rübdə də müşahidə etmişik. Ötən illə müqayisədə də avtomobillərin idxalının sayında azalma var idi. Amma bu məbləğə təsir etməmişdi. İdxal azalsa da, məbləğ artmışdı. Altı ayın yekununda da ölkəyə idxal olunan avtomobillərin sayında azalma var, amma məbləğ ötən illə müqayisədə artıb. Bu o deməkdir ki, artıq ölkəyə yararsız, sınıq-salxaq, istismar müddətini başa vuran avtomobillər gətirilmir. Bu, avtomobil parkımızın yenilənməsi istiqamətində atılan addımdır. Ümid edirəm ki, ölkəyə bundan sonra ikinci əl olsa belə, sağlam avtomobillər gətiriləcək".

Ölkəyə gələn avtomobillər 8-10 min manatlıq idisə...

Azalan idxalla, artan məbləğin səbəblərinə gəldikdə, mütəxəssis vurğulayır ki, ölkəyə yeni avtomobillər gətirildiyi üçün onların qiymətləri digərlərindən fərqlənir: "Yaşı 10 ildən yuxarı avtomobillərin ölkəyə buraxılmaması, taksi fəaliyyətində də bu kimi avtomobillərə maraq olmaması, köhnə avtomobillərin idxalının qarşısını alır. Yeni avtomobillərin də qiymətləri digərləri ilə müqayisədə sözsüz ki, fərqlənir. Əvvəllər ölkəyə gələn avtomobillər 8-10 min manatlıq idisə, yeni buraxılış ili olan avtomobillər təbii olaraq, bu qiymətlərdən bahadır".

Avtomobil həvəskarlarının sayı artıb?

Maraqlıdır, köhnə avtomobillərin buraxılmaması ölkədə avtomobil həvəskarlarının sayını azaldıbmı? Sualımızı cavablandıran direktorun sözlərinə görə, maraq nəinki azalıb, əksinə artıb: "Hətta ekoloji təmiz nəqliyyat vasitələri, elektromobillərə, hibrid avtomobillərə maraq gündən-günə artır. 2022 və 2023-cü ilin idxal statistikasına baxanda biz elektrik avtomobillərinin sayında 8-9 dəfə artım müşahidə etmişdik. 2024-cü ildə də artımın olacağını gözləyirik. Avtomobil almaq istəyən şəxslərə tövsiyə etmək istərdim ki, avtomobilləri rəsmi idxalçıdan alsınlar. Çünki onlar sizə zəmanət verir və ehtiyat hissələri problemi yaşamırsınız. Amma kənardan necə gəldi gətirilən avtomobillərlə həm parkımız köhnəlir, həm də özümüz maddi və vaxt baxımından ziyana düşürük".

Artıq alverçilər də buna riayət edirlər

Mütəxəssis vurğulayır ki, idxalın azalmasının avtomobil bazarında müsbət nəticələri var: "İstismar müddəti bitən, hansısa ölkədə utilizasiya edilən avtomobillərin ölkəyə gətirilməsi, satılması, bizim üçün mənfi hal idi. İndi dövlətin qoyduğu müəyyən tələblərdən sonra fərdi şəkildə avtomobil gətirənlər (alverçilər) də buna riayət edirlər, onların da gətirdiyi avtomobillər sağlamlaşmağa doğru gedir. Onlar da məcbur olub az idxal edir, amma sağlam avtomobil gətirirlər".

Avtomobilin qiyməti artır?

Nəqliyyat eksperti Yasin Mustafayev də təsdiqləyir ki, son vaxtlar ölkəyə gətirilən nəqliyyat vasitələrinin buraxılış ilinə qoyulan məhdudiyyətlər, elektrikli avtomobillərlə bağlı aparılan təşviqat, qurulan infrastruktur, taksi fəaliyyəti ilə bağlı məhdudiyyətlər idxala, qiymətlərə birbaşa təsir edir: "İdxalın azalması məhz bu səbəbdəndir. Əvvəllər buraxılış ilinə məhdudiyyət yox idi, istənilən yaşda olan nəqliyyat vasitəsi ölkəyə gətirilirdi, indi belə deyil. İkinci səbəb isə taksi fəaliyyətində istifadə olunan avtomobillərin istehsal tarixinin səkkiz ildən çox olmamasıdır. Bu da qiymətlərə və idxala təsir edir".

Məqsəd avtomobil parkının yenilənməsidir

Ekspert bildirir ki, burada əsas məqsəd avtomobil parkının yenilənməsidir: "İndi ili köhnə olan avtomobillər bazarda çoxluq təşkil edir. Zaman keçdikcə onların sayı azalacaq və avtomobil parkı yenilənəcək. Hazırda istifadə olunan nəqliyyat vasitələrinin 10 faizi yenidir, qalanı isə köhnədir. Hətta buraxılış ili 10 ildən az olanlar da 20 faiz təşkil edir, 80 faizi köhnələrdir. Yeniliklərin tətbiqi idxalda sayı azaldır, avtomobilə düşən orta qiyməti isə artırır".

Bu ilin yanvar-sentyabr aylarında Azərbaycan 759 min ton buğda idxal edib.

İndex.az Dövlət Gömrük Komitəsinə istinadən xəbər verir ki, bu həcmdə buğdanın dəyəri 166,5 milyon ABŞ dolları təşkil edib.

Bunlar, ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə həcm baxımından 33,4 min (4,2 %), dəyər baxımından isə 44,3 milyon ABŞ dolları (21 %) azdır.

Hesabat dövründə buğda idxalına çəkilən xərc Azərbaycanın ümumi idxal xərclərinin 1,1 %-ini təşkil edib.

2025-ci ildə Azərbaycanda əhalinin gəlirlərinin 90,1 milyard manat, xərclərinin isə 86,5 milyard manat olacağı gözlənilir.

İndex.az xəbər verir ki, bu barədə Maliyyə Nazirliyinin açıqladığı “2025-2028-ci illər üzrə Ortamüddətli Büdcə Çərçivəsi”ndə bildirilir.

Sənədə əsasən, 2026-cı ildə əhalinin gəlirləri 97,1 milyard manat, xərcləri 93,4 milyard manat, 2027-ci ildə əhalinin gəlirləri 104,5 milyard manat, xərcləri 100,4 milyard manat, 2028-ci ildə isə əhalinin gəlirləri 112,5 milyard manat, xərcləri isə 107,9 milyard manat təşkil etməlidir.

Xəbər vediyimiz kimi, İqtisadi Şuranın növbəti iclası keçirilib.

Azərbaycan Respublikası İqtisadi Şurasının sədri, Baş nazir Əli Əsədovun rəhbərliyi ilə keçirilən iclasda Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin sədrliyi ilə 26 sentyabr 2024-cü il tarixində keçirilən iqtisadi məsələlərə həsr olunmuş müşavirədəki tapşırıqlarından irəli gələrək “Azərbaycan Respublikasında idxal-ixrac əməliyyatlarının tənzimlənməsi Qaydaları”, ixrac əməliyyatları zamanı əldə olunmuş vəsaitin qanunvericiliyə uyğun olaraq 180 gün ərzində ölkəyə gətirilməsinin vəziyyəti, ixrac edilən malların sektorlar və ölkələr üzrə təsnifatı, fiziki və hüquqi şəxslər üzrə ölkəyə qaytarılmayan valyuta vəsaitləri, xarici valyuta vəsaitlərinin xaricdən qaytarılmaması ilə əlaqədar inzibati-cinayət məsuliyyəti tədbirləri barədə geniş müzakirələr aparılıb.

Qeyd edək ki, vətəndaşların ölkəyə qaytarılmayan valyuta vəsaitləri ilə bağlı Milli Məclisdə millət vəkilləri, eləcə də mütəxəssislər müxtəlif təkliflər irəli sürülüb.

Həmin vəsaitlərlə bağlı maliyyə amnistiyası elan edilə bilərmi?

Millət vəkili Fazil Mustafa “Cebheinfo.az”a bildirib ki, İqtisadi Şurada bu məsələnin müzakirə olunması maliyyə məsuliyyətinə hökumət səviyyəsində xüsusi diqqət yetirildiyini göstərir:

“Burada da bəlli bir sanksiyaların təsiri olacaq. Məncə, bu məsələdə iqtisadi subyektlərin problemlərinin araşdırılmasına ehtiyac var. Eləcə də qaytarılmamanın səbəbləri təhlil olunmalıdır. Çox güman ki, müvafiq qurumlar bu istiqamətdə öz rəylərini hazırlayırlar.

Çünki bilavasitə iqtisadi subyektlərin bəzən obyektiv, yaxud da subyektiv çətinliklərini diqqətdən qaçırmış oluruq. Hesab edirəm ki, bunlara aydınlıq gətirilsə, məhz bir iqtisadi subyektin ixrac fəaliyyəti ilə məşğul olması zamanı hansısa bir qanun pozuntusuna yol verməyə meyillik azalacaq.

Başa düşəcəklər ki, bu təkcə müəyyən obyektiv səbəblərdən baş vermir, həm də müəyyən maneə, çətinliklərin üzə çıxması mümkündür. Ona görə də bu məsələnin ciddi araşdırılmasına ehtiyac var.

İqtisadi Şuranın iclasıda bu məsələ açıq şəkildə müzakirə olundu.

Bu, müəyyən dərəcədə həm də valyuta ehtiyatlarımızın artırılması baxımından önəmlidir. Yeni investisiyaların qoyulması, təkrar ixracat potensialının artırılması, həvəsləndirilməsi mahiyyəti daşımalıdır.

Ona görə də daha çox sanksiyalar üzərindən hansısa bir zəruri addımlar atılacaq. Ancaq daha çox stimullaşdırıcı və məsuliyyət yaradıcı bir istiqamətdə hər kəs üçün faydalı ola biləcək bir optimal qərar qəbul olunacaq”.

Amnistiyaya gəldikdə isə, millət vəkili bildirib ki, bu fikirlər əslində çoxdan ideya olaraq var:

“Əgər biz doğurdanda iqtisadiyyatımızın inkişafı ilə bağlı radikal dəyişiklik istəyiriksə, yolu bundan keçir. Yəni investisiyanın qoyulması, investisiyanın qorunması, sahibkarlığın azad inkişafı və onlar hamısı kompleks bir-biri ilə əlaqəli tədbirlərdir.

Yəqin ki, hökumət nümayəndələri bunu düşünürlər və təkliflər olacaq. Hər halda vəziyyətin ciddiliyinə görə bu müzakirələr gedir. Ümid edirəm ki, bunun müsbət nəticələri olacaq”.

Bu ilin ilk 9 ayında Azərbaycanda fəaliyyət göstərən 22 bank faizlərdən ümumilkdə 2 milyard 992,7 milyon manat gəlir əldə ediblər.

Yeniavaz.com xəbər verir ki, ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə bankların faiz gəlirləri 464 milyon manat və ya 18,3% artıb.
Azərbaycanda ən çox faiz gəliri əldə edən bank “Azərbaycan Beynəlxalq Bank”ı (ABB) olub.
Dövlət bankı olan ABB-nin 9 aydakı faiz gəliri 668,1 milyon manat olub.
Özəl banklar arasında ən çox faiz gəliri əldə edən bank “Kapital Bank” ASC olub.
“Kapital Bank” ASC-nin fazi gəlirləri 615,1 milyon manata çatıb.
Azərbaycanda fəaliyyət göstərən bankların bu ilin və ötən ilin ilk 9 ayındakı faiz gəlirləri aşağıdakı kimi olub:

2024-cü ilin yanvar- sentyabr aylarında Azərbaycanda pərakəndə ticarət məntəqələrində toxuculuq məhsulları, geyim və ayaqqabılara 5 milyard 837.3 milyon manat vəsait xərclənib.

XALQ.AZ Dövlət Statistika Komitəsinə istinadən xəbər verir ki, bu göstərici ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 4.9% çoxdur. Qeyd edək ki, cari ilin sentyabr ayında pərakəndə ticarət məntəqələrində toxuculuq məhsulları, geyim və ayaqqabılara xərclənən vəsaitin həcmi isə 1 milyard manata bərabər olub.

Xatırladaq ki, cari ilin yanvar-sentyabr ayları ərzində istehlakçıların pərakəndə ticarət şəbəkəsində xərclədiyi vəsaitin 13%-i toxuculuq məhsullarına, geyim və ayaqqabıların alınmasına sərf olunub.

Hesabat dövründə ölkədə toxuculuq sənayesi, geyim, dəri və dəridən məmulatların, ayaqqabıların istehsalı sahələrində 316.4 milyon manat dəyərində məhsul istehsal edilib.