Əlildən, şəhiddən məcburi sığorta haqqı tələbi absurddur
Şəhid-qazilərin pensiyalarını artıran 29.2 maddə bərpa olunmalıdır
Şəhidlərə, qazilərə, əlillərə sözdə diqqət və qayğının işdə elə sözdən o yana keçmədiyini qurtuluşla bitən 44 günlük Qarabağ savaşı ortaya qoydu. Mənəvi yöndən “baştacı” edilən savaş igidləri maddi yöndən “ayaqaltı” edildilər. Kiminin əlilliyi , kiminin mənzili, kiminin pensiyası , bir sözlə , Konstitusiyanın 38-ci maddəsi ilə təminat verilən sosial təminat hüququ ləğv edildi!(?) Təsəvvür edin, 10 noyabr 2020-ci il ZƏFƏR GÜNÜ kimi Azərbaycan tarixinə yazılandan bir ay sonra 29.12.2020-ci il tarixli qanunla “Əmək pensiyaları haqqında” qanunun 19-cu maddəsi (“Əmək pensiyasının sığorta hissəsinə əlavələr”) ləğv edildi və ...Qarabağ əlilləri 55-110 manat arası VERİLMƏYƏN aylıq əlavədən məhrum edildilər. Deputat korpusu, hökumət bu məhrumluğu dövlət (başçısının) qayğısı kimi sırıdılar. Pensiya ödəyən qurum isə ölkədə ən yüksək hüquqi qüvvəyə malik olan Konstitusiyanın 149-cu maddəsinin VII hissəsinə qarşı çıxaraq, 29.12.2020 -ci il tarixli qanunu 15 il qabağa -06.02.2006-ci il tarixli qanuna şamil edərək , 15 ildə vermədiyi əlavələri yenidən “kəsdi”. Nə deputat korpusunun səsi çıxdı, nə Hesablama Palatasının, nə Ombudsmanın, nə PA-nın, NK-nın, nə də hüquq-mühafizə orqanlarının. Hamısı haqqını alıb susdu. Pensiya ödəyən qurumun bu susqunluqdan sui-istifadəsi o həddə çatdı ki, hətta məhkəmə qərarı ilə pensiyalarına əlavə haqq edənlərin haqqını da kəsdi. Dövlət hakimiyyəti dövlətin ərazi bütövlüyünü təmin edənləri dövlət himayəsindən məhrum etdi.
“Əmək pensiyaları haqqında” qanunun 29.2 maddəsinə əsasən , qulluq stajına görə pensiyalarına əlavə hüququ olan şəxslərin -şəhidlərin, qazilərin, savaş əlillərinin vı s. TUTMUŞ OLDUQLARI VƏZİFƏLƏR ÜZRƏ AYLIQ ƏMƏKHAQQI (əməkhaqqı, dövlət məvacibi, təminat xərcliyi) SONRADAN ARTIRILDIQDA, bu ARTIMA UYĞUN OLARAQ PENSİYALAR YENİDƏN HESABLANIR(DI). Di gəl, Prezidentin 23.12.2021-ci il tarixli 1525 saylı fərmanla hərbi vəzifə maaşlarına müəyyən etdiyi 20 faizlik əlavə “BAŞTACI”LARININ- ŞƏHİDLƏRİN, ƏLİLLƏRİN PENSİYASINA HESABLANMADI. ƏƏSMN yetkililəri bu “diqqət-qayğını” öncə “əlavə”nin “artım” sayılmaması (?) ilə izah etdi, sonra qanuna edilən bir il sonrakı 05.11.2022-ci il tarixli dəyişikliklə.(?) Bəli, bəli, ZƏFƏR GÜNÜNDƏN 2 İL SONRA 05.11.2022-ci il tarixli (“DİQQƏT-QAYĞI”LI) qanunla 29.2 maddəsi LƏĞV EDİLDİ və.. Kontitusiyanın 149-cu maddəsinin VII hissəsinə zidd olaraq geriyə- 1 il qabaqkı 23.12.2021 tarixli prezident fərmanına şamil edildi ..və bu absurdluq hələ də sürür.
2022-ci il tarixli qanunun bir il qabaqkı 2021-ci il tarixli Prezident fərmanına şamil edilməsi absurdluğu bir yana, şəhidlərə, əlillərə şamil edilməsi absurddur. Bilirsiniz, şəhidlərin, savaş əlillərinin TUTMUŞ OLDUQLARI VƏZİFƏLƏR ÜZRƏ TƏMİNAT XƏRCLİYİ SONRADAN ARTIRILDIQDA PENSİYALARININ YENİDƏN HESABLANMASINA QADAĞA QOYAN NƏDİR? XİDMƏTƏ YARARSIZ ƏLİLİN, XİDMƏTDƏN CƏNNƏTƏ “EZAM OLUNAN” ŞƏHİDİN DÖVLƏTƏ MƏCBURİ SIĞORTA HAQQI ÖDƏMƏMƏSİ!(?) Absurd deyilmi?
Şəhid, əlillərə ilgidə bu absurdluğa son qoymaq çağıdır. Dövlət şəhidin, savaş əlilinin sığorta puluna, əlinə baxmalı deyil, şəhid, əlil dövlətin sığortasına baxır. Bir günlük antiterror əməliyyatı şəhidləri, qaziləri bir daha mənəvi ucalığa qaldırdı, maddi ucalığı təmin etməksə dövlətin borcudur.
Məğrur Bədəlsoy
Ədalət adına vurğulayaq ki, “Əmək pensiyaları haqqında” qanuna edilən 13 may 2022-ci il tarixli dəyişikliklə İŞLƏYƏN şəhid ailələrinin, savaş əlillərinin pensiyalarının yenidən hesablanmasını onların MÜRACİƏTLƏRİ ƏSASINDA 37.3.2-1 maddəsi diqtə edir. Dİ gəl, qanununun diqtəsini pensiya qurumunun özbaşınalıq diktaturası əvəz edir, işləyən savaş əlillərinin müraciətinə İŞLƏMƏLƏRİ “ƏSASI” ilə (?) imtina edilir . Daha bir “diqqət-qayğı” absurdluğu: QANUN PENSİYAYA ÇIXANDAN SONRA İŞLƏMƏYƏ DAVAM EDƏNLƏRİN FƏRDİ SIĞORTA HESABINDA YIĞILAN KAPİTALA UYĞUN YENİDƏN HESABLANMANI NƏZƏRDƏ TUTUR, HESABLAMANI ETMƏLİ QURUM İSƏ HESABLAMIR Kİ, ƏLİL İŞİNİ DAVAM ETDİRİR.

"Ərlə-arvad birgə mülkiyyətlərini boşanmadan, yəni nigah dövründə də bölə bilərlər”.

Bunu Qaynarinfo-ya açıqlamasında vəkil Əkrəm Həsənov ümumi birgə mülkiyyətin bölünməsi haqqında danışarkən deyib.

Vəkil qeyd edib ki, qanunvericilik nikah pozulmadan birgə mülkiyyətin bölünməsinə imkan verir:

"Ərlə-arvadın birgə yaşadığı zaman onlara məxsus mülkiyyətləri və əmlakları olur. Bunun 50%-i ərin, 50%-i isə arvadındır. Onlar boşansalar da, hər ikisi bu mülkiyyətdən və əmlaklardan istifadə edə, orada qala bilərlər. Tərəflərdən biri bunu istəmirsə, əmlakın bölünməsi üçün məhkəməyə müraciət etməlidir".

"Bu bölgü necə aparıla bilər" sualına cavab olaraq Əkrəm Həsənov bildirib ki, burada bir neçə variant mövcuddur:

"Tərəflərdən biri digərini qane edən pulu ona verə və əmlak, mülk tamamilə qarşı tərəfi adına keçə bilər. Lakin tərəflər razı olmasa məhkəmə onlara məxsus mülkü hərraca çıxarmalıdır. Əmlak ərracda satılacaq və pul yarı bölünəcək. Bu, ümumi, uzun və çətin prosedurdur”.

Azərbaycanda pensiyaçılar kredit götürməkdə çətinliklərlə üzləşirlər.

Təcrübə göstərir ki, banklar və bank olmayan kredit təşkilatları (BOKT) ya pensiyaçılara kredit verməməyə, ya da ən yaxşı halda məhdud məbləğdə və müddətə kredit verməyə çalışırlar.

Məsələn, Azərbaycanda geniş yayılmış təcrübəyə əsasən, yaşı 70-i keçmiş pensiyaçılar ya kredit ala bilmirlər, ya da yaşı 70-ə çatmamış pensiyaçılara kredit o şərtlə verilir ki, borcun qaytarılması üçün son tarixə pensiyaçının yaşı 70-dən çox olmasın.

Halbuki, Azərbaycanda pensiyaçılar əhalinin əhəmiyyətli hissəsini təşkil edirlər. Bu il iyulun 1-nə ölkədə 1,1 milyon pensiyaçı olub ki, bu da hər 9 nəfərdən biri deməkdir. Pensiyaçılara dövlət hər ay minimum 280 manat, orta hesabla isə 435 manat ödəyir. Bu məbləğin də müəyyən hissəsi kredit ödənişinə yönəldilə bilər.

“Report” mövzunu – pensiyaçılarla bağlı problemin həll yollarını iqtisadçı-ekspertlərlə müzakirə edib.

Onlardan biri – Əkrəm Həsənov deyir ki, pensiyaçılara kreditin çətinliklə verilməsi təkcə Azərbaycanda deyil, bütün dünyada rast gəlinən haldır: “Təcrübə göstərir ki, pensiya yaşında olan vətəndaşlar kreditlərini rahat ödəyə bilmirlər. Üstəlik, onların krediti qaytarmamış vəfat etməsi ehtimalı var. Odur ki, kredit təşkilatları bu kateqoriyadan olan insanlara ehtiyatla yanaşır. Söhbət təkcə pensiyaçılardan və nağd pul kreditlərindən getmir. Məsələn, orta (45-50) yaşlı insan 25 il müddətinə ipoteka krediti götürmək istəsə, banklar ona da ehtiyatla yanaşacaqlar və çalışacaqlar ki, kreditin son ödəniş tarixinə müştərinin yaşı 65-dən çox olmasın”.

“Pensiyaçılar yalnız dəyəri yüksək olan daşınar və daşınaz əmlaklar (maşın, ev, torpaq) girov qoyub istədikləri məbləğdə və müddətə kredit götürə bilər. Yəni, problemin həlli yolu ancaq bu ola bilər. Girov olmasa, kredit təşkilatları çətin vəziyyətə düşə bilər. Bəzən kredit götürmüş pensiyaçı ölür, övladları isə onların yerinə borcu qaytarmaqdan imtina edirlər. Bu da borc vermiş qurumlar üçün problem yaradır”, – deyə o əlavə edib.

Digər ekspert Xalid Kərimli isə hesab edir ki, bankların və BOKT-ların pensiyaçılarlı ehtiyatlı davranması onların vəfat etməsi ehtimalından çox aylıq gəlirlərinin az olması ilə bağlıdır: “Azərbaycanda orta aylıq əməkhaqqı 925 manat olduğu halda, orta aylıq pensiya bunun 47 %-i qədərdir, yəni heç yarısı da deyil. Bu da pensiyaçıların normal kredit almasına əsas maneədir. Onun da nəzərə almaq lazımdır ki, kredit təşkilatları kredit borcunu birbaşa pensiyaçının kartından tuta bilmir (pensiya ödənişləri üçün seçilmiş vasitəçi-bank istisnadır). Odur ki, pensiyaçılara kreditin çətinliklə verilməsi başa düşüləndir”.

“Pensiyaçılar yalnız əlavə və rəsmi gəlirlərini təqdim etməklə rahat kredit ala bilərlər. Məsələn, kimsə malik olduğu kommersiya obyektinin icarəyə verilməsindən əldə etdiyi gəlirə dair sənəd təqdim edə bilər və pensiyaçı olsa da, çətinlik çəkmədən kredit götürə bilər. Biz bilməliyik ki, kredit sosial yardım deyil. Krediti verən maliyyə qurumu onu faizi ilə birlikdə vətəndaşdan geri almalıdır. Əgər sizin rəsmi gəlirinizi yalnız əmək haqqı təşkil edirsə faktiki olaraq sizin pensiya yaşına çatan zaman gəlirinizdən məhrum olursuz və yalnız pensiya məbləğini təqdim etməklə kredit götürə bilirsiniz. Yəni, kredit təşkilatları istənilən halda vətəndaşın hansı təminata malik olduğuna baxmalıdır”, – deyə o əlavə edib.

Dəfn mərasimlərində qara paltarlara niyə üstünlük verilir? Bəziləri buna “çünki o rəng pisliyi, ölümü və qaranlığı hiss etdirdiyi üçün oyadır”-deyə cavab verə bilər. Bu cavab qismən doğru olsa da, yeganə səbəb bu deyil.
İşığı və bütün rəngləri özünə çəkən qara rəng adətən gücü, ehtirası, nəcibliyi, tənhalığı, sirri, ayıqlığı və tarazlığı simvolizə edərkən, bəzən isə, qaçış, itki və ya üsyan rəngi hesab edilir. Bu gün bütün bunlarla yanaşı, qara rəng həm də, dəfn mərasimlərinin rənginə çevrilib. İştirak etdiyiniz və ya şahidi olduğunuz yas mərasimlərində insanların ümumiyyətlə tünd rənglərə üstünlük verdiyini və çox vaxt qara paltarları seçdiyini görə bilərsiniz.

Bizimyol.info Türkiyə mətbuatına istinadla xəbər verir ki, dəfn mərasimlərində ağ, sarı, qırmızı kimi rənglərə üstünlük verən mədəniyyətlər də var. Məsələn, Hindistan və Çində ağ rəngin saflığı təmsil etdiyinə inanılır. Buna görə də dəfn və yas mərasimlərində ağa üstünlük verilir. Cənubi Afrika Respublikası və Qanada dəfn və yas mərasimlərində qırmızı rəngə üstünlük verilir. Bundan əlavə, Taylandda bənövşəyi, Myanmada sarı və nəhayət İranda mavi rəngə üstünlük verilir.

Yas mərasimlərində niyə daha çox qara rəngə üstünlük verilir?
Roma İmperiyasında kral ailələri yas mərasimində tünd rəngli paltar geyinirdilər. Biz orta əsrlərə gələndə kilsə bunu qara kimi müəyyən edib, məcburiləşdirdi. O dövrdə kilsələrdə ümumi inanc qara rəngin pis ruhları və cinləri qovması idi. Paltarlara rəng verən qara boya bahalı olduğundan sadə insanlar bu paltarları alıb geyə bilmirdilər. Adi insanların sözügedən rəngi seçə bilməməsinin başqa bir səbəbi də onlara aristokratları təqlid etmələrinin qadağan edilməsi idi. Buna görə də, yalnız yüksək statuslu insanlar, yəni krallar və aristokratlar bu rəngləri geyinə bilərdilər.

Kraliça Viktoriyanı əri Şahzadə Albertin ölümündən sonra 40 illik matəm tutur. Ərinin ölümündən sonra kraliça 40 illik yas mərasimində tədricən qara paltar geyinirdi ki, bu da getdikcə dəb halını alır. Dul qadınlar 6 aydan 1 ilə qədər qara geyinirdilər.

Sənaye İnqilabından sonra boya sexlərinin inkişafı ilə boya istehsalı ucuzlaşdı. Xüsusilə, 1900-cü illərdə qara paltarlar indi kütləvi şəkildə istehsal olundu və hər kəs üçün əlçatan idi. Bunun dəfn mərasimlərinə əks olunması ondan ibarət idi ki, sadə insanlar dəfn mərasimlərində və yas mərasimlərində bu rəngli paltarları geyinə bilirlər.