 |
|
|
"Taksi sürücülərinin iş qrafiki ilə bağlı məsələyə qanunvericilik səviyyəsində baxılıb, müəyyənləşdirilib. Sadəcə, hal-hazırda bəzi taksi faktları var ki, onlar bu vəziyyətdən sui-istifadə edirlər. Onlar sistemdə elə əməllərə yol verirlər ki, onu müəyyənləşdirmək biraz çətin olur. Məsələn, sonuncu "uçan taksi" söhbətində gördük ki, taksi parkı nə qədər ədəbsiz bir iş görüb, məsuliyyətsizliyə yol verib və belə bir ağır hadisə qeydə alınıb. Bu baxımdan düşünürəm ki, belə məsələlərdə taksi parklarının üzərinə getmək lazımdır. Taksi parkları sürücüləri hədsiz dərcədə istismar edir".
Bu sözləri Sonxeber.az-a nəqliyyat eksperti Elməddin Muradlı danışıb.
O, açıqlamasında qeyd edib ki, 10-12 saatı taksi sürücüləri üçün normal iş rejmi kimi qəbul etmək olar:
"Yəni, istismarı dedikdə iş saatlarından tutmuş, başqa maşını qeydiyyatdan keçirtmək və onunla hərəkətə imkan yaratmaq vəs. nəzərdə tutulur. Belə ki, hər cür əmələ əl atırlar. Məsələn, əvvəl "Pirus"la işləyirdilər, indi isə birdən-birə maşınların hamsını təbii ki, yeniləyə bilməyiblər. Bunu da baş düşmək lazımdır. Yeniləyə bilməyənlər isə elə köhnə maşınları da bəzən, təzə adı ilə qeydiyyatdan keçirdib işlədirlər. Bu hallara görə də ciddi nəzarətə ehtiyac var. Əlbəttə, normal iş və istirahət rejmi olmalıdır. Ümumilikdə baxsaq, taksi ilə bağlı beynəlxalq təcrübədə fərqli yanaşmalar var. Bir çox ölkələr 8 saatlıq iş rejmini üstün tutur. Orada taksinin qiyməti kifayət qədər bahadır və 8 saatda onlar normal qazanc əldə edə bilirlər. Bizdə taksi qiyməti ilə bağlı müəyyən çətinliklər var. Yəni, vətəndaşlar və sürücülər tərəfindən də bu görülür. Sürücülər deyir qiymət aşağıdır, vətəndaşlar bildirir ki, bahadır. Hesab edirəm ki, bunu hansısa formada tənzimləmək lazımdır. Azərbaycanda, ümumiyyətlə, taksi sürücülərinin iş rejminə gəldikdə isə, hesab edirəm ki, 10-12 saatı normal iş rejmi kimi qəbul etmək olar. Yəni, onların iş saatlarında etdiyi fasilələri də nəzərə alsaq 10-12 saat, məncə, normaldır".
Bakıda mənzil alıb öz evində yaşamaq arzusu ilə yola çıxan bir çox insan aldadıcı satışların qurbanına çevrilir. Problemdən ən çox əziyyət çəkənlər sırasında isə gənc ailələr, təqaüdçülər və xaricdə işləyib Azərbaycanda ev almaq istəyən miqrantlar yer alır. Onlar üçün mənzil sahibi olmaq uzun illərin zəhmətinin bəhrəsi hesab olunur, lakin bu arzu tez-tez kabusa çevrilir. Son günlərdə mətbuatda eyni mənzilin bir neçə nəfərə satılması ilə bağlı xəbərlərin artdığı müşahidə olunur.
Aparılan araşdırmalar göstərir ki, bu hallar tək-tək deyil, sistemli şəkildə həyata keçirilən bir problemdir. Məlumata görə, təkcə son üç ildə Bakıda mənzil alaraq aldadıldığını bildirən şəxslərin sayı 1000-dən çoxdur.
Sosial Tədqiqatlar Mərkəzinin məlumatına görə, ölkədə 5000-dən çox şəxs eyni mənzilin bir neçə nəfərə satılması dələduzluğunun qurbanı olub. Məsələn, yerli KİV-də yayılan xəbərlərə əsasən, Bakıda bir evin hətta 70 nəfərə satılması kimi hallar da mövcuddur.
Söhbət "Star-M" MTK-nın rəhbəri Məhərrəm Məhərrəmovdan gedir. Onun eyni mənzili 70-dən çox vətəndaşa satdığı bildirilir. Mətbuatda yer alan digər bir məlumata görə, Yeni Yasamal ərazisində bir mənzil 37 nəfərə satılıb. Bu kimi onlarla, yüzlərlə fakt mövcuddur. Onların bir qismi artıq illərlə məhkəmə çəkişməsi yaşayır, digərləri isə nə pullarını, nə də mənzillərini geri ala biliblər.
Aparılan müşahidələrə əsasən, bu hallar bir neçə səbəbdən baş verir:
Qanunsuz müqavilələr - Mənzillər bəzən sadəcə MTK səviyyəsində hazırlanmış, heç bir hüquqi qüvvəyə malik olmayan sənədlərlə satılır və vətəndaş bundan xəbərsiz olur.
Notariat və reyestr yoxluğu - Qanunla tələb olunduğu halda alqı-satqı müqavilələrinin notariatda təsdiqlənməməsi və Daşınmaz Əmlakın Dövlət Reyestrində qeydiyyata alınmaması problemin digər bir səbəbidir.
Alıcıların hüquqi savadsızlığı - Vətəndaşlar çox zaman sənədin hüquqi qüvvəyə malik olub-olmadığını bilmədən, sadəcə şirkətə güvənərək alqı-satqı prosesinə daxil olurlar ki, bu da sonradan məyusluqla nəticələnir.
MTK-ların qeyri-rəsmi fəaliyyəti - Bəzi tikinti şirkətləri qeydiyyatsız fəaliyyət göstərir və bir neçə mənzili bir neçə alıcıya satmaqla qısa müddətli qazanc əldə etməyə çalışırlar.
Bəs bu kimi halların baş verməməsi üçün hansı addımlar atılmalıdır?
Əmlak məsələləri üzrə ekspert Elnur Fərzəliyev "AzPolitika"ya şərhində bildirib ki, son 30 ildə qanunvericilikdə dəyişikliklər olsa da, yeni tikili binaların alqı-satqı prosesində ciddi yeniliklər müşahidə olunmur:
"Artıq 30 ilə yaxındır ki, yeni çoxmənzilli binalar inşa olunur. Bu işlər əsasən özəl sektor tərəfindən həyata keçirilir. Tikinti işlərinin artması ölkə iqtisadiyyatını gücləndirir, eyni zamanda, vətəndaşların mənzil problemlərini aradan qaldırır. Lakin görürük ki, yeni tikililərdə mənzil satışında hələ də köklü dəyişiklik baş verməyib. Əgər həmin binalardakı mənzillərin çıxarış sənədi yoxdursa, onların alqı-satqısı tikinti şirkəti tərəfindən aparılır. Şirkətlə vətəndaş arasında müqavilə bağlanır və vətəndaş pulu tam ödəyibsə, ona sadəcə maliyyə arayışı təqdim olunur".
Ekspert qeyd edir ki, bu kimi halların qarşısını almaq üçün yeni tikililərdə müqaviləli mənzillərin satışı tikinti şirkətləri tərəfindən deyil, dövlət qurumları vasitəsilə aparılmalıdır:
"Məsələn, bu işlə "ASAN xidmət" və ya notariuslar məşğul ola bilər. Bu zaman problemin qarşısı effektiv şəkildə alına bilər. Nə qədər ki, alqı-satqılar sadəcə tikinti şirkətinin verdiyi maliyyə arayışı ilə həyata keçiriləcək, bu cür halların qarşısını almaq çətin olacaq. Çünki hüquqi baza zəifdir və reyestr aparılmır. Lakin onu da qeyd etməliyik ki, son illərdə ölkədə tikinti şirkətlərinin sayı azalıb. Hazırda bazarda yalnız sınaqdan çıxmış, etibarlı brendini qoruyan şirkətlər fəaliyyət göstərir. Onlar daha çox bina inşa edib, nüfuzlarını qorumağa çalışırlar".
Qeyd edək ki, vətəndaşlar aldadılma hallarının qarşısını almaq üçün aşağıdakı məqamlara diqqət yetirməlidirlər:
Alqı-satqı müqaviləsini yalnız notarius vasitəsilə bağlamaq;
Mənzilin Daşınmaz Əmlakın Dövlət Reyestrində qeydiyyatda olub-olmadığını yoxlamaq;
MTK-nın dövlət qeydiyyatını, əvvəlki layihələrini və fəaliyyət icazəsini araşdırmaq;
Mütəxəssis və ya hüquqi məsləhət almaq.
Göründüyü kimi, Bakıda eyni mənzilin bir neçə nəfərə satılması problemi ciddi sosial və hüquqi məsələlər doğurur. Bu problemin həlli üçün həm dövlət orqanlarının nəzarəti gücləndirilməli, həm də vətəndaşların hüquqi maarifləndirilməsi təmin edilməlidir. Yalnız bu yolla vətəndaşların hüquqları qorunaraq, dələduzluq hallarının qarşısı alınması mümkündür.
Yanvar ayında könüllü ixtisarlar təklif edildikdən bir neçə ay sonra "Google" "Android", "Chrome" və "Pixel" komandalarından yüzlərlə işçini işdən çıxarıb.
Çox güman ki, bu, ötən il "Android" və "Chrome" bölmələrinin vahid "Pixel" və "Cihazlar" qrupunda birləşməsi ilə bağlıdır.
Qaynarinfo xəbər verir ki, şirkət "The Information"a verdiyi şərhdə ixtisarları təsdiqləyərək, onları "çeviklik və səmərəliliyi artırmaq" strategiyasının bir hissəsi adlandırıb. "Google" şirkətin məhsullarına ixtisarların təsir etməyəcəyini iddia edir: bu il üçün nəzərdə tutulan hər şey yerində qalacaq.
"Google" öz bölmələrini 2024-cü ildə rəsmən birləşdirib. Birləşmədən sonra yeni struktura 20 mindən çox işçi daxil olub. Yanvar ayında başlayan könüllü ixtisar proqramı, görünür, daha kəskin addımlar üçün bir başlanğıc idi.
Bununla yanaşı, şirkət süni intellekt istiqamətinə investisiya qoymağı dayandırmır. Necə də səxavətlidir ki, bu sahədə bəzi mütəxəssislərə indi fəaliyyətsizliyə görə bir illik maaş veriləcək.
Bütün rəqiblərin, o cümlədən "Apple"ın əsas insanları şirnikləndirməsinin qarşısını almaq üçün. Sonuncu, yeri gəlmişkən, AI-nin mövcudluğunu da gücləndirir; payızda "Siri" və "Apple" Intelligence ilkin təxirə salınmalara baxmayaraq vəd edilmiş yeniləmələri alacaqlar.
Milli Məclisin bu gün keçirilən plenar iclasında sənədsiz evlər və söküləcək evlərlə bağlı kompensasiya məsələsi yenidən gündəmə gətirilib. Deputat Fazil Mustafa çıxışında xatırladıb ki, Milli Məclisdə hökumətin hesabatı zamanı millət vəkilləri sənədsiz evlərlə bağlı məsələ qaldırıblar. Baş nazir Əli Əsədova təşəkkür edən F.Mustafa qeyd edib ki, hökumət başçısı onlara sənədsiz evlərlə bağlı bağlı görüləcək işlər haqqında sənəd göndərib.
Deputat çıxışında bu günlərdə tikinti şirkətinin mülkiyyətçinin evini qanunsuz olaraq sökməsi halından da danışıb və deyib ki, bu, qanunsuz addım idi: “Lakin bununla bağlı sahibkarların hüquqlarının müdafiəsi məsələsi də gündəmə gəlməlidir. Bu gün sahibkarlar 70 insanla razılaşır, 2-si ilə razılaşa bilmir. Bu zaman vaxt uzanır, sahibkar tikintiyə başlaya bilmir, tikiləcək mənzillər də artıq rentabelli olmur. Aydındır, mülkiyyətçi evin baha qiymətə satılmasını istəyir, lakin qiymət reallığa uyğun olmalıdır”.
“Hesab edirəm ki, burada optimal qiymətləndirmə tətbiq edilməlidir. Optimal qiymətləndirmə məsələsində problemlər meydana çıxır. Müvafiq qurumlar həm sahibkara, həm də mülkiyyətçiyə kömək edən addımlar atmalıdır. Çünki sahibkar və mülkiyyətçi arasında bu məsələlər uzandıqca, qəzalı binalar problemi qalmağa davam edəcək”, - deyə F.Mustafa qeyd edib.
Konstitusiya Araşdırmaları Fondunun rəhbəri, hüquq müdafiəçisi Əliməmməd Nuriyev isə AYNA.AZ-a deyib ki, tikinti şirkətləri vətəndaşla razılaşandan, kompensasiyanı ödəyəndən sonra onun evini sökə bilər: “Tikinti şirkətinin vətəndaşla razılaşmadan onun evini sökməsi doğru deyil. Bu, hüquqi baxımdan doğru deyil. Konstitusiyanın 29-cu maddəsinə əsasən, mülkiyyət hüququ toxunulmazdır və yalnız ictimai imtiyazlar səbəbilə, hərtərəfli kompensasiya ödənilməklə məhdudlaşdırıla bilər. Həmçinin Mülki Məcəllənin 157.1-ci və 257-ci maddələrində mülkiyyət hüququnun qorunması və onun yalnız qanunla, məhkəmə qərarı ilə məhdudlaşa biləcəyi aydın şəkildə qeyd olunub. Yəni vətəndaşın razılığı və məhkəmə qərarı olmadan onun evinin sökülməsi qanunsuz sayılır. Bu halda Cinayət Məcəlləsinin müvafiq maddəsi üzrə, əmlakın qəsdən məhv edilməsi ilə bağlı məsuliyyət yaranır”.
“Mülkiyyət hüququ vətəndaşın əsas hüququdur və hüququn fundamentini təşkil edir. Bu hüquq Azərbaycanda Konstitusiya, Mülki Məcəllə və Tikinti və Şəhərsalma Məcəlləsi ilə də qorunur. Tikinti şirkətləri yalnız hüquqi əsaslarla fəaliyyət göstərə bilərlər. Bunlar mülkiyyətçilərlə könüllü razılaşma əsasında müqavilə bağlamalıdır, hər iki tərəfin qarşılıqlı razılığı olmalıdır. Əgər razılaşma əldə edilmirsə, o zaman mülki prosessual məcəlləyə uyğun olaraq məhkəməyə müraciət edilə bilər”, - deyə hüquq müdafiəçisi əlavə edib.
Ə.Nuriyev razılaşıb ki, mənzil sahibi kompensasiyanı reallığa uyğun istəməlidir: “Bilirsiniz, bu bir qədər mənəvi məsələdir. Yenə deyirəm, hüquqi baxımdan, vətəndaşın razılığı olmadan onun mülkünə hansısa şirkət toxuna bilməz. Amma məsələn, tikinti şirkəti 10 mənzilin 9-u ilə razılaşıbsa, bazar qiymətinə uyğun şəkildə kompensasiya ödəyibsə, yerdə qalan bir mülkün sahibinin tələb etdiyi kompensasiyanın miqdarı şişirdilməməlidir. Tutaq ki, bir tikinti şirkəti 9 evin hər birini 100 min manata razılaşdırıb, biri 500 min istəyir. Bu zaman artıq mübahisə yaranır. Razılaşmayan bir vətəndaşa görə tikinti şirkətinin işi ləngiyir, problemləri yaranır və s. Burada həqiqət payı var. Bu bir qədər də mənəvi məsələdir ki, vətəndaş da şirkəti anlamalıdır. Amma vətəndaş razılaşmırsa, o zaman evini sökmək yolverilməzdir. Hüquq burada vətəndaşın tərəfindədir. Çalışıb onu razı salmaq lazımdır. Əgər mülkiyyət dövlət ehtiyacları üçün alınmırsa, mülkiyyətin sahibi ilə tikinti şirkətləri razılığa gəlməlidirlər”.
Bu ilin mart ayının 1-ə olan məlumata görə, Azərbaycanda muzdla (əmək müqaviləsi ilə) çalışan işçilərin sayı 1 milyon 758,8 min nəfər olub.
Yeniavaz.com açıqlanan rəsmi məlumatlara istinadən xəbər verir ki, muzdla çalışan işçilərin 878,5 min nəfəri iqtisadiyyatın dövlət sektorunda, 880,3 min nəfəri isə qeyri-dövlət sektorunda fəaliyyət göstərib.
Müqayisə üçün bildirək ki, son bir ay ərzində, yəni fevral ayında dövlət sektorunda çalışan muzdlu işçilərin sayı təxminən min nəfər azalıb, özəl sektorda çalışan muzdlu işçilərin sayı isə 2,8 min nəfər artıb.
Üç kateqoriya üzrə əmək pensiyası ödənişinin maliyyə mənbəyi kimi dövlət büdcəsi müəyyən olunur.
Bu, Milli Məclisin bu gün keçirilən iclasında müzakirəyə çıxarılan “Əmək pensiyaları haqqında” qanuna təklif edilən dəyişiklikdə əksini tapıb.
“Əmək pensiyaları haqqında” Qanunun 6.2-ci maddəsində uşaqlara görə güzəştli şərtlərlə yaşa görə əmək pensiyası olan şəxslərin erkən pensiyası üçün 5 il ərzində ödənilən məbləği (8-ci maddə), bundan başqa, liliputların və fizioloji mütənasibliyi pozulmuş cırtdanboy şəxslərin erkən pensiyası üçün 20 il ərzində ödənilən məbləği (9.2-ci maddə), həmçinin orqanizmin funksiyalarının 81-100 faiz pozulmasına görə və ya 18 yaşınadək əlilliyi müəyyən edilmiş şəxsə, habelə ahıllara (yaşı 70-ə çatmış şəxslərə) qulluq dövrünün sığorta stajına daxil edilməsi ilə əlaqədar güzəştlərin qazanılmış pensiya kapitalına əsasən formalaşan məbləği üzrə əmək pensiyası ödənişinin maliyyə mənbəyi kimi dövlət büdcəsi müəyyən edilir.
Qanunun tətbiqi 2025-ci il yanvarın 1-dən nəzərdə tutulur.
Qanun layihəsi səsverməyə çıxarılaraq birinci oxunuşda qəbul edilib.
2025-ci ilin ilk aylarından büdcədən maliyyələşən strukturlarda başlanan ixtisarlar hələ də davam edir.
Qeyd edək ki, müxtəlif dövlət təşkilatlarından tutmum ali məktəblərə qədər hər yerdə ixtisarlar aparılıb.
Gununsesi.info–nun xəbərinə görə, növbəti ixtisarlar Ədliyyə Nazirliyinin Penitensiar Xidmətində olacaq.
Belə ki, bir neçə gün əvvəl Şəkidə olan ədliyyə naziri Fərid Əhmədov buradakı Penitensiar Müəssisəyə də baş çəkib.
Əməkdaşlarla görüşən nazir Penitensiar Xidmətdə çalışanların sayının çoxluq təşkil etdiyini, buna görə də ixtisarlar aparılacağını deyib.
2025-ci ilin I rübündə xəzinədarlıq orqanları tərəfindən 320 mindən çox ödəniş tapşırığı yerinə yetirilib və dövlət büdcəsinin gəlirləri artıqlaması ilə icra olunub.
Bu barədə Maliyyə Nazirliyindən bildirilib. Belə ki, cari ilin yanvar-mart ayları üzrə dövlət büdcəsinin gəlirləri 9 733.4 milyon manat təşkil edib ki, bu da rüblük proqnozdan 171.4 milyon manat və ya 1.8 faiz çoxdur. Gəlirlərdə İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Dövlət Vergi Xidmətinin xətti ilə daxilolmalar 4 380.6 milyon manat, Dövlət Gömrük Komitəsi üzrə daxilolmalar 1 430.5 milyon manat, İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Əmlak Məsələləri Dövlət Xidməti üzrə daxilolmalar 10.4 milyon manat, dövlət büdcəsindən maliyyələşən təşkilatların ödənişli xidmətlərindən daxilolmalar 136.7 milyon manat və sair daxilolmalar 154.9 milyon manat təşkil edib.
Dövlət Neft Fondundan transfert isə 3 620.3 milyon manat həcmində olub. 2025-ci ilin I rübü üzrə dövlət büdcəsinin xərcləri 8 280 milyon manat proqnoza qarşı 8 115 milyon manat, yəni 98 faiz icra edilib. Cari ilin yanvar-fevral aylarında dövlət büdcəsi xərclərinin artıqlaması ilə icra edilməsinə baxmayaraq, mart ayında iş günlərinin sayının az olması səbəbindən (13 iş günü) xərclər I rübün proqnozuna qarşı iki faiz, yəni 165 milyon manat az yerinə yetirilib. Yəni mart ayında 13 günlük tətil büdcəyə 165 milyon manat xeyir verib.
Başqa sözlə, bu ilin ilk rübündə dövlət büdcəsinin profisiti 1 618.4 milyon manat təşkil edib ki, bu da ötən ilin eyni dövrünə nisbətən 97% çoxdur. 2024-cü ilin ilk rübündə büdcənin profisiti 821.7 milyon manat təşkil edib.
Doğrudanmı tətil günləri büdcəyə ziyan yox, xeyir verir?
Məsələ ilə bağlı iqtisadçı-ekspert Natiq Cəfərli “Cebheinfo.az”-a bildirib ki, əslində bu məlumat çox anlaşılmazdır: “Söhbət ondan gedir ki, qənaət nədən ibarətdir? Bununla bağlı detallar yoxdur. İtirilmiş fürsətlərin nə qədər olduğu barədə bir məlumat yoxdur. Ona görə də bunun mediatik məsələ olduğunu düşünürəm. Cəmiyyətdə belə bir müzakirələr var idi ki, bayram günləri ölkəyə xeyirlidir, yoxsa ziyanlı? Buna görə də açıqlama vermək ehtiyacı yaranıb. Ancaq bunun detalları daha maraqlıdır. Bu qənaət özünü nədə büruzə verib?
Çünki maaşlarda qənaət mümkün deyil. Maaşlar vaxtında ödənilməlidir. Bayram günlərinin çox olması işçilərin günahı deyil. O zaman bəs harada qənaət olunub? Bununla bağlı dövlət və hökumət qurumları açıqlama versələr, yerinə düşərdi və biz də mənzərəni aydın görə bilərik”.
Biləsuvar rayon sakini Babayev Rəhman Mirzəbaba oğlu tərəfindən Hurriyyet.az saytının redaksiyasına şikayət məktubu daxil olub. Şikayətçi saytımız vasitəsilə Prezident İlham Əliyevə və Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyevaya müraciət edir:
"Hörmətli Prezident!
Hörmətli Mehriban xanım!
Mən, Babayev Rəhman Mirzebaba oğlu, İkinci Qarabağ müharibəsi veteranıyam. Hazırda Biləsuvar rayonu, Mübariz İbrahimov küçəsində kirayədə yaşayıram. Himayəmdə 2 azyaşlı qız övladım var. Qızımın biri epilepsiya xəstəsidir. Nə uşağım üçün müavinət, nə də ailəm üçün sosial yardım düzəldə bilməmişəm. 80 manat veteran pulu ilə dolanmağa çalışırıq.
Çox çətin və çıxılmaz vəziyyətə düşmüşəm. Ev sahibi evdən çıxarır. Uşağım xəstədi, müalicəsini edə bilmirəm. İcra hakimiyyətinə gedirəm, orada mənə “dilənçi gəldi" deyirlər.
Sizdən xahiş edirəm ki, mənə 1 otaqlı ev verin, ailəmi içinə yığım. Ev yiyəsi bizi çıxarıb çölə töksə küçələrdə qalacağam.
Bir daha xahiş edirəm, uşağımın müalicəsi və ev üçün bizə kömək edəsiniz. Özümün müalicəmi heç demirəm.
Mən vətənim üçün döyüşmüşəm, bu gün də haqlı olaraq İcra başçısından kömək istəyirəm. Orada isə mənə qarşı hörmətsizlik olunur...”.
Jalə FAMİLQIZI
Redaksiyadan: Qarşı tərəfin mövqeyini dərc etməyə hazırıq.
Son illər Azərbaycanda maliyyə sistemi sürətlə inkişaf edir, amma bununla bərabər gələn böyük bir problem də var:
BOKT-ların (Bank Olmayan Kredit Təşkilatları) artan rolu və onların vətəndaşlar üzərindəki təsiri. Əhalinin bank xidmətlərinə çıxışı məhdudlaşdıqca, bir çox vətəndaş bu strukturlara üz tutur. BOKT-lar xüsusilə kasıb və orta təbəqə üçün “çıxış yolu” kimi təqdim edilən bir həll ola bilər, lakin bu həll əslində yeni maliyyə çətinliklərini də ortaya çıxarır.
Yüksək faizlərlə verilən kreditlər və şərtlərin sərtliyi, bu qurumların vətəndaşlara necə təsir etdiyini öyrənməyi vacib edir. Müasir iqtisadiyyatda banklardan kredit almaq gəliri aşağı olan və ya qeyri-rəsmi işlə təmin olunan şəxslər üçün asan deyil. Banklar yüksək kredit riskləri səbəbindən daha sərt şərtlər tətbiq edir, bu da bir çox vətəndaşın banklardan kredit almaq imkanlarını məhdudlaşdırır.
BOKT-lar isə daha rahat və sürətli kredit imkanı təqdim edirlər, amma bunun əvəzində faizlər çox yüksək olur və şərtlər adətən banklardan fərqli olaraq çox şəffaf olmur. Bu qurumların təqdim etdiyi təkliflər, adətən, yüksək riskli müştərilərə yönəlib, yəni əhalinin sosial cəhətdən zəif təbəqəsi və ya rəsmi gəliri olmayan şəxslər üçün əlverişlidir.
Ancaq bu, günlük həyatını təmin etməyə çalışan vətəndaşları borc bataqlığına salmaq təhlükəsi yaradır. BOKT-lar banklardan daha sərfəli görünən krediti təqdim edərkən, faizlər çox yüksək olur. Hətta bəzi hallarda bu rəqəm ildə 60%-ə qədər çıxır. Kredit götürən şəxs aybaay ödənişlər edə bilər, amma gecikmə olduğu təqdirdə faiz sürətlə artar və borc bir anda daha da böyüyər. Bu, əslində, borc alan şəxsi yoxsulluq spiralına salır.
Tanınmış hüquqsünas, bank mübahisələri üzrə ekspert Əkrəm Həsənov "Cebheinfo.az"-a açıqlamasında bildirib ki, bu məsələyə bir qədər geniş baxmaq lazımdır. Onun sözlərinə görə, banklar üçün uyğun olmayan müştəri BOKT üçün daha uyğun ola bilər:
"Bunun səbəbi bankların fəaliyyətində Mərkəzi Bankın qoyduğu tələblərin daha sərt olmasıdır. Banklar əmanət qəbul etdikləri üçün onların qarşısında daha ciddi tələblər və daha yüksək risklər mövcuddur. Onlar müştəri hesabları aparır və maliyyə təhlükəsizliyi baxımından daha çox məsuliyyət daşıyırlar. Buna görə də banklar hər müştəriyə kredit vermir və kredit verərkən daha diqqətli və sərt yanaşırlar.
Digər tərəfdən, BOKT-lar üçün tələblər daha azdır. BOKT-lar əmanət qəbul etmədikləri üçün onların maliyyə şərtləri banklarla müqayisədə daha rahatdır. Bu, o deməkdir ki, BOKT-lar daha az tənzimlənir və bu, onları keyfiyyətsiz müştərilərə kredit verməyə daha uyğun edir. Təbii ki, bu vəziyyətdə faizlər yüksək olur, çünki BOKT-ların verdiyi kreditlər daha yüksək risk daşıyır".
Ekspert hesab edir ki, BOKT-ların fəaliyyətinin daha sərbəst olması onların daha çox yüksək faizlə kredit verməsinə səbəb olur:
“Çünki onların ucuz maliyyə mənbələri yoxdur. Banklar əmanət qəbul edərək daha ucuz pul əldə edə bilərlər, amma BOKT-lar əsasən banklardan və digər mənbələrdən daha yüksək faizlə kredit alırlar. Bu səbəbdən BOKT-ların verdiyi kreditlərin faizləri daha yüksək olur. Eyni zamanda, əgər dövlət BOKT-ları qadağan edərsə, belə olan halda vətəndaşlar daha yüksək faizlə lombardlar, sələmçilik və digər qeyri-rəsmi kredit mənbələrindən istifadə edərlər. Bu cür qeyri-rəsmi mənbələr faizlərin daha yüksək, nəzarət və tənzimləmələrin daha zəif olduğu yerlərdir. Bu, vətəndaşları daha da maliyyə çətinliklərinə sala bilər, çünki faizlər çox yüksək olur və borcun artması riski yaranır".
Ə.Həsənov qeyd edib ki, dövlətin BOKT-lara nəzarət etməsi və onların fəaliyyətinə şərait yaratması, ən azından sələmçilik və qeyri-rəsmi maliyyə bazarlarına qarşı daha sağlam bir alternativ təqdim edir:
"Ancaq burada da faizlərin yüksək olması vətəndaşları daha da borclandırmağa və onların həyatlarını çətinləşdirməyə gətirib çıxara bilər.
Sosial təminatı zəif olan şəxslər bu cür krediti alaraq, öz maliyyə vəziyyətlərini daha da pisləşdirərlər. Son olaraq, təhlükə budur ki, insanlar çox qısamüddətli ehtiyaclarını ödəmək üçün bu cür kreditlərə üz tuturlar, amma uzun müddətdə yüksək faizlər və ödənişlərin artması onların yoxsulluq spirallarına düşməsinə səbəb ola bilər. Buna görə də vətəndaşlara tövsiyə olunur ki, BOKT-lardan kredit almadan əvvəl yaxşıca düşünərək qərar versinlər və real zərurəti olmadıqda, kredit götürməsinlər. Bu, həm dövlətin, həm də vətəndaşın sağlam iqtisadi münasibətlər qurmasına kömək edə bilər".