Rus pulunun qorxulu düşüşü: iqtisadçılar ucuzlaşmanın davam edəcəyini gözləyirlər
Geosiyasi vəziyyətin kəskinləşməsi və neftin “qiymətlərinin həddi” üçün hüquqi bazanın yaradıldığı yeni sanksiyalar paketi fonunda Rusiya rublu yenidən dollar qarşısında xeyli dəyər itirir. Moskva birjasında rublun məzənnəsi 3,42 rubl ucuzlaşaraq 64 rubl/dollar təşkil edib.

“Rusiya milli valyutasının rəsmi məzənnəsi son 10 gündə ABŞ dollarına nisbətdə 57,5-dən 64,0-a düşüb. Bu, o deməkdir ki, bu müddət ərzində rubl ABŞ valyutası qarşısında 11% dəyər itirib”, - Azərbaycan Milli Məclisinin üzvü, iqtisadçı alim Vüqar Bayramov bildirib.

Onun fikrincə, rublun kəskin ucuzlaşmasının səbəbləri Avropa İttifaqının bir gün əvvəl təsdiq etdiyi səkkizinci sanksiyalar paketi və Krım körpüsünün partladılmasından sonra Rusiya-Ukrayna müharibəsinin yeni mərhələyə keçməsi ilə bağlıdır: “Son hadisələr Rusiya iqtisadiyyatına təzyiqi artırır. Aydındır ki, hazırda rublun rəsmi məzənnəsi əsasən inzibati sterilizasiya üsulları ilə müəyyən edilsə də, bazarda tələb və təklif bu proseslərdən kənarda qalmır. Rusiyadan valyutanın çıxarılması çətindir, bu da daxili bazarda spesifik balans yaradır. Eyni zamanda, Rusiyada rəsmi məzənnə alış məzənnəsinə ciddi təsir göstərir - xüsusən də satılan külli miqdarda xarici valyutanın payı kəskin şəkildə azalıb”.

Eyni zamanda, rublun dollara nisbətdə ucuzlaşması davam edəcək, o, əmindir ki, qarşıdakı ildə Rusiya valyutasını daha güclü ucuzlaşmasını gözləyir: “Bir tərəfdən biznes yeni bazarlar axtarır, rusiyalı turistlər istirahət üçün yeni ölkələr axtarır. Nəticədə idxalın və xarici turist səfərlərinin artması gözlənilir ki, bu da dollara tələbatı artıracaq. Digər tərəfdən, valyuta bazarında məhdudiyyətlərin uzun müddət saxlanılması real deyil, ona görə də məzənnəyə də təsir edəcək güzəştlər olacaq. Ümumiyyətlə, sanksiyalar fonu rubl üçün yaxşı heç nə vəd etmir”.

Bu arada, Rusiya Federasiyası Mərkəzi Bankının sədr müavini Aleksey Zabotkin Rusiya iqtisadiyyatında əhəmiyyətli bir yavaşlama olduğunu, habelə maliyyə sabitliyi üçün ciddi risklər olduğu təqdirdə kapitala nəzarətin tam şəkildə tətbiq oluna biləcəyini açıqladı. Yeri gəlmişkən, Rusiya Federasiyasından kapital axını, tənzimləyicinin fikrincə, bu il 243 milyard dollar təşkil edəcək. Məsələn, bu il statistika bizi Rusiyadan Azərbaycana pul köçürmələrinin görünməmiş artımı ilə təəccübləndirdi. Maliyyə analitiklərinin fikrincə, bu, daha çox xaricdə yaşayan həmvətənlərin köçürmələri ilə bağlıdır. Təkcə fiziki şəxslər tərəfindən ölkəmizə 1,6 milyard manata yaxın vəsait köçürülüb ki, bu da ötən illə müqayisədə 3,3 dəfə çoxdur.

Köçürmələr siyahısında Rusiya üstünlük təşkil edir - Azərbaycana bütün şəxsi köçürmələrin 80%-i onun payına düşür. Qonşu ölkədən transsərhəd pul axını təxminən 5 dəfə artaraq 1,3 milyard manata çatıb. Azərbaycan fiziki şəxslərdən - qeyri-rezidentlərdən cəlb olunan vəsaitlərin payını artıran yeganə ölkə deyil. Mövcud məlumatlara görə, MDB ölkələri Rusiyadan pul köçürmələrinin əsas istiqamətlərindən birinə çevrilib. Yazdan bəri bir çox MDB dövlətlərində Rusiya Federasiyasından pul köçürmələrinin həcmi nəzərəçarpacaq dərəcədə artıb. Məsələn, Ermənistan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Özbəkistan və MDB-yə daxil olmayan Gürcüstanın tənzimləyiciləri bunu qeyd ediblər.

Göründüyü kimi, geosiyasi kəskinləşmə dalğasında rubla təzyiq göstərən amillər kapitalın qaçışı, yeni sanksiyalar və qismən səfərbərlikdir. Baş verənlərdən şoka düşən iqtisadçılar artıq ölkənin monetar orqanlarını obyektiv şəkildə tənqid ediblər.

İqtisadçı Sergey Qlazyevin fikrincə, “Rusiya Mərkəzi Bankının xaricə pul ixracı və onun düşmən tərəfindən həbsi ilə razılaşmaq siyasəti indiki hərbi şəraitdə onun fəaliyyətinin bəyan edilmiş məqsədləri deyil, reallıq məsələsini gündəmə gətirir və suallar yaradır”. Onun sözlərinə görə, bu il Mərkəzi Bankın monetar siyasəti nəticəsində Rusiya təxminən bir trilyon dollar itirir ki, bunun da yarısı dövlət ehtiyatlarıdır.

Bunun fonunda maliyyəçilər vətəndaşlara ehtiyat kimi rubl və qızıl saxlamaqdan çəkinməyi, uzunmüddətli perspektivdə dollara üstünlük verməyi tövsiyə edirlər.

“Niyə ABŞ dolları? Ən azı 1862-ci ildə çıxan 100 dollarlıq əskinas götürün. Bu əskinas, hər hansı digər federal kimi, 1862-ci ildən bəri hələ də qanuni ödəniş vasitəsidir. Bəli, real puldur. O cümlədən 1916, 1918 və 1934-cü illərə aid 500, 1000, 5000 və 10000 dollarlıq əskinaslar. Kolleksiya dəyəri nominaldan qat-qat yüksək olanlarla əlbəttə ki, heç kim ödəməyəcək, lakin buna baxmayaraq - 160 illik maliyyə tarixi və etibarı var. Ən azı bir növ Mərkəzi Bankın yalnız 1913-cü ildə meydana çıxmasına baxmayaraq”, - müstəqil analitik Vitali Kaluqin söyləyir.

“1861-ci ildən bu yana nə qədər sosial strukturlar və pul sistemi dəyişdi və Rusiyada nə qədər pul islahatları aparıldı? Kimsə “kerenkalar”la ödəyə bilərmi? Bəlkə çar hökumətinin əskinasları ilə? 20-ci illərin Sovetlər ölkəsindəki beksellərlə? Yoxsa 1961-ci il islahatından əvvəlki rublla? Pavlov islahatından əvvəlki yüzlüklərlə? Və ya bəlkə, denominasiyadan əvvəl Yeltsin dövrünün rublu ilə? Görün indi Rusiya Federasiyası adlanan ərazidə nə qədər yararsız kağız çap edilib. Amma dollar elə həmin etibarlı dollardır. Hazırkı nağd maliyyə sisteminin də gələcək sınaqlara tab gətirə bilməsi ehtimalı azdır. Dollar əgər buna gedərsə, sonuncu öləcək. Rubl əvəzinə paltar üçün çörək barteri mövcud olacaq Rusiya Federasiyasından xeyli gec”, - deyə o vurğulayır.

Müəllif: Tanya Samsonova
Ayna.az

Əmək pensiyalarının indeksləşdirilməsində yol verilən ayrı-seçkilik aradan qaldırılır. Bu, "Əmək pensiyaları haqqında" qanuna təklif olunan dəyişikliklər sayəsində mümkün olacaq.

Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiə Nazirliyinin sektor müdiri Aynurə Zamanova "Xəzər Xəbər"ə deyib ki, bütün növ əmək pensiyaları hər ilin əvvəlində vahid qaydada indeksasiya edilərək artırılacaq.

Digər bir dəyişiklik isə Prezidentin ötənilki sərəncamı ilə pensiyalara 200 manatlıq əlavələrin də ümumi pensiya məbləğinə daxil edilərək birgə indeksasiya olunub artırılması ilə bağlıdır.
Gələn il üçün pensiyaların artımı bu il ərzində qeydə alınmış orta aylıq əmək haqqının artım faizi ilə müəyyən ediləcək. Orta aylıq əmək haqqında artım faizini isə Dövlət Statistika Komitəsi müəyyənləşdirəcək.

Bundan başqa, təkliflər Milli Məclis tərəfindən təsdiq edilsə, qulluq stajına görə pensiya alan şəxslərin təqaüdləri də hər il orta illik əmək haqqının artım fazinə görə indeksləşdiriləcək.

Yeni dəyişiklər təklifi bu sahədə inzibatçılığın yüngülləşdirilməsinə və əmək haqqı artımı ilə bağlı hər hansı məlumat təqdim etmə öhdəliyinin aradan qalxmasına imkan verəcək.

Maddi vəziyyətinin yaxşı, yaxud pis olmasından asılı olmayaraq, əksəriyyət kredit götürməyə meyillidir.
Buna həqiqətən ehtiyacları var, ya yoxdur, tamam başqa məsələdir. Sanki hamı bir-birilə rəqabətə girib.
Kredit ödənişinin o qədər də asan olmadığı indiki vaxtda kredit üçün banklara üz tutanların sayı niyə daha da artıb? Kredit götürəndən sonra vətəndaşlar hansı problemlərlə üzləşir?
Məsələ ilə bağlı Bakupost.az -a açıqlama verən bank eksperti Əkrəm Həsənov bildirib ki, kreditlə bağlı müraciətlərdə artım var:
"Bu da onunla bağlıdır ki, pandemiya dövründən başlayaraq, banklar kredit verməyə meyilli deyildi. İnsanlar isə işsiz idi, yaxud maaşları azalmışdı deyə banka müraciət etmirdilər".

Ekspert bildirib ki, pandemiyadan sonra iqtisadiyyat bir qədər düzəldiyi üçün banklar həm kredit verir, həm də güclü reklam kampaniyaları aparırlar:
"İnsanlar kredit götürəndə büdcələrində yarana biləcək maddi çətinlik barədə çox da düşünmürlər. Ehtiyac yarandığı üçün kreditə üz tutur, daha sonra aybaay pulu ödəməkdə çətinlik çəkirlər. Əgər diqqət etsəz, 2005-2015-ci illərdə də insanlar kredit götürürdü, lakin o zaman şikayətlənmirdilər. Çünki o zaman insanların gəlirləri də artırdı. Son zamanlar gəlirlər azalıb, qiymətlər artıb. Bəzi insanlar heç əvvəlki əmək haqqını almır, yaxud əvvəlki əmək haqqını alsa belə, qiymət artımı ondan da yüksəkdir. Bu da vətəndaşın banka ödəniş etməsini çətinləşdirir. Eyni zamanda bank faizləri də çox yüksəkdir. Hətta indiki dövrdə faiz aşağı olsaydı belə, yenə kredit ödəmək cibə ciddi təsir edərdi".
Ə. Həsənov banklarda kredit faizlərinin yüksək olmasının bir sıra səbəbləri olduğunu diqqətə çatdırıb:
"Banklar öz pulunu yox, digərlərindən cəlb etdiklərini kredit verirlər. Digərləri də birinci növbədə əmanətçilərdir. Bu gün Azərbaycanda sığortalanan əmanət faizi 12%-dir. Yəni, bank özü 12%-lə əmanətçidən əmanət cəlb edir. Bu faiz çox yüksəkdir. Yəni sivil ölkələrdə əmanət faizi bir qayda olaraq 1%-dir. Bu gün Azərbaycanda sığortalanan əmanət faizi endirilməlidir, amma endirmirlər. İkincisi, Mərkəzi Bank uçot dərəcəsilə banklara kredit verir. Bu gün Azərbaycanda xeyli bank var. Əgər onların hamısına aşağı faizlə kredit versə, bu bankların əlində ucuz pul olar və onlar da faizləri endirə bilərlər. Mərkəzi Bnak yalnız 3-5 aşağı faizlə verir. O banklar da inhisarçıdır və ona görə də öz faiz dərəcələrini endirmirlər. Əgər onlar bilsəydilər ki, bütün bankların ucuz pulu var, əlbəttə ki, endirərdilər və sağlam rəqabət olardı. Üçücü problem isə Azərbaycanda qanunçuluğun vəziyyətidir. Bank bilir ki, o krediti verəndən sonra vətəndaş, sahibkar krediti qaytarmayanda bankın həm rəsmi, həm də qeyri-rəsmi xərcləri çox olur. Bank artıq gələcək xərclərini həmin faizə qurur".

Təhsil eksperti: “İldən-ilə təhsilimizin yaxşılaşacağına ümid etsək də, hər il daha çox qüsur, səhv ortaya çıxır...”

Yeni tədris ilinin başlanmasından bir ay ötməsinə baxmayaraq, ölkə üzrə məktəblərin heç də hamısına dərsliklər paylanılmayıb. Xüsusən də yuxarı sinif şagirdləri 2-3 dərslikdən başqa digər kitabları ala bilməyiblər. Mövcud vəziyyətdən həm müəllimlər, həm də valideynlər narazıdır, şagirdlər dərslərə boş-boşuna gedib-gəlir.

Bəs səbəb nədir? Hər il dərsliklər üçün dövlət büdcəsindən böyük məbləğdə vəsait ayrıldığı halda orta təhsil ocaqlarımız niyə indiyədək dərsliklərlə tam təmin olunmayıb?

Mövzu ilə bağlı Elm və Təhsil Nazirliyinin mövqeyini öyrənməyə çalışdıq. Qurumun mətbuat katibi Cəsarət Valehov “Yeni Müsavat”a açıqlamasında bildirdi: “Ötən il çap edilən dərsliklər məktəblərə paylanılıb. Sadəcə, 7-10-cu siniflər üzrə dərslik çatışmazlığı var ki, bu problem də bu günlərdə öz həllini tapacaq”.

Təhsil eksperti Kamran Əsədova görə, şagirdlərin dərslikləri ala bilməməsi birbaşa Elm və Təhsil Nazirliyinin səriştəsizliyinin, fəaliyyətsizliyinin nəticəsidir: “Artıq orta məktəblərdə KSQ, BSQ-lə başlayır, amma şagirdlərin kitabı yoxdur, onlar dərsləri mənimsəməyiblər. Ola bilsin ki, Bakı və digər böyük şəhərlərdə bəzi şagirdlər PDF variantdan dərslikləri endirib, oradan oxuya bilsinlər. Amma 600 minə yaxın şagirdimiz dağlıq, internet imkanı olmayan ərazilərdə yaşayır və yaxud valideynlərin öz övladlarına telefon və yaxud planşet almaq imkanı yoxdur. Bunlar ciddi məsələlərdir. Nəticə şagirdlərin zəruri bilikləri öyrənə bilməməsinə gətirib çıxaracaq. Hətta gələn həftədən şagirdlərə kitablar verilsə belə 15 sentyabrdan 15-oktyabra qədər keçirilməyən, mənimsənilməyən mövzular hansı formatda təqdim ediləcək?

Sadəcə dəhşətli, biabırçı vəziyyətdir. Bir daha qeyd edirəm ki, mövcud vəziyyət səhlənkarlığın nəticəsidir. Halbuki adəti üzrə avqust ayında artıq bütün dərsliklər təhvil verilməli, hazır vəziyyətdə olmalı idi. Lakin ilk dəfədir ki, müvafiq qurumların səhlənkarlığı ucbatından şagirdlərimiz bu günə qədər dərsliklərlə təmin olunmayıb. Necə olur ki, bütün kitablar satışdadır, amma nazirlik həmin dərslikləri alıb, məktəblərə paylamaq istəmir? Niyə valideynlər öz ciblərindən pul verib dərslik almalıdır? Belə çıxır ki, nazirlik kitabları satışa çıxarıb, pul qazanmağa çalışır".

Digər təhsil eksperti Elşən Qafarov isə qeyd etdi: “Azərbaycan dərslik üçün dövlət tərəfindən ayrılan vəsaitə görə üçüncü yerdədir. Hər il dövlət büdcəsindən maliyyələşərək, milyonlarla kitab çap olunur. Görünür ki, nazirliyin bu məsələ ilə bağlı işləyən əməkdaşlarının başı hansısa layihələrə və kadr seçiminə, təyinatına, imtahan oyunlarına qarışdığı üçün ölkədə ciddi dərslik problemi var. Məlum olduğu kimi, dərsliklər 2000-ci ildən etibarən dövlət hesabına təmin olunur və o vaxtdan bu günə qədər hələ belə biabırçılıq olmamışdı. Ölkənin bütün ərazilərində, bütün siniflər üzrə dərslik çatışmazlığı var.

Dərsliklərlə bağlı prosedur belədir ki, may ayında proqnozlar götürülür, avqust ayının sonuna qədər isə dərsliklər məktəblərə çatdırılmalıdır. Hər il prosedur belə aparılırdı. Bu il isə qeyd etdiyim kimi, nazirliyin əməkdaşları bu məsələni unutduqları üçün mövcud vəziyyət ortaya çıxıb. Çox təəssüflər olsun ki, ildən-ilə təhsilimizin yaxşılaşacağına ümid etsək də, əksinə, ildən-ilə çox sayda ciddi qüsurlar, səhvlər müşahidə olunur".

Məhkəmə və digər orqanların qərarlarının icrası ilə əlaqədar icra məmurunun tələblərinin yerinə yetirilməməsinə görə məsuliyyət artırılır.

Bu, Milli Məclisin Hüquq siyasəti və dövlət quruculuğu komitəsinin iclasında müzakirəyə çıxarılan və parlamentin plenar iclasına tövsiyə edilən İnzibati Xətalar Məcəlləsinə təklif edilən dəyişiklikdə əksini tapıb.

Layihəyə əsasən, icra sənədindəki tələbin üzrsüz səbəbdən icra məmuru tərəfindən müəyyən olunmuş müddətdə icra edilməməsinə və ya icra məmurunun məhkəmə və ya başqa dövlət orqanların qərarlarının icrası ilə əlaqədar digər qanuni tələblərinin yerinə yetirilməməsinə görə inzibati tənbeh almış şəxs tərəfindən inzibati tənbeh vermə haqqında qərarın qüvvəyə mindiyi gündən bir il ərzində eyni icra sənədinə münasibətdə təkrar törədilməsinə görə fiziki şəxslər 1000 manatdan 1500 manatadək məbləğdə cərimə ediləcək və ya işin hallarına görə, pozuntunu törədənin şəxsiyyəti nəzərə alınmaqla iki ayadək müddətə inzibati həbs tətbiq olunacaq, vəzifəli şəxslər 2500 manatdan 4 min manatadək məbləğdə, hüquqi şəxslər 5 min manatdan 7 min manatadək məbləğdə cərimə ediləcək.

Layihəyə əsasən, icra sənədindəki tələbin üzrsüz səbəbdən icra məmuru tərəfindən müəyyən olunmuş müddətdə icra edilməməsinə və ya icra məmurunun məhkəmə və ya başqa dövlət orqanların qərarlarının icrası ilə əlaqədar digər qanuni tələblərinin yerinə yetirilməməsinə görə inzibati xətanı törətmiş borclu müvafiq icra sənədini həmin inzibati xəta haqqında iş üzrə məhkəmə qərar qəbul edənədək inzibati məsuliyyətdən azad olunacaqlar.

Azərbaycanda toy aparıcıları, çalğıçılar, rəqqaslar, dərzilər və bərbərlər icbari tibbi sığorta ilə əhatə olunacaq.

Milli Məclisin bu gün keçirilən plenar iclasında “Tibbi sığorta haqqında” qanuna dəyişiklik edilib.

Layihədə əsasən, Vergi Məcəlləsinin 220.10-cu maddəsində nəzərdə tutulan fəaliyyət növləri ilə fərdi qaydada (muzdlu işçi cəlb etmədən) məşğul olan fiziki şəxslərin (toylarda, şənliklərdə və digər tədbirlərdə aparıcılıq, çalğıçılıq, rəqqaslıq və digər oxşar fəaliyyət, məişət avadanlığı təmiri ilə məşğul olanlar, çəkməçi, dərzi, bərbər fəaliyyəti ilə məşğul olan şəxslər və sair) icbari tibbi sığorta ilə əhatə olunması nəzərdə tutulub.

Bu kateqoriyadan olan fiziki şəxslər minimum əməkhaqqının 4%-i miqdarında (12 manat) məbləğ ödəməklə icbari tibbi sığortanın xidmətlərindən bəhrələnə biləcəklər.

Dəyişiklik səsverməyə çıxarılaraq I oxunuşda qəbul olunub.

Dünyada baş verən bahalaşma təhsildən də yan keçməyib. Tələbələr üçün nəzərdə tutulmuş yataqxanaların qiyməti müxtəlif ölkələrdə fərqlidir.

Vətəndaşlarımızın üz tutduğu qonşu ölkələrin tələbə yataqxanaları ilə bağlı qısa araşdırma etdik.

Belə ki, ötən illərin statistikasına əsasən, Rusiyada bir tələbənin aylıq yataqxana xərci 730 rubl (20 manat) olub. Digər qonşu ölkə Gürcüstanda 150 lari (90 manat), İranda isə 400.000 rial (17 manat) olub. Günümüzdə isə bu rəqəmlər iki qat və ya daha yuxarıdır.

Azərbaycandan xaricə təhsil almağa gedən tələbələr xərclərini aşağı salmaq üçün universitet yataqxanasını seçməlidir, yoxsa kirayə ev tapmalıdır?

Mövzu ilə bağlı iqtisadçı-ekspert Asif İbrahimov Yenicag.az-a açıqlamasında bildirib ki, vətəndaşlarımızın təhsil almaq üçün seçdiyi ölkələr sırasında ilk yeri Türkiyə alır

“Həm maddiyat, həm də milli dəyərlər baxımından bənzərlik çox olduğu üçün uyğun ölkə Türkiyədir. Türkiyədə təhsil almaq üçün 6-7 min manat lazım deyil. Universitetlərin illik ödəniş fərqlərinə baxsaq, Türkiyədə təhsil haqlarının Azərbaycan dövlət universitetlərindən qat-qat aşağı olduğunu müşahidə edərik.

Valideynlər bir çox xərcləri nəzərə alaraq, Türkiyədə təhsili daha uyğun görür. Çünki Azərbaycanda universitetə qəbul imtahanını uğurla keçmək üçün repetitor hazırlıqları şərtdir.

Məktəb şagirdi universitetə qəbul olmaq üçün 9-10-cu sinifdən repetitor yanına və ya kurslara hazırlığa gedir. İki-üç il ərzində hazırlıqlara verdiyi pul və daha sonra universitetin illik ödənişi valideynə 6000-7000 manata başa gəlir. Türkiyədə təhsil üçün isə bu qədər xərc vacib deyil, yalnız attestatla tələbə adını qazanmaz olur.

Türkiyədə təhsil alan tələbələr yataqxanalarla təmin olunur. Bəzən yataqxana tələbələri qane etmədiyinə görə üç-dörd nəfər birlərəşək kirayə evə köçür. Qane olmamalarına səbəb isə “komfort” istəmələridir. Xərclərini qarşılamaq istəyən tələbələrə özlərinə uyğun bəzi yarımştat işlərdə çalışa da bilirlər”.

Nəsimi Ələsgərli

www.yenicag.az