 |
|
|
"Tramp yenə yalan danışır”.
Qaynarinfo xəbər verir ki, bu sözləri siyasi şərhçi Rauf Mirqədirov yazıb. O, fikrini belə davam etdirib:
"O, biznesin ABŞ-a qayıtdığını iddia edir. Halbuki, Amerika şirkətlərinin kapitallaşması yeddi trilyon azalıb. Yəni, insanlar və şirkətlər Amerika şirkətlərinin səhmlərindən canlarını qurtarırlar. İnsanlar sadəcə ABŞ iqtisadiyyatına investisiya qoymağı dayandırmır, həm də yatırımlarını geri çəkirlər. Tramp iddia edir ki, gömrük rüsumları sayəsində büdcə guya gündə 2 milyard dollar əldə edir. Bu doğrudursa belə, Amerika iqtisadiyyatı artıq 7 trilyon itirib. Yəni, illik hesablamada bu, 10 dəfə çoxdur. Əslində, bu, vəba zamanı ziyafət kimidir...”
Mirqədirovun qeydləri Prezident Donald Trampın biznesin ABŞ-a qayıtması və tətbiq olunan gömrük rüsumlarından əldə edilən gəlirlər barədə bəyanatlarına, həmçinin onların ölkənin iqtisadiyyatı və fond bazarına təsirinə aiddir.
Bizim qeyd:
Prezident Trampın iddiasına görə, ABŞ gömrük rüsumlarından gündə təxminən 2 milyard dollar əldə edir. Lakin ABŞ Maliyyə Nazirliyinin məlumatları bu rəqəmi təsdiqləmir. Hesabatlara görə, 2025-ci ilin aprel ayında "Gömrük və bəzi aksiz vergiləri" üzrə orta gündəlik gəlirlər təxminən 200 milyon dollar olub. Bundan əlavə, 2025-ci ilin fevral ayında gömrük rüsumlarından ümumilikdə təxminən 7,25 milyard dollar daxil olub ki, bu da gündə 2 milyard dollar iddiasından xeyli aşağıdır.
Fond bazarına təsir
Ticarət siyasətindəki son dəyişikliklər, o cümlədən gömrük rüsumlarının tətbiqi, ABŞ fond bazarında əhəmiyyətli dəyişkənliyə səbəb olub. 2025-ci ilin aprel ayında əsas indekslər, xüsusilə Çin idxalına tətbiq edilən 104% rüsumların təsiri ilə kəskin şəkildə azalıb. Bu tədbirlər nəticəsində S&P 500 indeksi dörd günlük müddətdə 5,8 trilyon dollar itirib.
Nəticə
Tramp administrasiyası tərəfindən tətbiq olunan gömrük rüsumlarının əhəmiyyətli gəlir gətirdiyi və biznesin ABŞ-a qayıtmasına kömək etdiyi iddia edilsə də, faktiki məlumatlar daha mürəkkəb bir mənzərəni göstərir. Bazar kapitallaşmasının azalması və fond bazarındakı dəyişkənlik, investorların cari ticarət siyasətindən və onun iqtisadiyyata potensial mənfi təsirlərindən narahat olduğunu göstərir.
Artıq xeyli vaxtdır ki, ölkədə kartofun qiymətində kəskin artım müşahidə edilir. İki aya yaxındır ki, bazarlarda kartof alıcılara 1,70-2,2 manata təqdim olunur. Təzə kartofun qiyməti isə 4-5 manat arasında dəyişir. Qiymət artımına səbəb kimi bazarda yerli məhsulun az olması və idxalın azalması göstərilir.
Son bir neçə ildə kartofun əkin sahəsi 75 mindən 25 min hektara düşüb. Ölkədə kartof əkin sahələrinin azalması da qiymətə təsir edir.
Məsələyə münasibət bildirən iqtisadçı ekspert Asif İbrahimli Bakupost.az -a deyib ki, hazırda bazarda satılanlar anbarlarda saxlanılan yığılmış və depolanmış kartoflardır:
“Bu kartofun müəyyən saxlanma, daşınma və s. xərcləri var. Yəni məhsulun əkini, yığımı ilə yanaşı saxlanması da son qiymətin formalaşmasında müəyyən fərqlər yaradır. Anbarda və yaxud tarlada işləyən işçi keçən il 345 manat minimum əməkhaqqı alırdısa, bu gün minimum əməkhaqqı 400 manatdır. Bu da qiymətin qalmasına təsir edir.
Kənd təsərrüfatı üzrə mütəxəssis Vahid Məhərrəmov qeyd edib ki, istehsal olunan məhsul tələbatı ödəmədiyi üçün qıtlıq yaranır və bu da qiymət artımına səbəb olur:
“Yerli istehsal əhalinin tələbatını ödəmir. Biz həmin məhsulu xaricdən idxal edirik. Həmin ölkələrdə məhsulun topdan satışına təsir edən amillər sırasında qiymət artımı, logistika qiymətlərinin qalxmasını göstərə bilərik. Bu, məhsulun ölkəmizdə qiymət artımına səbəb olan faktlar arasındadır”.
V.Məhərrəmovun dediyinə görə, ölkə üzrə illik 1 milyon 500 min ton kartof istehsal edilməlidir. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı və BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatı (FAO) tərəfindən müəyyən edilən normaya əsasən, adambaşına illik 107 kiloqram kartof düşməlidir. Son illərdə Azərbaycanda kartof istehlakı artıb. Bunun əsas səbəbi ət və süd məhsullarının qiymətlərinin kəskin bahalaşmasıdır. Nəticədə əhali daha çox kartof almağa üstünlük verir və kartofa olan tələbat sürətlə artır: “Burada həm ərzaq kartofu, həm də toxum materialı kimi istifadə edilən kartof nəzərdə tutulur. Hazırda ölkədə cəmi 998 min ton kartof istehsal edilir ki, bu da tələb olunan həcmdən xeyli azdır. Əvvəlki illərdə Azərbaycan əsasən, Rusiyadan kartof idxal edirdi. Lakin son zamanlar Rusiyada kartofun qiymətinin artması və ixrac imkanlarının məhdudlaşması səbəbindən ölkəyə Rusiyadan kartof gətirilmir. Üstəlik idxal bəzi şəxslərin nəzarətində cəmləşdiyi üçün onlar qiymətləri süni şəkildə artırırlar. Bu hazırda bazarlarda aydın şəkildə müşahidə olunur. Son illərdə Azərbaycanda kartof əkilən sahələr də əhəmiyyətli dərəcədə azalıb. Əgər 2005-ci ildə 70 min hektar ərazidə kartof əkilirdisə, indi bu göstərici 45 min hektara düşüb. Bu təxminən iki dəfə azalma deməkdir. Həmçinin əvvəllər ölkədə 1 milyon 200 min ton kartof istehsal olunurdusa, indi bu rəqəm 1 milyona belə çatmır. Bununla yanaşı, son 15 ildə Azərbaycan əhalisi artıb və istehlak tələbi yüksəlsə də, istehsal geriləyib. Kartofun məhsuldarlığı da aşağı düşüb ki, bu da maya dəyərinin artmasına səbəb olur”.
Ekspert bildirib ki, bu problemləri həll etmək üçün bəzi vacib addımlar atılmalıdır: İlk olaraq ölkə keyfiyyətli toxum istehsal etməlidir:
“Azərbaycanda kartof toxumu demək olar ki, istehsal edilmir və tələbatı ödəmək üçün kifayət deyil. Yerli toxum istehsalının genişləndirilməsi vacibdir. Ölkədə suvarma problemləri həll edilməlidir. Kartof suya çox tələbatı olan bitkidir. Son dövrlərdə suvarma problemləri səbəbindən məhsuldarlıq aşağı düşür. Suvarma sistemlərinin təkmilləşdirilməsi və yeni texnologiyaların tətbiqi bu problemin həllinə kömək edə bilər”.
O vurğulayıb ki, inkişaf etmiş ölkələrdə xüsusi soyuducu anbarlarda kartof aylarla saxlanılır və keyfiyyətini itirmir. Azərbaycanda isə anbar çatışmazlığı ciddi problem olaraq qalır:
"Hər il ölkədə kartofun 20-30 faizi saxlama zamanı, 10 faizi isə sahədə xarab olur. Yəni ümumilikdə 40 faizə qədər məhsul itkisi yaşanır. Bu itkini azaltmaqla ölkənin daxili tələbatının əhəmiyyətli hissəsi qarşılamımış olar".
İqtisadçı ekspert Akif Nəsirli bildirib ki, yerli istehsal müxtəlif mövsümlərdə yetişir. Həmin mövsümlərdə də istehsal olunan kartofun bir hissəsi ixrac edilir. Bu da ilin müəyyən dövründə kartof çatışmazlığına səbəb olur: “Bu il kənd təsərrüfatı məhsullarının məhsuldarlığı çox aşağı düşüb. Ona görə də bu il əvvəlki illərdən fərqli olaraq, bazarda kartof qıtlığı müşahidə olunur”.
Ekspertin sözlərinə görə, bu gün idxalçılar süni şəkildə kartof idxalını azaldaraq qiymətlərin bahalaşmasına şərait yaradırlar. Onlar çox kartof gətirib az qazanmaqdansa, az kartof gətirib çox qazanmağı üstün tutur: “Digər tərəfdən də idxalçılar ehtiyat edir ki, böyük həcmdə kartofu ölkəyə gətirəcəklər, ardınca da yeni kartof çıxacaq. Onların gətirdikləri kartofun qiyməti düşəcək və ziyana gedəcəklər. Yaza doğru getdiyinə görə sahibkarlar idxala həssas yanaşırlar. Ona görə də kartofun qiyməti bahalaşır”.
Bakupost.az
İqtisadçı ekspert Xalid Kərimli qeyd edib ki, Azərbaycana İran, Rusiya və Türkiyədən kartof ixrac olunur. Bu ölkələrdə inflyasiya və alış-satış qiymətlərinin artması yerli bazara da təsir göstərir: “Hazırda kartofun qeyri-sezon dövrüdür. Bu qiymətlər əsasən, qeyri-sezon qiymətlərinə uyğundur. Mart və aprel aylarında sahədən məhsul tədarük edilmir. Tələbatın yüksək olması səbəbindən daha çox anbarlardakı məhsullar bazara çıxarılır. Tələb və təklif balansı isə qiymətə birbaşa təsir edir. Qarşıdakı aylarda yeni məhsullar bazara daxil olacaq və qiymətlərdə dəyişiklik gözlənilir. Lakin ümumi tendensiya onu göstərir ki, bu il tərəvəz qiymətləri ötən ildən daha yüksək olacaq".
Sevinc,
BakuPost
Xumar Mərdanova, Vahid Sadıqov , Sabit Bəhrəmzadə üçlüyünə etiraza baxılmır
Məhkəmə icraatının əsas prinsiplərindən biri hakimə (məhkəmə tərkibinə) etiraz etmək
hüququdur. Bu hüquq MPM-də də təsbit olunub, CPM-də də , İPM-də. Hələ Ali Məhkəmə
Plenumu bu sahədə məhkəmə təcrübəsinin vahidliyi prinsipini də formalaşdıran
“Hakimə (məhkəmə tərkibinə) etiraz etmə barədə qanunvericiliyin tətbiqi təcrübəsi
haqqında” Qərarını qəbul edib. Qərarın 6-cı bəndinə görə, məhkəməyə daxil olmuş etiraz
etmə barədə ərizələrə DƏRHAL baxılmalı və müvafiq qərar qəbul edilməlidir. Etirazlara
müvafiq məhkəmə sədrlərinin baxmalı olması da qanunvericiliyin tələbidir. Di gəl,
məhkəmələr, məhkəmə sədrləri prosessual qanunvericiliyə yox, qeyri-prosessual
sifarişə üstünlük verib, obyektiv, qərəzsiz məhkəmə aktlarının qəbul edilməsinə
şərait yaradan etiraz etməni gözdən və qüvvədən salırlar.
Bu sətirlərin yazarı 1-ci dərəcəli Qarabağ əlilinin Novruz axşamında Bakı Apellyasiya
Məhkəməsinin Xumar Mərdanova, Sabit Bəhrəmzadə və Vahid Sadıqovdan ibarət
üçlüyünün MƏHKƏMƏYƏ MÜRACİƏTİNƏ görə 400 manatlıq cərimə qərarı ilə “təltif
olunmasından” media bilgi verib. Qərarın antikonstitusionluğu, absurdluğu bir yana,
məhkəmənin icra vərəqəsinin qərardan öncə qəbul edilməsi də suallar doğurur.
Necə olur, 1-ci dərəcəli Qarabağ əlilinin xeyrinə 7 (!) qanuni qüvvəyə minmiş məhkəmə
aktlarının heç biri üzrə onlarla illərdir icra vərəqi verilmir, amma saxta cərimə qərarı
qərardan qabaq icraya yönəldilir?
Mövzudan uzaqlaşmayaq, Xumar Mərdanovanın sədri olduğu heyətin təkcə elə bu
cərimə qərarı etiraz üçün əsasdır. Nizami məhkəməsinin (h. Qumru Əliyeva) cavabdeh
“Azəriqaz”ın sifarişi ilə istehlakçı hüququnun pozulması, 17 ildir xidmətdən
imtinasına görə qaldırılan iddianı 5 aydan sonra “kommersiya mübahisəsi” aidiyyatı”
üzrə göndərməsindən şikayətə də Bakı Apellyasiya Məhkəməsinin eyni heyəti təyin
olunub. Özü də cərimə qərarının qəbul edildiyi gündə. Təbii ki, bu heyətin qərəzsiz,
obyektiv olmayacağı məhkəməyə müraciətə görə iddiaçı 1-ci dərəcəli Qarabağ əlilini 400
manat cərimə etməsindən şübhə doğurmur. Di gəl, heyətə etiraza yenə baxılmayıb və
aşağı instansiyanın sifarişli aktı qüvvədə saxlanılıb. Onu da vurğulayaq ki, heyətin
içindəki Vahid Sadıqova ayrıca etiraz edilib. “Bakcell”ə qarşı işdə Vahid Sadıqovun əlilistehlakçının məhkəmə tərkibinə etirazını “dayangörək” “aktı” ilə cavablandırmasına
7 aydır qiymət verilmir. Bəyəm MPM-də “dayangörək” aktı yazılıb? Yoxsa, məhkəmənin öz
“rüşvət məcəlləsi” var?
Ali dövlət hakimiyyəti başçılarına -Prezidentə, 1-ci vitse-prezidentə , MM sədrinə , Ali
Məhkəmənin, Məhkəmə Hüquq Şurasının sədrinə birinci instansiya və Bakı Apellyasoya
Məhkəməsinin qərəzli hakimliyindən şikayət edilib. Etiraza baxılmaması isə qərəzin,
ədalətsizliyin getdikcə şiddətlənməsinə gətirir. Məhkəmənin dövlət hakimiyyətinin üç
qolundan biri, hüquq qoruyucu orqan olmasını , deyəsən, bir çox məhkəmə hakimləri
unudub. Yoxsa yüksək HAKİM adını kənardan qeyri-prosessual sifarişə dəyişməzdilər...
Məğrur Bədəlsoy
Mütəxəssislərə görə, Bakının şərti qısa zamanda reallaşa bilər; bunun üçün Paşinyanın əlində müdhiş imkanlar var - iki rəy
Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh müqaviləsi bu il imzalana bilər. Əlbəttə ki, əgər rəsmi İrəvan yetərincə siyasi iradə göstərib öz tarixi məsuliyyətini anlasa, nəinki boşboğazlıqla məşğul olsa. Prezident İlham Əliyevin dediyi kimi, “top” çoxdan Ermənistanın meydanındadır.
“Hökumət sülh müqaviləsini imzalamağa hazırdır”. “Yeni Müsavat” xatırladır ki, bunu ötən həftəsonu Ermənistanın ədliyyə naziri Srbuhi Qalyan deyib. “Sülhün alternativi yoxdur və bizim hərəkətlərimiz sülhün yekun bərqərar olmasına yönəlməlidir”, - nazir qeyd edib. O, həmçinin bildirib ki, nazirlik konstitusiyanın yeni mətni üzərində işləyir: “Həmin mətn gizli xarakter daşımayacaq və ola da bilməz. Nə vaxtsa ictimaiyyətə açıqlanacaq və hər bir məqam, hər norma cəmiyyətimizin nümayəndələri ilə müzakirə olunacaq. Məncə, 8-10 aydan tez yeni konstitusiya mətninin olması mümkün deyil”.
Ermənistanın Müstəqillik Bəyannaməsi ilə bağı müddəanın konstitusiyanın preambulasından çıxarılmasının mümkünlüyü barədə suala Qalyan belə cavab verib ki, onun mövqeyi Konstitusiya Məhkəməsinin bu bəndin çıxarılmasını tövsiyə edən rəyinə uyğundur. Yəni İrəvan bunu istisna etmir. Azərbaycan Prezidenti ötən həftə alman həmkarı ilə Bakıda görüşdə bir daha xatırladıb ki, sülhün iki əsas şərtindən biri konstitusiyaya dəyişiklikdir. Erməni nazir isə yeni konstitusiya mətninin 10 aydan tez hazır olmayacağını deməklə referendumun 2026-dan tez keçirilməyəcəyinə işarə vurub. Hökumət başçısı Nikol Paşinyan hətta 2027-ci ildə keçiriləcəyini anons edib.
Gec deyil? Azərbaycan Ermənistanı həmin vaxta qədər gözləməyə hazırdırmı və ya gözləməlidirmi? O müddət ərzində sərhəddə genişmiqyaslı eskalasiya mümkündürmü? Ancaq bəzi analitiklərə görə (Elçin Mirzəbəyli, Elxan Şahinoğlu), Ermənistan Konstitusiyasından Azərbaycana qarşı ərazi iddiası ilə bağlı müddəanı çıxarmaq üçün referenduma ehtiyac yox, bunu parlament özü 2\3 səs çoxluğu ilə də ləğv edə bilər - müstəqillik bəyannamasindən Dağlıq Qarabağla bağlı maddəni çıxarmaqla. Yəni əslində iki il gözləməyə lüzum yox.
Məsələ ondadır ki, Azərbaycana qarşı ərazi iddiası məhz Ermənistanın Müstəqillik Bəyannaməsində əksini tapıb, hansına ki, konstitusiyanın preambula hissəsində istinad var. Bəyannaməni isə parlament qəbul edib. Demək, parlament həmin müddəanı oradan çıxara bilər ki, buna da yarımca saat bəs edər. Hüquqşünaslar nə deyir? Belə bir variant mümkündürmü?
Qulamhüseyn Əlibəyli
Hüquqşünas, sabiq millət vəkili Qulamhüseyn Əlibəyli “Yeni Müsavat”a bildirdi ki, sülh müqaviləsinin imzalanması Azərbaycandan daha çox Ermənistana lazımdır: “Lakin erməni cəmiyyəti Azərbaycanla, ümumiyyətlə, türklərlə sülh şəraitində yaşamağa hazır deyil. Bu yaxınlarda müstəqil mərkəzlərdən birinin Ermənistanda keçirdiyi rəy sorğusu bunu bir daha təsdiq edir. Başda Paşinyan olmaqla, Ermənistan hakimiyyəti də sülh müqaviləsinin imzalanmasında maraqlı görünmür. Ermənistan hakimiyyəti sülh müqaviləsinin imzalanmasında maraqlı olsaydı, müxtəlif bəhanələrlə və gülünc təkliflərlə bu prosesi indiyə qədər yubadıb sürətlə silahlanmaya getməzdi”.
Onun sözlərinə görə, Ermənistan hakimiyyəti cəmiyyətin anti-Azərbaycan və antitürk ovqatından istifadə edib revanşizmi saxlamağa çalışır, yarımçıq, istənilən zaman birtərəfli qaydada ləğv edilməsinə hüquqi əsası olan müqavilə imzalamağa üstünlük verir: “Hazırda sülh müqaviləsinin imzalanmasına əsas maneələrdən biri Ermənistan Konstitusiyasının hazırkı mətnidir. Ermənistan Konstitusiyasında müstəqillik bəyannaməsində müəyyən edilən "milli hədəflərin əsas götürüldüyü qeyd olunur. Müstəqillik bəyannaməsində isə Azərbaycanın keçmiş “Dağlıq Qarabağ” vilayətinin Ermənistana birləşdirilməsi haqqında o vaxtkı Ermənistan Ali Sovetinin qərarında göstərilənlər “milli hədəf kimi müəyyən olunur. Beləliklə, Ermənistan Konstitusiyası Azərbaycan ərazisinin bir hissəsini Ermənistan ərazisi kimi təsbit edir və Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları üçün hüquqi əsas yaradır”.
Həmsöhbətimiz əlavə etdi ki, Ermənistan hakimiyyəti ərazi iddialarına imkan verən müddəaları ləğv etmək barədə Azərbaycanın haqlı tələbindən müxtəlif bəhanələrlə hər vasitə ilə yayınmağa çalışaraq bir sıra absurd bəyanatlarla çıxış edir: “Gah Ermənistan Konstitusiyasında ərazi iddialarının olmamasını bildirir, gah Azərbaycan Konstitusiyasından müstəqillik bəyannaməsinə istinadın çıxarılmasını tələb edir, gah da hər 2 konstitusiyanın Venesiya Komissiyasına hüquqi ekspertizaya göndərilməsini təklif edir və s.
Əslində bu məsələdə Azərbaycanın haqlı tələblərini yerinə yetirmək üçün Ermənistan hakimiyyətinin referendum keçirərək yeni konstitusiya qəbul etməsi bir o qədər də vacib deyil. Belə ki, Ermənistan Konstitusiyasında istinad olunan müstəqillik bəyannaməsi və “Dağlıq Qarabağ” vilayətinin Ermənistana birləşdirilməsi haqqında qərar o vaxtkı Ermənistan Ali Soveti tərəfindən qəbul edilib. Ona görə də hazırkı Ermənistan parlamenti həmin sənədlərə yenidən baxa bilər. Yəni “Dağlıq Qarabağ” vilayətinin Ermənistana birləşdirilməsi haqqında qərarı ləğv edə və müstəqillik bəyannaməsindən isə həmin qərara istinad hissəsini çıxara bilər".
Q.Əlibəyli onu da qeyd etdi ki, eləcə də Ermənistan Ali Sovetinin Qarabağın Azərbaycanın tərkibində olmasını nəzərdə tutan hər hansı bir sazişi imzalamağı Ermənistan hakimiyyətinə qadağan edən qərar bu qaydada ləğv oluna bilər: “Ermənistan parlamentinin hazırkı tərkibində Paşinyanın tərəfdarları üstünlük təşkil etdiyi üçün bu qərarların qəbul ediləcəyi şübhə doğurmur. Lakin Paşinyan başda olmaqla, Ermənistan hakimiyyəti ərazi iddialarına hüquqi əsas ola biləcək müddəaları müvafiq sənədlərdən çıxarmaqla sözdən konkret işə keçmək istəmir”.
Çingiz Qənizadə
Demokratiya və İnsan Hüquqları Komitəsinin sədri Çingiz Qənizadə qeyd etdi ki, Paşinyanın partiyası parlamentdə hakimdir və müstəqillik bəyannaməsinin pleambura hissəsinə qısa zamanda dəyişiklik etmək mümkündür. Onun fikrincə, hakimiyyət belə bir addım atmağa risk etmir və nəticələrindən çəkinir: “Ermənistanda ictimai-siyasi vəziyyət kövrəkdir. Müharibədə biabırçı məğlubiyyət xalqda qisas hissini saxlamaqdadır. Ona görə hakimiyyət radikal addımlar atmağa tələsmir. Bunun iqtidar üçün fəsadlarının olacağı ehtimal edilir”.
Ç.Qənizadə bildirdi ki, Azərbaycan gözləyir, amma Ermənistan sülh razılaşmasında daha çox həvəsli olmalıdır: “Əgər qarşıdakı 2 ildə sülh müqaviləsi imzalanmasa, yenə də iqtisadi zərərini qarşı tərəf hiss edəcək. Sülh erməni xalqına ən çox lazımdır ki, dünyaya çıxışı təmin edilsin. Əgər müharibə, qan-qada, ərazi iddiaları ilə revanş istəkləri varsa, bunun axırı yoxdur, erməni xalqı növbəti fəlakətə, faciələrə hazır olmalıdır. Biz isə barış əlini uzadırıq: deyirik ki, gəlin, dəmiryol xətti ilə yükləriniz Rusiyaya daşınsın, Türkiyə ilə sərhədiniz açıq olsun... Bunlar da sülh sazişi olmadan mümkün deyil. Bu nöqteyi-nəzərdən cənab Prezidentin dediyi kimi, top Ermənistandadır. Qoy onlar seçim etsinlər”.
Hüquq müdafiəçisi əlavə etdi ki, Paşinyan hakimiyyəti bu prosesi sona çatdırmalıdır və gələcək nəsillərə problem qalmamalıdır: “Daha iki il məsələ uzanarsa, Cənubi Qafqazda vəziyyətin necə olacağına zəmanət yoxdur. Odur ki, iqtidarda olan Mülki Müqavilə Partiyasının parlamentdəki üzvləri həmin dəyişikliyə getməklə günü bu gün sülh müqaviləsinin bağlanmasına səbəb ola bilər”.
Emil SALAMOĞLU,
“Yeni Müsavat”
127 il əvvəl erməni yazıçı Aleksandr Şirvanzadənin yazdığı və Bakıının 19-cu əsrin son illərindəki həyatından bəhs edən “Xaos” adlı roman var, çox ibrətamiz əsərdir.
Yeri gəlmişkən, Şamaxıda doğulmuş Şirvanzadə Azərbaycanın ilk “xalq yazıçısı” olub, daha sonra Ermənistan da ona analoji fəxri ad verib. Ancaq bu, başqa bir söhbətin mövzusudur.
1898-ci ildə qələmə alınmış “Xaos”da o zamanın varlı gənclərinin harınlığı, qudurğanlığı təsvir olunub.
Əsər əsasən Bakını erməni şəhərinə çevirmiş, onun yeraltı sərvəti ilə milyonçu olmuş erməni burjuylarından bəhs edir. Onlardan biri kef məclisində o dövrün primadonnasına brilyant qaşlı qızıl üzük bağışlayır.
Amma romanda bir azərbaycanlı neft milyonçusu da var - adı Kazımbəy Adilbəyovdur. Bir gün o, evində təşkil etdiyi eyş-işrət, qumar, əyləncə məclisində necə qızışırsa, zala mərmər vanna və çoxlu şampan şərabı gətirməyi əmr edir, “özümü pis hiss edirəm” deyə aradan çıxmış qadın müğənninin vokalistini soyundurub vannada şampan şərabıyla çimizdirmək istəyir. Mane olurlar, alınmır.
II Nikolayın devrilməsindən 19 il əvvəl yazılmış “Xaos”da sosial bərabərsizlikdən də söz açıılır. Gecədən səhərə qədər qumar oynamış, o dövrün puluyla 7-8 min udub-uduzmuş (400-500 fəhlənin bir aylıq maaaşı), yeyib-içib qızmış ermənilər səhər açılanda bulvara çıxırlar, kef-damaqlarını davam etdirirlər.
Şirvanzadə “Xaos”da həmin epizodu belə təsvir edir:
“Qrişa, Movses və Mikael hambalların belinə minmişdilər. Papaqlarını yelləyərək vəhşicəsinə ulayır, heyvana çevrirdikləri insanların qarnını və yanlarını amansızcasına təpikləyirdilər. Niyə də əylənməsinlər, çünki onlar hambalların hərəsinə bir rubl vermişdilər – bu, gündəlik muzda işləyən fəhlənin iki günlük maaşıydı. Qoy ağalar əylənsinlər, cənablara hər şeyi etməyə icazə verilir...”.
Təsəvvür etdinizmi? Varlı erməni dığalar Bakıda aborigen hambalları minib çapırmışlar...
O zamandan 130 ilə yaxın vaxt keçib. Bakı həmin Bakıdır, yerindədir, sadəcə, qara tüstülü, hisli-paslı, mazut gölməçələri ilə dolub-daşan, neft buruqlarından və neftçi baraklarından ibarət olan Qaraşəhərin yerində şüşə-beton konstruksiyalı, bahalı, elit yaşayış kompleksləri tikilib və indi həmin yer Ağşəhər adlandırılır. Neft-qaz-quyuları da 130 il əvvəlki kimi işləyir, ölkəyə daha böyük sərvət gətirir.
İndi Bakıda 1 rubl muzdun qarşılığında hambalların belinə minən, onları mahmızlayan qudurğan erməni gədələr də yoxdur. İndiki bomond millidir. 130 il əvvəl Bakının ən varlıları ruslar, ermənilər, yəhudilər, gürcülər, polyaklar idisə, indi öz burjuylarımız əyləncə və kefə ətək-ətək pul xərcləyirlər.
Artıq Moskvadan, Peterburqadan primadonnalar, vokalistlər, aktrisalar dəvət etməyə də ehtiyac yoxdur. Gecə saat 2-də belə kef məclisinə dəvət edilən, “özümü pis hiss edirəm” deyib aradan çıxmayan, xidmətləri qarşısında böyük sərvət qazanan müğənnilər N qədərdir.
Bu günlərdə onlardan bir neçəsi telekanallarda aylıq qazanclarını açıqlayaraq, ölkə xalqını heyrətləndiriblər. Biri ayda 30 min, o biri 70 min manat qazandığını deyib. Başqa biri şəhərdə 5 evi olduğunu, hazırda villa tikdirdiyini və 95 min manatlıq avtomobil aldığını bildirib.
70 min manat bir ali məktəb professorunun 4-5 illik maaşı deməkdir. Səhərdən axşama qədər marketlərdə, mollarda və sair bu kimi işlərdə çalışan və ayda 500-1000 manat arası maaş alan adamlar 70 mini heç 7 il boyunca qazana bilmirlər.
Sabah vergi xidməti bu cür fantastik qazanc əldə edənlərin qapısına getsə, xanımlar deyəcəklər ki, bədxahlarına acıq vermək üçün bəlli məzmunda öyünüblər. Ancaq hiss olunur ki, yalan demirlər. Çünki hələ 130 il əvvəldən sənətçi xanımların qarşısında ətək-ətək “palazqulaq” əskinaslar tökən varlılar vardısa, indi onlardan 100 qat imkanlı olanlar nədən xəsislik etsinlər.
Təxminən iki ay əvvəl sosial şəbəkələrdə yayılmış videoda üzü görünməyən bir kişinin 10 saniyənin içində müğənni xanımın ovcuna 13 dənə yüzlük əskinas basdığı görünürdü.
Belə səxavətlər də, o hesaba əldə edilən 70 minlər, villalar, lüks avtomobillər də, hamısı “zəhmətsiz gəlirlər” kateqoriyasına girir. Bunlarla hüquq-mühafizə, eləcə də vergi orqanları məşğul olmalıdır.
Ancaq bu, asan yolla əldə olunmuş varidatın ölkə xalqına nümayiş etdirilməsi, qürrə predmetinə çevrilməsi cəmiyyətdəki sosial narazılığı artırır, partlayış təhlükəsi yaradır.
Bəyənmədiyimiz sovet hakimiyyətini uzun illər ayaqda saxlayan məhz insanların aşağı-yuxarı (kiçik istisnalarla) bərabər səviyyədə yaşamasaydı. Alimlər, yazıçılar, sənətçilər, yüksək vəzifə tutanlar o zaman da pis yaşamırdılar, amma televiziya ekranından xalqa öz varidatlarını nümayiş etdirmir, həyat tərzləri haqqında lüzumsuz açıqlamalar vermir, kütlələrə pis nümunə olmurdular.
Harınlığın, qudurğanlığın bariz nümayişi mütləq sonda pis nəticələr verir.
Xalid KAZIMLI Musavat.com
Yəqin çox eşitmisiz: “O vaxtlar belə deyildi”; “Bizim vaxtımızda fərqliydi”; “İndi o ədəb-ərkan qalmayıb”, “Biz belə cavan olmamışıq” və sair və ilaxır.
Bir az yaşlı adamlar mütləq ötən dövrdəki situasiya və münasibətləri retuşlayır. Əlbəttə, çoxunuza bu “retuş” sözü çöçün gəldi, amma ofset üsulu ilə qəzet çıxaranlar bilir, qəzetə gedəcək şəkillər xüsusi karandaşla retuşlanırdı (təxminən indiki fotoşop kimi bir şey).
Elə çıxır ki, “o dövrlərdə” güllük-gülüstanlıq olub, hər şey normalmış, rüşvət alan, mərdiməzar, üzəduran, işverən, föhş ilə qabağa gedən, məşuqə saxlayan, saxlanan olmayıb.
Hər şey olub. Stalin dövrünü yaşayan adamlar vardı, o günləri nostalji ilə xatırlayırdılar, deyirdilər, gözəl günlər idi, bizim vaxtımızda quruluş əleyhinə bir söz deyəni gecəylə aparırdılar.
Sovet dönəmində milis rəisi işləmiş bir yaxın adamla 15-16 il öncə söhbət edirdik, söz arasında dedi ki, bizim vaxtımızda rəislər qatillərdən, zorlama cinayəti törədənlərdən və narkotik alverində tutulanlardan rüşvət almazdılar. “Pul alıb qan batırmaq, namusa sataşana göz yummaq bizim vaxtımızda ən alçaq hərəkət idi”, - keçmiş rəis deyirdi.
Dolayısı ilə məlum olurdu ki, başqa işlərdən alırmışlar.
Məsələ budur: neqativ hallar həmişə, “dünyanın düz vaxtı” dediyimiz dövrlərdə də olub, amma indi hər şey əndazədən çıxıb.
Müqayisədə “köhnə dövrlər” daha üstün gəlir. O vaxtlar belə deyilmiş, acgözlük, tamahkarlıq, əxlaqsızlıq bir yerə qədərmiş.
“Bizim vaxtımızda səsi olmayan müğənnini televiziyanın həyətinə belə buraxmazdılar”. Belə deyənlər var və hiss olunur ki, düz deyirlər. Çünki indi səsə baxan yoxdur, kimin pulu, arxa-dayağı var, efir-efir gəzir.
“O vaxtlar raykom, prokuror, rəis, hakim özünə, oğluna adi bir “Volqa-QAZ-24” ala bilmirdi ki, orqanlardan gəlib soruşarlar, nəylə almısan. Gedib lotereyası maşın udmuş adamdan baha qiymətə bileti alırdılar ki, soruşan olsa, “lotereyada udmuşam” desinlər”. Baxırsan ki, bunu deyənlər də düz deyirlər.
O vaxtlar ortada az pul və nisbətən sərt qanun olub, vəzifədə olanlar da azpullu korrupsionerlik ediblər. İndi maşallah...
Dünən sosial şəbəkədə oxuyuram ki, 20-30 il əvvəlin populyar müğənnilərindən birinin mətbuat katibi (əslində “ictimaiyyətlə əlaqələr departamentinin rəhbəri” daha yaxşı səslənərdi) təzə çıxan bir müğənni xanımı yerdən-yerə vurub, hətta xanımın, sovet yazıçılarının təbirincə desək, yekə sağrısına vurğu edib, nahiyənin el dilindəki lakonik adını bir ulduz işarəsi ilə retuşlayaraq bir şeylər yazıb.
Əslində tərbiyəli hərəkətdir. Biz qonşu ruslardan fərqli olaraq sağrının el dlindəki adını işlədə bilmərik. Hərçənd qardaş türklər artıq o sözü köşə yazılarında istifadə edirlər. Biz edə bilmərik, uşaqlıqdan eşitmişik ki, o, pis sözdür. Sadəcə, o sözün, eyni əzanı ifadə edən sinonimləri (yambız, dal, yancaq, yan və s.) nədən ayıb sayılmır, anlaşılan deyil.
Xüləs, söhbət köhnə müğənninin təzə müğənnini tənqid edən katibinin ifadəsindən gedirdi. O təxminən belə bir fikir də bildirmişdi ki, o vaxtlar sənətçilər istedadları ilə populyarlıq qazanırdılar.
“O vaxtlar”a yaşımız çatdığına görə cəsarətlə deyə bilərik ki, köhnə müğənni özü də təkcə boğazı ilə yox, sağrısı ilə populyarlıq qazanmışdı. Hətta xanımın bir klipi var, orda mini ətəkdə elə fırlanır ki, siz də məni bağışlayın, ağ tumuşu görsənir. Biri də var, telestudiyada ayaqlarını geniş açaraq, aparıcının qucağına atılmışdı. Bu hərəkəti adətən qol vurmuş futbolçu məhsuldar ötürmə vermiş həmkarıyla edir. Üstəlik, o qadın tez-tez dəvət olunduğu verilişlərdə həmişə ədəbsiz (türkün sözü, belaltı) ifadələr işlədir, “belə bir ləçər” olmasıyla qürur duyurdu. İndi onlar abirçəkləşiblər, yeni çıxan müğənniləri “ləçər” adlandırırlar.
Bilməyən deyər ki, yəqin özləri “o vaxtlar” efirə kələğayı ilə çıxırmışlar. Elə deyil. Bu, bir mərhələdir, geniş şöhrət və çox pul qazanmaq istəyənlər onu keçirlər. Yəni İndikilər oxumağı da, oynamağı da, soyunmağı da, saxlanmağı da 20-30 il əvvəlki həmkarlarından öyrəniblər.
Bəli, indi bizə elə gəlir ki, hər şey əndazədən çıxıb, tamahkarlıq, əxlaqsızlıq və s, neqativ hallar baş alıb gedir, dözülməzdir. Darıxmayın, bir azca da dözün, 20 ildən sonra indiki dövrü xatırlayacaq, deyəcəklər: “O vaxt gül kimi dövr olub”.
İndi təsəvvür edin ki, nələr olacaq, nələr.
P.S. Mətndə “ləçər” sözünü görüb hövllənməyin, “həyasız”, “ədəbsiz” deməkdir, ingilis dilinə “shameless”, rus dilinə “бесстыдная”, Anadolu türkcəsinə isə “utanmaz” kimi tərcümə olunur.
İqar Tışkeviç: “ABŞ “Amerika amerikalılar üçün” doktrinasını və ya Monro doktrinasını yeni mərhələdə canlandırmağa çalışır”
“ABŞ dünyanın demək olar ki, bütün ölkələrinə gömrük rüsumları tətbiq edir. Eyni zamanda, inkişaf etməkdə olan ölkələrə qarşı. Bu, Vaşinqtonun uzunmüddətli siyasi tərəfdaşlarına - Aİ, Yaponiya, Cənubi Koreya və hətta Tayvana ciddi zərbə vurur. Ancaq siyahıya, məsələn, Rusiya daxil deyil. Ola bilsin ki, əsas 10 faiz Moskvaya da tətbiq ediləcək. Bu, məntiqsizdir? Məncə, yox. Bunun anlamaq üçün qısaca şəkildə bu gün Amerikanın xarici siyasətinin çərçivəsinə baxmaq lazımdır”. Bu sözləri ukraynalı analitik İqar Tışkeviç ABŞ Prezidenti Donald Trampın dünya ölkələrinə qarşı malların rüsumlarına tarifləri artırması qərarından yazarkən qeyd edib.
Onun sözlərinə görə, ABŞ geosiyasi sahədə özünün əsas rəqibi kimi yalnız Çini qəbul edir: “Eyni zamanda, bu gün hər iki ölkə bir-birindən asılıdır - onlar əsas ticarət tərəfdaşlarıdır və Amerika iqtisadiyyatının Çin tədarükü olmadan edə bilməyəcəyi sahələr. Eyni zamanda, Çin istehsalçılarının ABŞ-dan idxal olmadan inkişafı mümkün olmayan sahələr var. İkincisi, qlobal iqtisadiyyat transformasiyadan keçir. Bir tərəfdən texnologiyalar haqqında biliklərə sahib olmağın əhəmiyyəti kəskin şəkildə artır, digər tərəfdən isə yeni istehsal bazasının yaradılmasına ehtiyac yaranır - yeni texnoloji səviyyədə. Bu prosesin tərkib hissəsi kimi dünya dövlətləri üç qrupa bölünür: əsas - texnologiyalara və istehsal bazasına malik, yarımperiferiya - xarici texnologiyalardan istifadə etməklə istehsal mədəniyyəti və periferiyaya. Üstəlik, periferiya üçün inkişaf variantları qalmayıb - hətta “ucuz işçi qüvvəsi”nin satılması variantı da iqtisadi artım mexanizmi olmaqdan çıxır. Üçüncüsü, yuxarıda göstərilən proseslər dünya siyasi sisteminin transformasiyasına gətirib çıxarır. Daha doğrusu, onun dekonstruksiyası. Və burada davranış üçün bir neçə variant var. Geosiyasi liderlər və ya liderliyə iddialılar üçün seçim iki variantdan ibarətdir. Ya köhnə sistemin məhdudiyyətlərinə əhəmiyyət vermədən resursları toplamağa, xərcləri optimallaşdırmağa çalışmalıdırlar, ya əksinə, başqa dövlətlərlə münasibətlərdə lüzumsuz gərginlik nöqtələri yaratmadan özünü gücləndirmək üçün köhnə sistemin imkanlarından mümkün qədər uzun müddət istifadə etməlidirlər. Çin hazırda ikinci davranış modelini seçir. Lakin ABŞ çoxdan birincini seçib, sadəcə olaraq, Trampın dövründə seçim ictimailəşdi”.
“Eyni zamanda, dünya liderliyinə iddialı olan hər iki ölkə və ya dünyanın gələcək qütbləri hələ bir-biri ilə birbaşa qarşıdurmaya girmədən öz təsir zonasını fəal şəkildə formalaşdırır, yaxud formalaşdırmağa çalışır. Ən azı hərbi cəhətdən”, - deyə Tışkeviç əlavə edib.
Trampın “rüsum müharibəsini” qiymətləndirərkən ekspert deyib ki, diqqəti çəkən ilk məsələ rüsumların o qədər də yüksək olmayan iki kateqoriya ölkələridir: “Sonuncu ona görə vacibdir ki, Birləşmiş Ştatlar “Amerika amerikalılar üçün” doktrinasını və ya Monro doktrinasını yeni mərhələdə canlandırmağa çalışır. Yəni “hər iki Amerikada” mövqelərini gücləndirmək, dünyanın qalan hissəsinə münasibətdə müəyyən növ siyasi təcridçiliklə birləşərək. Yeri gəlmişkən, Meksika və Kanadaya qarşı əvvəlki təzyiqlər bu məntiqə uyğun gəlir. Birincisi, Latın Amerikasında təsirini genişləndirməkdə ABŞ üçün rəqabət yarada biləcək potensial regional liderdir. İkincisi, təcrid siyasətinə təhlükə və texnologiya yarışında rəqibdir. Tramp “itaətkar” Amerika istəyir. İkincisi, ABŞ-ın tərəfdaşı sayılan ölkələrə tətbiq edilən kifayət qədər yüksək tariflərdir. İlk növbədə bunlar Avropa İttifaqı ölkələridir. Bu da məntiqlidir: ABŞ üçün Aİ-nin növbəti geosiyasi qütbə çevrilməsi son dərəcə əlverişsizdir. Texnoloji cəhətdən ABŞ rəqib qətiyyən istəmir. Avropaya “yarı periferiya” rolu verilir. Yeni rüsumlar bir sıra Avropa sənayelərinin, ilk növbədə texnoloji sahələrin ABŞ-a transferini stimullaşdırmaq məqsədi daşıyır. Eyni zamanda, Aİ ölkələrini regional sabitliyin qorunması xərcləri ilə üz-üzə qoyur. Yaponiya, Cənubi Koreya, İsveçrə, Malayziya, İndoneziya və Hindistanı da bu ölkələr qrupuna daxil etmək olar. Yanaşma oxşardır - gedən "təhlükəsizlik çətiri" müqabilində texnoloji istehsalın cəlb edilməsi cəhdi”.
“Tayvana olan tarifləri, daha doğrusu, texnoloji istehsalın ABŞ-a evakuasiyası üçün stimul adlandırmaq olar. Vaşinqton təbii ki, adanın qorunması haqqında danışmağa davam edir. Amma nəzərə alsaq ki, müstəqillik məsələlərində yerli ictimaiyyət arasında konsensus yoxdur və Çinlə birləşməyi müdafiə edən nüfuzlu partiyalar var, “Çindən qorunmaq” üçün yeganə mexanizm işğaldır. Bu isə uyğun deyil. Bu o deməkdir ki, biz texnologiyaların və istehsalın ərazimizə ötürülməsi prosesini stimullaşdırmalıyıq. Üçüncüsü, ABŞ-ın əsas tərəfdaşları olaraq qalan dövlətlər əsas bölgələrdə mövcudluğunu təmin etsinlər. Bunlar Böyük Britaniya, Avstraliya, Yeni Zelandiya, İsraildir. Həm də Vaşinqtonun mümkün tərəfdaşları. Çinlə bağlı rüsumlar “ayrı bir maddə” kimi qeyd olunub. Bu, bir tərəfdən ölkələr arasında ticarət müharibəsinin başlanğıcıdır. Digər tərəfdən, Si Cinpinin şərtlərlə dialoqa dəvət edilməsidir. ABŞ-Çin sammitindən sonra onların əhəmiyyətli bir hissəsinə yenidən baxılsa, təəccüblənmərəm”, - deyə analitik qeyd edib.
Ekspert qeyd edib ki, Rusiya, "Şər oxu" və potensial tərəfdaşlar Trampın heyrətamiz alicənablığına tuş gəliblər: “Türkiyə, Misir, BƏƏ və bir sıra digər ölkələr üçün aşağı rüsumlarla başlanılır. Bir sıra regionlarda mövcudluğunun optimallaşdırılması kontekstində Vaşinqtonun “qarşılıqlı çəkilərə” ehtiyacı var – başqalarının güclənməsini cilovlaya bilən dövlətlərə. Türkiyə və Misir Yaxın Şərqdir. Daha doğrusu, Türkiyə həm də Qara dəniz bölgəsidir, Mərkəzi Asiyadır, Rusiya və Çinə qarşı gücdür. BƏƏ - Fars körfəzi ölkələrinə nəzarət edir. Söhbət texnologiyaların mübadiləsi üçün ərazinin mövcudluğunun zəruriliyindən gedir ki, Əmirliklər faktiki olaraq, artıq belədir. Kreml də bunu başa düşür. Lakin Rusiya ABŞ üçün Arktikaya nəzarətdə tərəfdaş, qaynaq mənbəyi və həm Çini, həm də Aİ-ni cilovlamaqda tərəfdaş kimi vacibdir. İran Orta Asiyada Türkiyə ilə təxminən eyni funksiyaya malikdir. Ancaq yeni “nüvə sazişi” bağlanarsa. Yeri gəlmişkən, Moskva fəal şəkildə danışıqlar prosesinə vasitəçi kimi daxil olmaq istəyir”.
“Dünya sistemi de-fakto məhv olanda, dövlətlərin hər biri mövcud vəziyyətdən çıxmaq üçün öz mexanizmlərini tapmağa çalışacaqlar. Yəni bəzi tərəfdaşlar güzgü prinsipi ilə cavabda israr edəcək, bəziləri isə müəyyən güzəştlərə gedərək razılığa gəlməyə çalışacaqlar. Bu, yeri gəlmişkən, Aİ-nin bütövlüyü də daxil olmaqla risklər daşıyır. Amma istənilən halda Vaşinqton xaos yaratmaqla özünün dominantlıq zonası kimi bir görünüş formalaşdırmağa nail olacaq. Buraya həm Amerika, həm də bir sıra Avropa ölkələri daxil olacaq. Necə ki, bu, Çinin təsir dairəsinin güclənməsinə gətirib çıxaracaq – Pekin mövcud vəziyyətdən öz siyasətini Amerikanın yeni administrasiyasının ideya fontanına adekvat və proqnozlaşdırıla bilən alternativ kimi nümayiş etdirmək üçün istifadə edir”, - Tışkeviç hesab edir.
“Bu, Avropa İttifaqı üçün bir çağırışdır. Aİ çoxdan gecikdirilmiş bir neçə problemi bir anda həll etmək məcburiyyətində qalacaq. Xüsusilə, dünya səhnəsində öz mövqeyi üçün. Yəni Avropa siyasətinin avtonomlaşdırılması yanaşmasının həyata keçirilməsi lazımdır. İkincisi, İttifaq səviyyəsində qərar qəbuletmə sistemini transformasiya etmədən uğur əldə etmək mümkün deyil - konsensus yolu ilə siyasət hazırlayan bir qrup dövlət xarici çağırışlara sürətli reaksiya nümayiş etdirə bilməz. Yəni, Aİ ən azı 8-9 il əvvəl təxirə salınmış “Fərqli sürətlərin Avropası” ideyasını nəzərdən keçirmək zərurəti ilə üzləşib. Üçüncüsü, qlobal liderliyə iddialıların maraqlarının dirijoru rolunu oynayacaq “daxili koalisiyaların” yaradılmasının qarşısını almaq lazımdır. Yaxud belə “birliklərin” ümumavropa siyasətinə təsirini minimuma endirmək vacibdir. Bu, həm “Üç Dəniz” layihəsinə, həm də Çin tərəfindən tikilən Rumıniya-Macarıstan-Serbiya oxuna aiddir. Həmçinin Türkiyənin Qara dəniz regionunda təsir zonasının formalaşması üçün lazımdır. Dördüncüsü, ABŞ-dan kənar əsas tərəfdaşlarla əməkdaşlıq proqramlarının nəzərdən keçirilməsi vacibdir. Söhbət Yaxın Şərq ölkələrindən, Türkiyə, Misir, Yaponiya, Cənubi Koreya və Hindistandan gedir. Beşincisi, yeni beynəlxalq koalisiyaların yaranması və güclənməsinə cavab vermək üçün ölkələr siyasətlərini inkişaf etdirməlidirlər”, - deyə analitik əlavə edib.
Müəllif: Turan Abdulla
ayna.az
Yaşadığımız hadisələr 2025-ci ilin ən ağır il ola biləcəyini göstərir...
Son zamanlar bir çox insan ABŞ prezidentinin səsləndirdiyi sürprizlər fonunda dünya siyasi xəritəsinin gələcəyi ilə bağlı suallar verir. Trampın Danimarkanın muxtar ərazisi olan Qrenlandiya adasına açıq-aşkar iddia etməsi, eləcə də Kanadanın Amerika Birləşmiş Ştatlarının 51-ci ştatı olması ilə bağlı təkrar çağırışları heç də dövlətlərin ərazi bütövlüyü prinsipinin möhkəmlənməsinə xidmət etmir.
Rusiyanın Gürcüstanın muxtar bölgələri olan Abxaziya və Cənubi Osetiyanın “müstəqilliyini” tanımasından, Qərbin isə Serbiyaya məxsus olan Kosovo ilə bağlı eyni addımı atmasından sonra bu prinsip onsuz da ciddi şəkildə pozulmuşdu. Bundan əlavə, Rusiya Ukraynaya qarşı davam etdirdiyi hərbi təcavüz fonunda referendum keçirərək bu ölkənin 4 vilayətini və Krım yarımadasını öz tərkibinə “qatıb”.
Belə görünür ki, Trampın bu istiqamətdə nümayişkaranə davranışı ərazi mübahisəsi olan başqa ölkələri də bu və ya digər şəkildə daha sərt addımlar atmağa təşviq edə bilər. Məsələn, həm iqtisadi, həm hərbi cəhətdən güclü olan Çin hələ də kommunist diktatından kənar qalan Tayvan adasını ələ keçirməyə cəhd edə bilər.
Bəzi müşahidəçilər bildirirlər ki, Suriyada vəziyyət müəyyən qədər yaxşılaşsa da, bu ölkənin ərazi bütövlüyü hələ də sual altındadır – Türkiyə və İsrailin bəzi ərazilərdə maraqlı olduqları deyilir.
Erməni politoloqları isə demək olar hər gün Azərbaycanın guya Sünik (Zəngəzur) bölgəsini işğal etməyə hazırlaşdığı barədə fikirlər səsləndirirlər.
Ümumilikdə, beynəlxalq mühit olduqca gərgindir. Bütün bu hadisələr dünya miqyasında sərhədlərin yenidən bölüşdürülməsi uğrunda qlobal müharibəyə səbəb ola bilərmi? Belə bir təhlükə varmı?
Pressklub.az-ın suallarını şərh edən müstəqil politoloq Xəqani Cəfərli əvvəlcə qeyd etdi ki, İkinci Dünya müharibəsindən sonra formalaşmış ikiqütblü dünya nizamı Sovet İttifaqının dağılması ilə birqütblü dünya nizamına çevrilib.
“Hər iki halda mövcud nizam dünya müharibəsinin qarşısını aldı. İndi isə bu tarazlıq pozulub. Bu da dünya müharibəsinin və ya bir neçə regionda geniş miqyaslı münaqişənin baş vermə ehtimalını artırır. Zaman keçdikcə bu ehtimal daha da yüksələcək və yeni silahlı münaqişələr qaçılmaz görünür”, – deyə analitik bildirir.
Onun sözlərinə görə, Trampın qlobal ticarət müharibəsi təşəbbüsü də siyasi və hərbi münaqişələr ehtimalını artırır. “Məşhur atalar sözündə deyildiyi kimi: əgər ölkələr ticarət etmirsə, deməli, müharibə edirlər. Digər tərəfdən, bir çox hallarda müharibələr dövlətin istəyi xaricində baş verir. Müharibə ehtimalının artmasına ciddi təsir göstərən daha bir vacib məqam var. Hər bir dövlət anlayır ki, yaxın gələcəkdə formalaşacaq yeni dünya nizamı 75-80 il, bəlkə də bir əsr qüvvədə olacaq. Buna görə də, mövcud sərhədlərlə razılaşmayan ölkələr yeni dünya nizamı qurulana qədər öz istəklərinə çatmaq və sərhədləri yenidən müəyyənləşdirmək üçün cəhdlər göstərəcəklər. Məhz bu məqam müharibə riskini daha da gücləndirən faktordur. Bütün bu amillər onu göstərir ki, 2025-ci il yaşadığımız dövrün ən çətin ili olacaq”, – deyə Cəfərli hesab edir.
Rauf Orucov
pressklub
Cənubi Qafqaz ətrafında qarşıdurma vəziyyəti dərinləşmədə davam edir. Belə ki, son vaxtlara qədər Ermənistan üzərindən bu regiona yerləşməyə can atan Qərb siyasi dairələrinin mövqeyində olduqca ciddi ziddiyyətli məqamlar müşahidə olunur. Hər halda, hazırda ABŞ Bayden adminstrasiyası dönəmindən fərqli olaraq, Cənubi Qafqaza xüsusi önəm vermir. Xüsusilə də, Ağ Evin Cənubi Qafqaz siyasətində Ermənistan əsas tərəfdaş statusunu demək olar ki, tamamilə itirib. Və məhz bu önəmli məqam rəsmi İrəvanın Qərbə inteqrasiya planlarında tərəddüdləri daha ön plana çıxarıb.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Paşinyan hakimiyyəti Qərbə inteqrasiya prosesindən edib, Rusiyanın orbitinə geri dönmək barədə prinsipial siyasi qərarın qəbuluna hələlik risk etmir. Eyni zamanda, rəsmi İrəvan ABŞ və Qərbin Ermənistanı əvvəlki səviyyədə dəstəkləndiyini də anlayır. Ona görə də, Rusiya ilə münasibətlərin normallaşdırılması ilə bağlı problemin həllində gecikə biləcəyini də nəzərə alır. Halbuki, rəsmi İrəvanın istənilən halda, bu məsələ ilə bağlı müstəqil qərar qəbul etmək şansı demək olar ki, mövcud deyil.
Məsələ ondadır ki, rəsmi İrəvan Ermənistanı artıq çoxdan ABŞ, Avropa Birliyi və Fransanın geopolitik müstəmləkəsinə çevirib. İndi ABŞ Ermənistanın "xidmətlər"inə ehtiyac duymadığını biruzə versə də, Avropa Birliyi və Fransa eyni mesajları təkrar etməyə tələsmir. Yəni, Avropa Birliyi və Fransa Cənubi Qafqazla bağlı gələcək hədəflərini aktual saxlamaq üçün Ermənistan üzərində nəzarəti qorumağa üstünlük verirlər. Və Ermənistan üçün ən ciddi təhlükə də məhz bu məqamla bağlıdır.
Avropa Birliyi və Fransa, ABŞ-ın birbaşa iştirakı olmadan Cənubi Qafqazda geopolitik hədəflər müəyyən etmək imkanından uzaqdırlar. Son vaxtlar Ağ Evin Cənubi Qafqaza laqeydliyi Avropa Birliyi və Fransanın Ermənistana dəstəyini də zəiflədib. Bundan narahat olan rəsmi İrəvan isə tədricən Rusiya ilə qarşıdurma mühitini yumşaltmaq üçün planlar qurmağa başlamışdı. Ancaq Avropadan verilən israrlı təlimatlardan sonra rəsmi İrəvan Rusiya ilə neqativ münasibətləri dəyişməz saxlamaq məcburiyyətində qaldı.
Nəticədə Paşinyan hakimiyyəti Ermənistanın Avropa Birliyinə üzvlüklə bağlı "arxivə vermək" niyyətində olduğu sənədi parlamentdə təsdiqləmək məcburiyyətində qaldı. Halbuki, rəsmi İrəvan bu addımın Ermənistan üçün böyük risk yaratdığını da tam dəqiqliyi ilə bilməmiş deyil. Çünki hazırda rəsmi İrəvana verilən təlimatların Qərbdən dəstək qarşılığı əvvəlki səviyyədə deyil. Və yaxın vaxtlarda bu dəstək ümumiyyətlə, kəsilərsə, Ermənistan Paşinyan hakimiyyətinin Qərbin təlimatı ilə indi verdiyi qərarların həm geopolitik, həm də geoiqtisadi cəzasını çəkmək məcburiyyətində də qala bilər.
Ermənistanın siyasi elitası tam dəqiqliyi ilə anlayır ki, Ukrayna savaşı başa çatdıqdan sonra Rusiyanın Cənubi Qafqazda daha aktiv fəaliyyət göstərmək üçün əli-qolu açılmış olacaq. Yəni, Rusiya Cənubi Qafqaza, o cümlədən də Ermənistana daha çox diqqət ayırmaq imkanı qazanacaq. Hər halda, Kremldə Ermənistanı “yarı itirilmiş aktiv” kimi görürlər və Rusiya onu tamamilə itirmək istəmir. Və bu baxımdan, Kreml Ermənistanı yenidən Rusiyanın regional forpostuna çevirmək üçün sahib olduğu bütün mexanizmləri işı sala bilər.
Bəzi məlumatlara görə, Ukrayna savaşının dayandırılması prosesi üzrə danışıqlardan istifadə edən Rusiya Cənubi Qafqaz ilə bağlı da ABŞ-la razılığa gəlməyə çalışır. Əgər, Kreml bu məsələdə Ağ Ev ilə anlaşmağı bacararsa, ABŞ Rusiyanın Cənubi Qafqazda fəaliyyətinə böyük ehtimalla əngəl törətməyəcək. Və Ermənistan üçün real təhlükə doğra biləcək situasiyanın da məhz həmin mərhələdə yaranacağı qətiyyən istisna deyil.
Məsələ ondadır ki, Paşinyan hakimiyyəti də daxil olmaqla, erməni siyasi dairələri Ermənistanın Avropa Birliyinə nə vaxtda üzv olmaq şansının olmadığını anlamamış deyillər. Yəni, hər kəsə tam dəqiqliyi ilə aydındır ki, Ermənistan Avropa Birliyinə nə 20, nə də 30, nə 50, nə də heç 100 ildən sonra da üzv ola bilməyəcək. Belə olan təqdirdə, rəsmi İrəvanın heç vaxt reallığa çevrilməyəcək utopik bir hədəf üçün belə böyük riskə keçməsi Ermənistan üçün fəlakətə də çevrilə bilər.
Digər tərəfdən, Avropa İttifaqının Ermənistana iqtisadi baxımdan, təklif edə biləcəyi heç nəyi yoxdur. Yəni, rəsmi İrəvan istəsə də, istəməsə də, Ermənistan Rusiya ilə münasibətlərdən həmişə asılı qalmağa məhkumdur. Rusiyadan belə ağır iqtisadi asılılıqdan qurtulmaq üçün rəsmi İrəvan mütləq optimal çıxış yolları axtarmaq məcburiyyətindədir. Belə ki, əgər, Ermənistan öz ticarət coğrafiyasını Asiya, Afrika, Cənub-Şərqi Asiya, Hindistan, Yaxın Şərq kimi bölgələrdə genişləndirməyə və Rusiya ilə iqtisadi münasibətlərə alternativ ola biləcək yeni bazarlara yönəltməyi bacarsa, onda, bu asılılıqdan xilas olmaq şansı qazana bilər.
Ancaq Ermənistan hazırda belə iqtisadi-ticari potensiala malik deyil. Yəni, rəsmi İrəvan Ermənistan iqtisadiyyatının sərbəst ticarət qaynağına çevrilmək imkanlarına qətiyyən güvənə bilməz. Çünki Ermənistan həmişə Rusiya kimi nəhəng dövlətlərin himayəsi altında əldə etdiyi güzəştlərlə mövcud olmaq barədə düşünmək məcburiyyətindədir.
Avropa Birliyinə üzvlük barədə sənədin təsdiqlənməsi isə siyasi xarakter daşıyan addım olduğundan Kremli ciddi şəkildə qıcıqlandırıb. Rusiya Ermənistandan heç vaxt üzv ola bilməyəcəyi Avropa Birliyi və geniş şəkildə faydalandığı Avrasiya İqtisadi İttifaqı arasında seçim etməyi tələb edir. Və Kreml Ermənistanı Aİİ-dən kənara atarsa, rəsmi İrəvanın əzici "iqtisadi kallaps" altında qalacağı qətiyyən şübhə doğurmur.
Elçin XALİDBƏYLİ,
Siyasi ekspert,
"Yeni Müsavat"
Trampın tarif “müharibələri” bu gün dünyada bir nömrəli müzakirə olunan məsələdir. ABŞ prezidenti nədən bu addımları atır – bir neçə səbəb var:
1) ABŞ bankrot olmaq ərəfəsindədir, “psevdo-sol”və qlobalist hakimiyyətlər (partiya mənsubiyyətindən asılı olmayaraq) Reyqandan sonra ABŞ-ı indiki vəziyyətə gətirdilər, borcu 36 trilyon 600 mlrd. dolları keçib. Hər il ABŞ borclar üzrə tək faizlərə 2 trilyon dollar ödəməlidir. Reyqandan sonrakı hökumətlər ancaq pul çap edərək borcu həm şişirdir, həm də faizləri qaytarırdılar. Belə yanaşma sonsuza qədər ola bilməzdi – Tramp indi pislə, çox pis arasında seçim etdi, çox pis ABŞ-ın bankrot olaması, ardınca da bütün dünyanı uzun illərə yayılan iqtisadi tənəzzülə düçür etməsi olardı, pis isə indi ABŞ iqtisadiyyatı bir az daralacaq, qiymətlər bir az yüksələcək, amma, yeni tariflərdən büdcəyə 1,2 trilyon, Maskın fəaliyyəti ilə isə büdcəyə ildə 1 trilyon dollar qənaət ediləcək ki, bu vəsait də borcu artırmadan faizləri ödəməyə, hətta yavaş-yavaş borcu azaltmağa xidmət edəcək,
2) Tariflər orta-uzun vadədə qalacaqsa, istehsalın yenidən ABŞ-a dönməsinə səbəb olacaq, bu isə yeni iş yerləri, yeni istehsal gücləri deməkdir,
3) Tariflər istənilən ölkə ilə danışıqlar üçün vasitədir, əvvəl ABŞ “artistlik” edərək ölkələrə “insan haqları, demokratiya” deyib öz maraqlarına görə güzəşt qoparıb sonra “dəyərləri” unudurdular, indi isə “demokratiya dəyənəyini” daha səmimi və açıq olan tarif “dəyənəyi” ilə əvəz edirlər.
Tramp Azərbaycana da 10% tarif tədbiq edib, gün ərzində bir neçə media qurumu bununla bağlı açıqlama istəyiblər, hətta həyacanlı suallar da verirdilər.
Həzərat, Azərbaycan iqtisadiyyatı o qədər primitivdir ki, belə tariflər ölkənin heç “buruğuna” da deyil. 2024-cü ildə Azərbaycan ABŞ cəmi 135 mln. dollarlıq mal ixrac edib, indi 10% artsa, bu əlavə 13,5 mln. dollar edir ki, ölkənin “boru iqtisadiyyatı” üçün təsirsizdir - yəni, biz nə istehsal edib satırıq, özü də ABŞ-a satırıq ki, tariflərin də təsiri olsun. ABŞ-dan ölkəmizə idxal isə 1 mlrd. 617 mln. dollardır, böyük rəqəmdir, biz “güzgü” yanaşması ilə eyni 10% tədbiq etsək, ABŞ-dan əlavə büdcəyə 161 mln. dollar vəsait cəlb edə bilərik. Amma, hökumət buna getməyəcək, həm münasibətləri korlamazlar, həm də gömrüyün işi o qədər bəsitdir ki, əlavə iş yükü yaranar, ABŞ-la bağlı ayrı hesabatlıq tələb olunar, yeni “Excel” zad açıb yorularlar. Bizdə gömrük rüsumları 0-5-15% kimi üç pilləli sistemdir, çevik deyil, ölkələrə görə fərqlənmir. Fəqrli rüsum-tarif siyasəti daha qəliz idarəetmə modelləri tələb edir – “şükür” ki, bizim hökumətin elə qəliz və effektiv işlərlə arası yoxdur...
Natig Jafarli
TEREF