2024-cü il iyunun 1-nə Azərbaycanın əmək qabiliyyətli xeyli sayda fəhlə iqtisadiyyata fəal töhfə verib ki, onların ümumi sayı 1749,4 min nəfər təşkil edib. Dövlət Statistika Komitəsi xəbər verir ki, onlardan 893,1 min nəfəri dövlət sektorunda, 856,3 min nəfəri isə qeyri-dövlət sektorunda fəaliyyət göstərib ki, bu da ölkədə məşğulluğun tarazlı mənzərəsini nümayiş etdirir.

Əmək haqqı alanların müxtəlif sektorlar üzrə bölgüsü iqtisadi məşğulluğun müxtəlifliyini nümayiş etdirir. İşçi qüvvəsinin 18,9 faizini işə götürən təhsil liderlik edir, ardınca 18,6 faizlə ticarət və avtomobil təmiri xidmətləri gəlir. Sənaye sektoru 12,8 faiz, səhiyyə və sosial xidmətlər isə 8,4 faiz təşkil edir. Tikinti və dövlət idarəçiliyi, müdafiə və sosial təminatla yanaşı, işçi qüvvəsinin müvafiq olaraq 6,8 və 6,4 faizini təşkil edir. Bundan əlavə, daşıma və saxlama 4,3 faiz, peşə, elmi və texniki fəaliyyət isə 3,8 faiz təşkil edir.

Əmək haqqı artımı

2024-cü ilin yanvar-may aylarında Azərbaycan iqtisadiyyatında muzdla çalışan işçilərin orta aylıq nominal əmək haqqı əvvəlki ilin müvafiq dövrünə nisbətən 9,4 faiz artaraq 1003,3 manat təşkil edib. Bu əmək haqqı artımı ölkənin artan iqtisadi fəallığını və ixtisaslı işçi qüvvəsinə artan tələbatı əks etdirir.

Ən yüksək orta aylıq nominal əmək haqqı mədənçıxarma, maliyyə və sığorta fəaliyyəti, informasiya və rabitə, peşə, elmi və texniki fəaliyyət, nəqliyyat və anbar təsərrüfatı sahələrində qeydə alınıb. Bu sektorlar nəinki daha yüksək əmək haqqı təklif edir, həm də iqtisadi inkişafın və investisiyaların ən çox təzahür etdiyi sahələrdir.

Dövlət sektorunda məşğulluğun üstünlüyü

Məşğulluqda dövlət sektorunun əhəmiyyətli payı iqtisadi fəallığın stimullaşdırılmasında və əmək bazarında sabitliyin təmin edilməsində hökumətin rolunu vurğulayır. İşçi qüvvəsinin təqribən yarısı dövlət orqanlarında çalışdığına görə hökumət müxtəlif sektorlarda, xüsusən də təhsil və dövlət idarəçiliyində əsas rol oynamağa davam edir.

Reallıqlar: Azərbaycan iş yerlərinin yaradılması səylərinə baxmayaraq məşğulluq problemi ilə üzləşir

Son 7 ildə Azərbaycanda işləyənlərin sayında qorxulu azalma müşahidə olunub: rəsmi statistika 150,6 min işçinin azaldığını göstərir. Bu tendensiya hökumətin 2025-ci ilə qədər məşğulluğu 2,35 milyona çatdırmaq üçün iddialı planı ilə tamamilə ziddiyyət təşkil edir.

2017-ci ilin dekabrında o vaxt əmək və əhalinin sosial müdafiəsi naziri postunu tutan Səlim Müslümov azərbaycanlı gənclərin məşğulluğu ilə bağlı yarana biləcək problemlər barədə xəbərdarlıq etmişdi. “Əmək bazarı: islahatlar, çağırışlar və perspektivlər” mövzusunda keçirilən konfransda çıxış edən S.Müslümov qarşıda duran problemləri vurğulayıb. “2025-ci ilə qədər Azərbaycanda gənclərin məşğulluğu ilə bağlı problemlər yarana bilər”, deyə bildirib.

S.Müslümov bu problemin həlli üçün daha çox iş yerlərinin açılmasının vacibliyini vurğulayıb. 2003-2017-ci illər ərzində Azərbaycanda 1,9 milyon yeni iş yeri açılıb ki, bunun da 1,4 milyonu və ya 74 faizi daimidir. Perspektivdə 2025-ci ilə qədər daha 450 min yeni iş yerinin açılması planlaşdırılır ki, bu da ildə orta hesabla 50 min iş yeri təşkil edəcək.

Lakin demoqrafik təzyiq fonunda bu səylər qeyri-kafi görünür. 2017-2025-ci illər arasında 18 yaşına çatan gənclərin sayının yaradılan yeni iş yerlərinin sayından 2,5 dəfə çox olacağı proqnozlaşdırılır. “2025-ci ilə qədər hər il 125,2 min insan 18 yaşına çatacaq. Bu müddət ərzində orta hesabla 100 000 Gənc İlk dəfə olaraq hər il işə qəbul olunacaq”, – deyə Müslümov qeyd edib.

Əmək qabiliyyətli gənclərin nisbətinin artması problemi daha da gücləndirir. 2000-2017-ci illərdə əmək qabiliyyətli əhali arasında gənclərin xüsusi çəkisi 59,5%-dən 68,4%-ə yüksəlib. Hökumətin səylərinə baxmayaraq, Dövlət Statistika Komitəsinin son məlumatları göstərir ki, iş yerlərinin yaradılması işçi qüvvəsinin artımı ilə ayaqlaşmır, xüsusilə gənclərin məşğulluq problemlərini kəskinləşdirir.

Gizli Böhran: Gənclərin İşsizlik Probleminin Cəmiyyətə və İqtisadiyyata Təsiri

Gənclər arasında işsizlik həm fərdlər, həm də cəmiyyət üçün geniş yayılmış nəticələrə malik ciddi bir problem olaraq ortaya çıxır. Bu problemin gənclərə dərhal təsiri, gəlirin azalması və iş fəaliyyətləri boyunca həyat səviyyəsinin aşağı düşməsi ilə aydın görünür. Bu məsələ maliyyə çətinliklərindən kənara çıxır, iş təcrübəsinin olmaması səbəbindən bacarıqların və peşəkar kvalifikasiyaların pisləşməsinə, həyat məmnuniyyətsizliyinə və geniş yayılmış bir dəyərsizlik hissinə səbəb olur.

Cəmiyyət üçün təsirləri də bir o qədər ağırdır. Gənclər arasında işsizlik, tez-tez sosial təcrid və məyusluğa gətirib çıxarır ki, bu da antisocial davranış şəklində təzahür edə bilər. Maliyyə sabitliyinin olmaması, gənclərin ailə qurmağı təxirə salmasına və ya ümumiyyətlə bundan imtina etməsinə səbəb olduğu üçün doğum nisbətlərinin azalmasına səbəb olur.

Gənclərin işsizliyinin iqtisadi nəticələri də əhəmiyyətli və çoxşaxəlidir. İnsan kapitalının itirilməsi iqtisadi artımı boğur, sosial gərginlik və cinayətkarlığın artması isə sosial təminat sisteminə yükü artırır. Uzun müddətdə bu məsələ qlobal miqyasda iqtisadiyyatların təməl sabitliyini və potensialını zəiflədir, yeniliyi və irəliləyişi çətinləşdirir.

Məşğulluq fərqinin həlli iş yerlərinin yaradılmasından daha çox şey tələb edir. Bunun üçün iş axtaran gənclərin sayını davamlı şəkildə mənimsəyə bilən sektorlara strateji planlaşdırma və investisiya tələb olunur. Hökumətin məşğulluq hədəflərinə çatmaqda mövcud çatışmazlığı daha möhkəm və şaxələndirilmiş iqtisadi strategiyaya ehtiyac olduğunu göstərir.

Azərbaycan 2025-ci ilə yaxınlaşdıqca diqqət gənclərin bacarıq və istəkləri ilə iş yerlərinin yaradılmasına uyğun gələn innovativ həllərə yönəlməlidir. Bura sahibkarlığın təşviqi, bacarıqların hazırlanmasının təkmilləşdirilməsi və yüksək inkişaf edən sənaye sahələrinə investisiyaların cəlb edilməsi daxildir. Belə tədbirlər olmasa, əmək bazarı ilə işçi qüvvəsi arasında uyğunsuzluqlar ölkənin iqtisadi tərəqqisinə və sosial sabitliyə mane olmaqda davam edə bilər.(Turan)

Məlumata görə, nəticədə tədavüldə olan nağd pul kütləsi 2,6 milyard manat (73 milyon ədəd) və yaxud 17,7 % artaraq 17,31 milyard manat (947 milyon ədəd) təşkil edib.
2023-cü ildə Azərbaycan Mərkəzi Bankı (AMB) 5,47 milyard manatlıq (495,5 milyon ədəd) pul nişanını dövriyyədən çıxarıb, əvəzində 8,07 milyard manatlıq (568,3 milyon ədəd) pul nişanını dövriyyəyə buraxıb.
Bu barədə qurumdan bildirilib.
Məlumata görə, nəticədə tədavüldə olan nağd pul kütləsi 2,6 milyard manat (73 milyon ədəd) və yaxud 17,7 % artaraq 17,31 milyard manat (947 milyon ədəd) təşkil edib.
AMB ötən il iqtisadiyyatın tələbinin ödənilməsi məqsədilə 547,35 milyon manatlıq (97,87 milyon ədəd) kağız və 3,6 milyon manatlıq (18,7 milyon ədəd) metal pul nişanlarını istehsal edərək ölkəyə gətirib və milli valyuta üzrə ehtiyatları 12,62 milyard manata (582,8 milyon ədəd) çatdırıb.
Bundan başqa, tənzimləyici qurum il ərzində 1,78 milyard manatlıq (103 milyon ədəd) yararsız kağız pul nişanlarını yeniləri ilə əvəz edib.

Xəbər verdiyimiz kimi, son 4 ayda Azərbaycan xarici ölkələrdən 1 823,6 ton ətdən və əlavə ət məhsullarından hazırlanan kolbasalar və analoji məhsullar idxal edib.
Açıqlanan rəsmi məlumatlara əsasən, idxal olunan kolbasanın 1 kiloqramının orta gömrük dəyəri 2,9 dollar (4,9 manat) olub.
Qeyd edək ki, idxal olunan kolbasanın 82 faizi və ya 1 450 tonu Rusiyadan gətirilib. Rusiyadan idxal olunan kolbasanın 1 kiloqramının orta gömrük dəyəri isə 2,4 dollar (4,1 manat) olub.
Xaricdən idxal olunan kolbasaların 1 kiloqramının orta satış qiyməti marketlərdə 21 manat təşkil edir.
Rəqəmlərdən də göründüyü kimi, idxal kolbasalar marketlərdə gömrük dəyərindən (ölkəyə daxil olma qiyməti) 4 dəfədən çox baha satılır.
Bunun səbəbi nədir?
Mövzu ilə bağlı Bakupost.az -a danışan Azad İstehlakçılar Birliyinin (AİB) sədri Eyyub Hüseynov bildirib ki, ölkəyə xaricdən, o cümlədən Rusiyadan gətirilən ət məhsullarının keyfiyyəti yerli istehsalla müqayisədə çox aşağıdır:
"Baxyaraq ki, onlar ən müasir texnologiya ilə hazırlanıb, yaxşı qoxu, dad verir, amma keyfiyyəti aşağdır. Azərbaycanda istehsal edilən ət məhsulları onlarla müqayisədə qat-qat üstündür. Malların istehsalçıdan istehlakçıya çatdırılnasında marketlər mühüm rol oynayır. Onlar istehlakçıların yanlış istəklərini nəzərə alır və idxalçılarla əlbir olur, bu mallara yüksək qiymət qoyub qazanc əldə edirlər. Markertlər üçün heç bir qayda-qanun yoxdur. Onlar mal təchizatçıları istədikləri kimi davranırlar. Çünki mal təchizatçıları onlardan asılı bir vəziyyətdədirlər".
E.Hüseynov vurğulayıb ki, ölkədə barmaqla sayılacaq qədər az sayda normal kolbasa məmulatları istehsal edən müəssisələr var. Amma bu müəssilərin məhsulları ilə xaricdən, Rusiyadan, Belarusiyadan gətirilənləri müqayisə edəndə görürük ki, qiymət fərqi böyükdür:
“İqtisadiyyat Nazirliyi tərəfindən qiymət artımı ilə bağlı iş aparılmalıdır. Eyni zamanda, onların tərkibinin öyrənilməsi üçün ekspertiza da təşkil olunmalıdır. Əhali bilməlidir ki, kilosu 5 manata ölkəyə gətirilən, amma marketlərdə 20 manata satılan kolbasa məmulatlarının tərkibində nə var”.
Birlik sədri qeyd edib ki, Braziliyadan Azərbaycana təmiz ət gətirilir:
"Bu ətin bir kiloqramı 4 manata gəlib çıxır. Yerli müəssisələr də bu ətdən istifadə edirlər. Kolbasa istehsalında Hindistandan gətirilən ətdən də istifadə olunur. Bununla yanaşı, ölkənin əmtəə bazarında yerli müəssisələr tərəfindən istehsal edilən mənşəyi məlum olmayan kolbasa məmulatları da mövcuddur. Bu etiketsiz məhsullar əsasən, metro çıxışlarında, 8-ci kilometr bazarında satılır. Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi bunun qarşısını almaq üçün müvafiq tədbirlər görməlidir”.

Bu ilin ilk 4 ayı ərzində Azərbaycanda süd istehsalı ötən ilin yanvar-aprel ayları ilə müqayisədə 0,6% artaraq 701,9 min tona çatıb.

Yeniavaz.com Müstəqil Dövlətlər Birliyinin (MDB) Dövlətlərarası Statistika Komitəsi tərəfindən açıqlanan statistik məlumatlara istinadən xəbər verir ki, hesabat dövrü ərzində süd istehsalında ən yüksək artım Belarusda olub – 8,2%. Bu ölkədə ilin ilk 4 ayında 2 milyon 865 min ton süd istehsal olunub.
Süd istehsalı MDB ölkələri arasında yalnız Moldova və Ermənistanda azalıb – müvafiq olaraq 0,2% və 3,5%.
Bu ilin ilk 4 ayında MDB ölkələrində süd istehsalı aşağıdakı kimi olub:
Belarus – 2 865 min ton (8,2% artım)
Tacikistan – 272,5 min ton (5,6% artım)
Qazaxıstan – 1 432 min ton (3,5 artım)
Özbəkistan – 1 986,9 min ton (3,3% artım)
Qırğızıstan – 431 min ton (2% artım)
Rusiya – 10 321,4 min ton (1,9% artım)
Azərbaycan – 701,9 min ton (0,6% artım)
Moldova – 51,6 min ton (0,2% azalma)
Ermənistan – 123,1 min ton (3,5% azalma)

İyulun 17-dən Füzuli hava limanı uçuşlara başlayacaq. Bakı-Füzuli-Bakı marşrutu üzrə aviabiletlərin qiyməti bir tərəf üçün 78 manatdır. Uçuşlar həftədə iki dəfə keçiriləcək.

2022-ci ildə digər bir hava limanı – Zəngilan Beynəlxalq Hava Limanının açılışı olub.

Prezident İlham Əliyev keçən həftə Xocalı aeroportuna da baxış keçirib. Bildirib ki, gələn ildən Laçın hava limanı da istismara veriləcək.

Azərbaycanın digər bölgələrində də hava limanları var. Gəncə və Naxçıvan aeroportları fəaliyyət göstərsə də, Zaqatala, Lənkəran və Qəbələ hava limanları illərdir işləmir. Ancaq onların saxlanmasına hər il dövlət büdcəsindən vəsait ayrılır.

Bakı-Füzuli istiqamətində biletlərin qiymətinin bir tərəf üçün 78 manat olması isə birmənalı qarşılanmayıb.
Deputat: "Füzuliyə avtomobil ilə də getmək olar"
İqtisadçı, Milli Məclisin VI çağırış deputatı Rüfət Quliyev "Turan"a bildirib ki, AZAL bu reyslərə hələ təzə başlayır və işğaldan azad olunmuş ərazilərə uçuşlarla bağlı qiymət siyasəti tam təsdiqlənməyib: "Ola bilsin ki, bu ərazilərə getmək istəyən insanların axını güclənəcək və qiymətlər aşağı düşəcək".

O hesab edir ki, hava limanlarını qismən icarəyə vermək olar, digər aviaşirkətlərlə də müqavilələr bağlamaq mümkündür.

Deputat aeroportların strateji infrastruktur olmasını da xatırladıb: "Unutmaq lazım deyil ki, hava limanları strateji infrastrukturdur və ermənilərin revanşist hissəsinin hər hansı fikirləri olarsa, həmin aeroportlar çox vacib rol oynayacaq".

Qiymət məsələsinə gəlincə, R.Quliyev deyib ki, aviareyslərin alternativi var: "Avtomobil yolu ilə də Füzuliyə getmək olar. Amma buna sərf olunan benzini hesablasaq, bunun nə dərəcədə sərfəli olacağını demək çətindir. Yəqin ki, ailə üçün maşınla getmək daha sərfəli olacaq. Bazar iqtisadiyyatının öz bazar qanunları var, halbuki dövlət onları müxtəlif üsullarla tənzimləyir. Düşünürəm ki, başlanğıc üçün təyin olunan qiymət heç də pis deyil".
AZAL-a rəqib olmadığına görə qiyməti özü müəyyənləşdirir
İqtisadçı Natiq Cəfərli isə AzadlıqRadiosuna bildirib ki, regionlarda olan hava limanlarının rentabelli olması üçün onları böyük şirkətlərə icarəyə verməkdən başqa yol yoxdur: "Qarabağ strateji nöqtə olduğundan, bəlkə də, orada tikilən hava limanlarının icarəyə verilməsi problem yarada bilər. Amma Lənkəranda, Qəbələdə, Zaqatalada, Gəncədə olan aeroportların xarici loukost şirkətlərə onların işinə qarışmamaq şərti ilə icarəyə verilməsi daha doğru olar. Bu, uçuşların sayını artıra bilər".

Qiymət siyasətinə gəlincə, ekspert qeyd edib ki, bölgələrə uçuşu tək AZAL şirkəti həyata keçirir: "Burada rəqib yoxdur və şirkət özü qiyməti təyin edir. İllərdir Naxçıvan istiqaməti üçün dövlət büdcəsindən dotasiyalar ayrılır. İndi burada da belə situasiya yarana bilər. Təklif olunan qiymət – 78 manat həqiqətən bahadır, Avropada bir ölkədən o biri ölkəyə uzun məsafəyə uçuşlar bu qiymətədir. Belə bir qiymət qalarsa, reyslərin həmişə dolu olmadığına görə AZAL, yəqin, dotasiya istəyəcək. Dotasiya verilərsə, daha ucuz etmək olar".

İqtisadçı düşünür ki, Qarabağdakı hava limanları bir neçə il digər bölgədəki aeroportlardan daha rentabelli olacaq: "Qarabağa ciddi maraq var. Ola bilər ki, bir müddət həm xaricdə yaşayan azərbaycanlılar, həm də ölkədə yaşayan soydaşlarımız həmin hava limanlardan istifadə edərək müəyyən qədər canlanma yarada bilərlər. Amma daimi daxili turizmi canlı tutmaq üçün tək qiymət siyasəti də yetərli olmayacaq".

Orta aylıq əmək haqqına görə, Ermənistan Cənubi Qafqazda 1-ci(541 dollar), Gürcüstan 2-ci yerdə(534 dollar), Azərbaycan isə(494 dollar) 3-cü yerdədir.

Gürcütan və Ermənistanda qiymətlər Azərbaycanla müqayisədə 2 dəfə ucuzdur.

Gürcüstan və Ermənistanda bir nəfər loru dildə desək bir ildə 63 kiloqram, Azərbaycanda 43 kiloqram ət yeyir.

Son 10 ildə Azərbaycanda ən çox bahalanan məhsullar arasında məişət avadanlıqları da yer almaqdadır.

Yeniavaz.com açıqlanan rəsmi məlumatlara istinadən xəbər verir ki, 2014-cü illə müqayisədə 2024-cü ildə məişət avadanlıqları təxminən 2 dəfə bahalanıb.
Bu illər ərzində ən çox bahalanan tozsoran olub. Tozsoranın qiyməti son 10 ildə 2,6 dəfə artıb.
Bəzi məişət avadanlıqlarının qiyməti son 10 ildə aşağıdakı kimi dəyişib:

May 2014-cü il May 2024-cü il
Soyuducu 431 manat 945 manat
Paltaryuyan maşın 414 manat 740 manat
Qaz piltəsi 266 manat 365 manat
Tozsoranlar 64 manat 170 manat
Şirəsıxan 46 manat 105 manat
Elektrik ütüsü 26 manat 64 manat
Ventilyatorlar 22 manat 40 manat
Miktodalğalı soba 129 manat 201 manat
Mikser 25 manat 57 manat
Elektrik çaydanları 19 manat 40 manat

Azərbaycanda rəqabət mühitini tənzimləyən yeni sənəd - Rəqabət Məcəlləsi qüvvəyə minib.

Ekspertlər hesab edirlər ki, Məcəllənin qəbulu istehlak bazarında rəqabəti gücləndirəcək, bir sıra ərzaq və digər idxal məhsullarının qiyməti ucuzlaşacaq.

İqtisadçı Eyyub Kərimli "Xəzər Xəbər"ə bildirib ki, iyulun 1-dən etibarən qüvvəyə minən Rəqabət Məcəlləsi orta müddətli dövrdə istehlak bazarında yeni qiymətlər formalaşdıracaq.

İqtisadçı hesab edir ki, qiymət dəyişikliyi bir müddət sonra daha aydın müşahidə olunacaq.

Ekspert onu da qeyd edib ki, Məcəllənin qəbulu xüsusən də kiçik və orta sahibkarlar üçün yeni imkanlar yaradacaq.

Bazarlar inhisarçılardan nə zaman azad ediləcək?

Azərbaycanda dövlət hesabına aqrar istehsalın dəstəklənməsinə hər il yüz milyonlarla manat vəsait sərf olunur. Ölkə boyu, demək olar ki, bütün növ meyvə-tərəvəz əkinlərinə dövlət tərəfindən subsidiya verilir. Rəsmi statistikaya əsasən, dövlət dəstəyi Azərbaycanda kənd təsərrüfatında davamlı iqtisadi artıma nail olunmasına imkan verib.

Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, 2023-cü il üzrə kənd təsərrüfatının ümumi məhsulunun faktiki qiymətlərlə dəyəri 12 milyard 210,6 milyon manat təşkil edib ki, onun da 6 milyard 276,7 milyon manatı heyvandarlıq, 5 milyard 933,9 milyon manatı isə bitkiçilik məhsullarının payına düşür. 2022-ci illə müqayisədə kənd təsərrüfatının istehsalı 3,0 faiz, o cümlədən heyvandarlıq məhsulları üzrə 3,2 faiz, bitkiçilik məhsulları üzrə isə 2,7 faiz artıb.

Ötən il 1 milyon 10,5 min ton və ya 2022-ci ilə nisbətən 5,9 faiz az kartof, 1 milyon 825,6 min ton (0,1 faiz çox) tərəvəz, 438,2 min ton (6,6 faiz az) bostan məhsulları, 1 milyon 261,3 min ton (0,7 faiz çox) meyvə və giləmeyvə, 224,5 min ton (5,6 faiz çox) üzüm istehsalı qeydə alınıb.

2024-cü ilin yanvar-may ayları üzrə kənd təsərrüfatının ümumi məhsulunun faktiki qiymətlərlə dəyəri 3352,4 milyon manat təşkil edib. Bunun 2 milyard 569,4 milyon manatı heyvandarlıq, 783,0 milyon manatı bitkiçilik məhsullarının payına düşür. Əvvəlki ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə kənd təsərrüfatının istehsalı 3,1 faiz, o cümlədən heyvandarlıq məhsulları üzrə 1,7 faiz, bitkiçilik məhsulları üzrə 7,4 faiz artıb. İyun ayının 1-nə kimi sahələrdən 160,2 min ton (6,9 faiz az) kartof, 429,4 min ton (11,5 faiz çox) tərəvəz, 33,6 min ton (14,2 faiz çox) meyvə və giləmeyvə yığılıb.

Azərbaycanın qeyri-neft ixracının əsasında da kənd təsərrüfatı məhsulları, xüsusilə də meyvə-tərəvəz dayanır. 2023-cü ilin yanvar-dekabr ayları ərzində aqrar və aqrar-sənaye məhsulları üzrə birgə ixracın statistik dəyəri 6,2 faiz artaraq 969,2 milyon ABŞ dolları təşkil edib. Qeyri-neft-qaz ixracının tərkib hissəsində əhəmiyyətli yer tutan aqrar-sənaye məhsullarının yaratdığı dəyər ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 3,2 faiz artaraq 201 milyon ABŞ dolları təşkil edib. Bu isə o deməkdir ki, ötən il kənd təsərrüfatı məhsullarının ixracı 768,2 milyon dollara bərabər olub.

Dövlət Gömrük Komitəsinin statistikasına əsasən bu ilin 5 ayında 251 milyon 280.90 min dollar dəyərində 230 907.40 ton meyvə-tərəvəz ixrac olunub. Ötən ilin eyni dövründə meyvə-tərəvəz ixrac ı 241 milyon 967.98 min dollar dəyərində 238 893.01 ton olmuşdu. Bu dövrdə meyvə-tərəvəzin idxalı 144 milyon 278.65 min dollar dəyərlə 211 868.92 ton təşkil edib. Ötən ilin eyni dövründə idxal 113 milyon 344.53 min dollar dəyərində 179 944.47 ton olmuşdu.

Ayrı-ayrı məhsullara nəzər salsaq, 2024-cü ilin yanvar-may aylarında Azərbaycandan 108 milyon 587 min dollar dəyərində 86 min 67 ton pomidor ixrac olunub. Pomidor ixracı ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə dəyər ifadəsilə 17 milyon 115 min dollar və ya 19 faiz miqdar ifadəsilə 7 min 991 ton və ya 10 faiz artıb. 2023-cü ilin ilk 5 ayında isə Azərbaycandan 91 milyon 472 min dollar dəyərində 78 min 76 ton pomidor ixrac olunmuşdu...

Beləliklə, illər boyu kənd təsərrüfatı istehsalı artır, ixrac artır, eyni zamanda Azərbaycanın nəbzi döyünən Bakı şəhərində qiymətlər də durmadan bahalaşır. İqtisadiyyatın bütün sahələrində olduğu kimi, istehlakın da çox mühüm hissəsi Bakıda cəmləşib. Rəsmi statistikaya əsasən 2024-cü ilin yanvar-may aylarında Azərbaycanın pərakəndə ticarət şəbəkəsində istehlakçılara 21,5 milyard manatlıq, o cümlədən 12,1 milyard manatlıq ərzaq məhsulları, içkilər və tütün məmulatları, 9,4 milyard manatlıq qeyri-ərzaq malları satılıb. 2023-cü ilin yanvar-may ayları ilə müqayisədə pərakəndə ticarət dövriyyəsi real ifadədə 3,3 faiz, o cümlədən ərzaq məhsulları, içkilər və tütün məmulatları üzrə 1,8 faiz, qeyri-ərzaq malları üzrə 5,2 faiz artıb.

Bakı Şəhər Statistika İdarəsinin məlumatından aydın olur ki, 2024-cü ilin yanvar-may aylarında Bakı şəhərində ticarət dövriyyəsinin həcmi 2023-cü ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 4,3 faiz artaraq 12 milyard 537,7 milyon manat təşkil edib. Ticarət şəbəkələrində satılmış ərzaq məhsulları, içkilər və tütün məmulatlarının dəyəri əvvəlki ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 2,5 faiz artaraq 6 milyard 679,4 milyon manata, qeyri-ərzaq məhsullarının həcmi isə 6,3 faiz artaraq 5 milyard 858,3 milyon manata bərabər olub. İstehlak məhsullarının 38,3 faizi hüquqi şəxs statuslu müəssisələrdə, 46,3 faizi fərdi sahibkarlara məxsus ticarət obyektlərində, 15,4 faizi isə paytaxtın məhsul bazarlarında satılıb.

Göründüyü kimi, bu ilin 5 ayında Azərbaycanda satılan 12,1 milyard manatlıq ərzaq məhsulları, içkilər və tütün məmulatlarının 6 milyard 679,4 milyon manatlığı Bakı şəhərində reallaşıb.

Bakının istehlakdakı belə yüksək payı onun bazarlarını inhisarçılar üçün qazanc mənbəyinə çevirib. Sovet dövründə rayonlardan meyvə-tərəvəzin Bakı, Abşeron yarımadasına çatdırılmasının fərdi istehsalçılar üçün daha rahat sxemi tətbiq olunurdu: bütün açıq bazarlarda rayonlardan gəlib rahatlıqla məhsulunu satmaq mümkün olurdu. Müstəqillik dövründə bazarların əksəriyyəti özəlləşdirildi və fərdi istehsalçıların, hətta orta fermerlərin belə onlara yolu bağlandı. On ilə yaxın dövrdə bazarların bağlı yollarının əvəzində paytaxtın küçələrində yaradılan pərakəndə satış nöqtələri rayon camaatının xilaskarına çevrildi. Lakin 2000-ci illərdən etibarən küçə ticarətinin ləğvi paytaxtda təmizliyi bərpa etsə də, rayonlarda yüz minlərlə istehsalçının gəlirlərinin kəskin düşməsinə gətirib çıxardı. Məhz ondan sonra kəndlinin istehsal etdiyi məhsulun sahədəki qiyməti ilə Bakıda - inhisarçı qrupların əlində olan bazarlardakı qiyməti arasında fərq kəlləçarxa çıxdı. Bu ağlasığmaz fərq hələ də mövcuddur: rayonda kiloqramı 50-80 qəpiyə satılan gilasın qiyməti Bakıda 3 manatdan aşağı deyil. Yaşıl lobyanı kəndlərdən 40 qəpiyə yığan vasitəçilər onu Bakı yaxınlığındakı Meyvəli bazarda 80 qəpiyə satır, Bakının topdansatış nöqtələrində isə qiymət 1,2 manatdan aşağı düşmür.

Bu ilin aprel-may aylarında müşahidə olunan yağıntılı hava şəraitinin meyvə-tərəvəz istehsalında azalmaya səbəb olacağı gözlənilirdi. Lakin rayonlardan aldığımız məlumatlar göstərir ki, meyvə-tərəvəz istehsalında ciddi azalma qeydə alınmır. Rəsmi statistika bu sahədə hətta artım olduğuna dair məlumat yayıb. Bu isə paytaxt bazarlarındakı qiymət bahalığının arxasında ənənəvi olaraq bazar inhisarçılığının dayandığını deməyə əsas verir.

Bakı bazarlarının müəyyən qrupların əlində olmasına dair oturuşmuş rəy uzun illərdir mövcuddur. Müstəqil ekspertlər, hətta bir sıra hallarda dövlət qurumlarının nümayəndələri kiçik və orta biznesin bazara çıxışında böyük problemlərin olduğunu bildirirlər. Demək olar ki, iqtisadi inkişafla bağlı bütün proqramlarda istehsalçınının bazara çıxışının asanlaşdırılmasına dair müddəalar var. Lakin bazarları “işğal” edən inhisarçılar bu müddəaların icrasına imkan verməyəcək qədər güclüdürlər.

Məlumdur ki, Bakıya meyvə-tərəvəzin topdansatışı bir əldə cəmləşib. Rayonlardan paytaxta, Abşerona gətirilən bütün məhsulların ilk olaraq həmin bazaya aparılaraq, irihəcmli ödənişin edilməsi mütləqdir. Bu edilməsə, 1 kq alma belə Abşeron ərazisində satışa buraxılmır. Beləliklə, topdansatışdakı bu inhisarçılıq pərakəndə ticarətdə də qiymətlərin formalaşmasını təmin edir.

Son 10 ildə problemi dərinləşdirən bir proses də diqqəti cəlb edir. Bakı və Abşeronda geniş market şəbəkələrinin sahibi olan şirkətlər həm də regionlarda yüz min hektarlarla torpaq sahələrini alaraq aqrar istehsala başlayıblar. Bu gün faktiki olaraq, aqrar istehsalın mühüm bir hissəsi onların əlində cəmləşib. Əsas istehlak bazarında çoxsaylı ticarət şəbəkələrinə sahib olan belə şirkətlər öz şəbəkələrində digər istehsalçıların məhsullarının satışına imkan vermirlər.

Bazarların inhisarçıların əlindən alınması istıqamətində real addımların atılmaması yüz milyonlarla manat hesabına yaradılan infrastrukturun da inhisarçılara xidmət etməsinə gətirib çıxarıb. Son illər ərzində dövlət dəstəyi hesabına regionlarda 400 min ton tutumu olan soyuducu anbarların, 1.9 milyon ton tutumu olan müasir taxıl elevatorlarının və digər logistika obyektlərinin qurulmasına, habelə yol-nəqliyyat infrastrukturunun inkişafına baxmayaraq fermerlərin bazara çıxışının yaxşılaşdırılması baxımından mühüm nəticənin əldə olunmaması təəssüf doğurur.

Bu gün Azərbaycan kəndlisinin - kiçik və orta fermerinin əsas problemi kənd təsərrüfatı istehsalçıları ilə tədarükçülər, emalçılar və satış şəbəkələri arasında yaranan haqsız ticarətdir. Bu ticarət praktikasına son qoyacaq dəqiq və konkret qanunverici baza formalaşdırılmayana qədər sahədən 10 qəpiyə satılan məhsulun Bakı bazarında 2 manata təklif olunması davam edəcək.

Yeri gəlmişkən, aqrar istehsalçının bazara çıxış problemini köklü həll edə bilməyən Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi müxtəlif yarmarkaların təşkili ilə problemi yüngülləşdirməyə çalışır. 6-7 iyul tarixlərində nazirlik tərəfindən paytaxtda “Kənddən Şəhərə” həftəsonu yarmarkası təşkil olunacaq.

Nazirlikdən bildirilib ki, yarmarka 2 gün müddətində Nərimanov rayonu, Fətəli xan Xoyski küçəsi, 5 (“Gənclik” metro stansiyasının yanı) ünvanında saat 09:00-dan 19:00-dək fəaliyyət göstərəcək. Müxtəlif regionlardan əvvəlcədən qeydiyyatdan keçən fermerlər burada yerli kənd təsərrüfatı və qida məhsullarını satışa çıxaracaqlar. Yarmarkada satışa çıxarılacaq məhsulların keyfiyyətinə Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi nəzarət edəcək. Məhsulların keyfiyyəti ilə bağlı hər hansı sualı yaranan alıcılar Səyyar Qida Laboratoriyasının xidmətlərindən faydalana biləcəklər.

Son illərdə çoxsaylı belə yarmarkaların təşkilinə nail olunsa da, bu, aqrar istehsalçıları bazara çıxış probleminin həllinə yaxınlaşdırmayıb...

“Yeni Müsavat”