İqtisadiyyat naziri Mikayıl Cabbarov, sitat: "Özəl sektorda aktivliyi artırmaq niyyətindəyik".
Hörmətli Mikayıl müəllim, bəlkə tezdi, niyə belə fikrə düşdünüz?! Bəlkə bir az da gözləyəsiz, nədir ki, cəmi 5-cə ildir də İqtisadiyyat Naziri və iqtisadiyyata aid daha bir neçə vəzifə sahibisiniz, 5-cə ildən sonra özəl sektorta aktivliyi artırmaq niyyətini bəyan etməyiniz tezdir axı, imkan verin özəl sektor çöksün, sürünsün, iqtisadiyyatda payı lap azalsın, sonra aktivliyini artırarsınız da, bu nə qaçhaqaçdı...
Natig Jafarli
TEREF

İyulun 27-si səhər saatlarında Bakının Nərimanov rayonu, Fətəli xan Xoyski küçəsi 5 ünvanındayıq. Burada Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi tərəfindən “Kənddən şəhərə” həftəsonu yarmarkası keçirilir. Həftəsonu, səhər saatları və havanın küləkli olmasına baxmayaraq şəhər sakinləri yarmarkaya axışırlar. Hətta bəzi piştaxtalarda məhsulların çoxu satılmışdı. Buna səbəb məhsulların qiymətinin bazardan xeyli ucuz olmasıdır. İki gün davam edəcək yarmarkada 20 regiondan 40-a yaxın fermer 100 çeşiddə müxtəlif kənd təsərrüfatı məhsullarının satışını həyata keçirir.Foodinfo.az-ın məlumaına görə, AZƏRTAC-ın əməkdaşları yarmarkada olub və alış-satış prosesini yaxından izləyib.Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi tərəfindən təşkil edilən bal yarmarkalarının iştirakçısı olan arıçı fermer Qəhrəman İbrahimov bura Astara rayonundan gəlib. O, əvvəlki illərə nisbətən bal istehsalında bir qədər durğunluq müşahidə edildiyini deyir. Durğunluğu havaların dəyişkənliyi ilə əlaqələndirən Q.İbrahimov bu səbəbdən də əvvəlki illərə nisbətən qiymətlərdə bahalaşmanın olduğunu bildirib.Fermerin sözlərinə görə, 30 manatdan başlayan qiymətlər balın çeşidlərinə görə dəyişir. “Alıcıların xahişlərini nəzərə alıb qiymətlərdə endirimlər də edirik. Hazırda mövsümlə əlaqədar olaraq baldan az istifadə olunur. Qış aylarına nisbətən alıcı qüvvəsi bir qədər aşağı düşüb. Daimi müştərilərim də var. Bal istəyənlərə çatdırılma xidmətini də təşkil edirik. Bundan əlavə, qış aylarında keçirilən yarmarkada öz təsərrüfatımda yetişdirdiyim sitrus meyvələrini də satıram”.Müxtəlif növ tərəvəz məhsullarını Qubadan gətirib yarmarkada satan fermer Elşad Mirzəyev isə alıcı qüvvəsindən xeyli razıdır.“Mövsümlük meyvələrin 1 kiloqramının qiyməti 1 manatdır. Bibərlərin kiloqramı 1 manat, badımcanın kiloqramı isə 60 qəpikdir. Lobyanın kiloqramı 2 manat 50 qəpikdir. Xiyarın qiyməti 80 qəpiklə 1 manat arasında dəyişir. Pomidorun kiloqramı isə 1 manat 30 qəpiklə 1 manat 50 qəpik arasında dəyişir. Alıcı qüvvəsi də yaxşıdır. Müştərilərin çoxu pomidoru ucuz satdığımıza görə gəlib bizdən alır”.Aqrar Tədarük və Təchizat Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin (ATT) nümayəndəsi Asiman Aslanova AZƏRTAC-a bildirib ki, iki gün davam edəcək yarmarka saat 09:00-dan 19:00- kimi alıcılar üçün açıq olacaq. O vurğulayıb ki, satışa çıxan məhsulların keyfiyyətinə Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi tərəfindən nəzarət edilir. A.Aslanova əlavə edib ki, yarmarkada səyyar qida laboratoriyası fəaliyyət göstərir.“Əgər vətəndaşların aldığı məhsulla bağlı hər hansı bir sualı və narazılığı yaranarsa, laboratoriyaya yaxınlaşıb məhsullardan analiz verə bilər. Yarmarkada bütün xidmətlər fermerlər üçün ödənişsiz təşkil olunur. Onlara piştaxta, soyuducu, tərəzi və digər lazımi avadanlıqlar verilir. Yarmarkanın keçirilməsində əsas məqsəd fermerlər üçün alternativ satış nöqtələri yaratmaq, onların məhsullarının bazara çıxışını təmin etmək, eləcə də şəhər əhalisini həm təbii, həm də sağlam kənd təsərrüfatı məhsulları ilə təmin etməkdən ibarətdir. Qeyd edim ki, yarmarkada məhsulların qiyməti fermerlərin özü tərəfindən müəyyənləşdirilir. Buradakı məhsulların qiymətləri bazardan ucuzdur” - deyə, A.Aslanova vurğulayıb.

Bu ilin yanvar-iyun aylarında Azərbaycanın Amerika Birləşmiş Ştatları (ABŞ) ilə ticarət dövriyyəsinin ümumi həcmi 184,1 milyon ABŞ dolları və ya 73 % artaraq 436,5 milyon ABŞ dollarını üstələyib.

Dövlət Gömrük Komitəsinin hesabatında xəbər verlir ki, bu ilin ilk 6 ayında Azərbaycandan ABŞ-yə 164,4 milyon ABŞ dollar dəyərində məhsul ixrac edilib ki, bu da ötən ilin göstəricisindən 159,3 milyon ABŞ dolları və ya 31,8 dəfə çoxdur.

ABŞ-dən Azərbaycana idxal edilən məhsulların dəyəri isə 24,8 milyon ABŞ dolları və ya 10,1 % artaraq 272 milyon ABŞ dolları təşkil edib.

Hesabat dövründə ölkənin ümumi ticarət dövriyyəsində ABŞ ilə ticarətin payı 2 % təşkil edib ki, bu da bir il öncəki göstəricidən 1,04 % bəndi çoxdur.

İlin birinci yarısı iqtisadi sürətlənmə dinamikasının artması ilə yadda qaldı. Bu ilin əvvəlindən tendensiyanın ardınca, Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, daha yüksək artım templərini qeyri-resurs sektoru nümayiş etdirir, lakin yerli analitikləri ən çox neft sektorundakı vəziyyət narahat edir – bu sektor son altı ay ərzində cüzi artım göstərib.

İlin birinci yarısında neft-qaz sektorunda 0,6 faiz artım qeydə alınıb. Bu barədə deputat, ekspert Vüqar Bayramov AYNA-ya bildirib. Onun sözlərinə görə, ümumilikdə bu dövrdə Azərbaycanda ümumi daxili məhsulun (ÜDM) həcmi 59 milyard 520 milyon manat təşkil edib ki, bu da ötən ilin hesabat dövrü ilə müqayisədə 4,3 faiz çoxdur. Bununla yanaşı, ölkədə qeyri-neft-qaz sektorunda 6,9 faizlik iqtisadi artım elan edilir.

“Bu artımın strukturuna diqqət yetirsəniz, aydın olur: sürətlənmə qaz hasilatının artırılması hesabına əldə edilir və neftin bununla heç bir əlaqəsi yoxdur. Əksinə, əmtəəlik neft hasilatı 4,9 faiz azalıb, əmtəəlik qaz hasilatı isə 5,3 faiz artıb. Təbii ki, qaz hasilatının artması müsbət haldır, çünki bu, ixracımızın artması deməkdir və bu da öz növbəsində respublika üçün ciddi maliyyə və strateji əhəmiyyət kəsb edir”, Baydamov qeyd edib.

O, həmçinin bildirib ki, yerli sənaye istehsalının strukturunun 65 faizi hələ də mədənçıxarma sektorunun payına düşür və bu sənayedə hər 100 manat əlavə dəyərin 65-ə qədərini təşkil edir. Ona görə də qeyd olunan istiqamətdə hər hansı problemlər qeyri-enerji iqtisadi komponentinin artımını dəstəkləmək zərurətini doğurur.

“Bütün bunlar qeyri-resurs sektorunun inkişafı üçün islahatların dərinləşdirilməsi ilə bağlı prioritetlərdən xəbər verir”, - deputat izah edib.

Onun sözlərinə görə, üstəlik, ÜDM-in gələcək artımı bundan sonra birbaşa olaraq qeyri-enerji sektorundakı dəyişikliklərdən asılı olacaq.

Deputat hesab edir ki, təkcə neft hasilatı deyil, həm də xarici əmtəə bazarlarında “qara qızıl”ın dəyəri vacibdir, çünki neft sektorunda yaradılan dəyər bu amillərin məcmusundan asılıdır: “Bütün bunlar bu sahədə istehsal iqtisadiyyatın tamamilə sabitləşdirilməsinin aktuallığını gücləndirir. Çünki biz yalnız real iqtisadiyyatda, onun qeyri-karbohidrogen seqmentində irəliləyiş əldə etməklə dünya bazarlarındakı vəziyyətdən asılılığı minimuma endirə bilərik”.

Göründüyü kimi, zəngin neft illəri artıq keçmişə çevrilir. Azərbaycanda neft hasilatı azalmaqda davam edir - hökumətin makroiqtisadi proqnozlarına əsasən, “qara qızıl” hasilatı 2024-cü ildə cəmi 29,5 milyon ton təşkil edəcək, gələn il isə tamamilə azalaraq 28,3 milyon tona düşəcək. 2026-2027-ci illərdə respublikada neft hasilatı müvafiq olaraq 27,5 milyon tona və 26,9 milyon tona düşəcək. Bu vəziyyət Dövlət Gömrük Komitəsinin ixrac göstəricilərində ardıcıl olaraq özünü göstərir. Komitənin məlumatına görə, bu ilin yanvar-may aylarında neft və qaz ixracı 9 milyard 877 milyon dollar təşkil edib ki, bunun da 6 milyard 258 milyon dollarını xam neft və neft məhsulları təşkil edib. Qaz ixracı respublikaya cəmi 3451 milyard dollar gəlir gətirib.

Müqayisə üçün qeyd edək ki, ötən ilin eyni aylarında neft və qaz ixracından əldə olunan gəlirlər 14,648 milyard dollar səviyyəsində olub ki, bunun da 7,220 milyardı neft, 7,103 milyard dolları isə təbii qazdır.

Neft və qazdan valyuta daxilolmalarının aşkar azalması ümumi ixrac göstəricilərinin azalmasına səbəb olub - hesabat ayları ərzində bu, 11,138 milyard dollar təşkil edib. Müqayisəli məlumatlar göstərir ki, son bir ildə ixrac 30,9 faiz azalıb, idxal isə 6,75 faiz artaraq 7,3 milyard dolları ötüb. Vəziyyət respublikanın sərvət göstəricisinin aşağı düşməsi ilə nəticələndi – xarici ticarət balansı hələ də müsbət diapazonda qalır, lakin xeyli azalıb. Yanvar-may aylarında ixrac və idxal arasındakı fərq cəmi 3,838 milyard dollar təşkil edib ki, bu da illik müqayisədə 2,4 dəfə azdır.

Qeyri-neft ixracının azalması da strateji əhəmiyyətli iqtisadi dəyərlərin azalmasına səbəb olub. Qeyri-resurs sektorlarında iqtisadi artımın nəzərəçarpacaq dərəcədə sürətlənməsinə baxmayaraq, beş ayın sonunda qeyri-karbohidrogen məhsullarının satışından əldə olunan gəlirlər 1,260 milyard dollara qədər azalıb. Müqayisə üçün qeyd edək ki, ötən ilin eyni aylarında bu rəqəm 1,465 milyard dollar səviyyəsində olub. Bu tendensiyadan sonra Dövlət Neft Fondunun gəlirləri azalıb.

İqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli AYNA-ya bildirib ki, neft hasilatının aşağı düşməsi və qazın qiymətinin gözləniləndən aşağı olması səbəbindən ölkəyə valyuta daxilolmaları azalıb: “Nəticədə, ticarət və tədiyyə balansının müsbət saldosunun azalması milli valyutanın sabitliyi üçün risklər yaradır”.

Rusiya baş nazirinin müavini Aleksandr Novak dizel ixracına qadağa qoymağı planlaşdırmadıqlarını bildirib.
Novak paytaxt Moskvada jurnalistlərə açıqlamasında ölkənin yanacaq bazarı ilə bağlı qiymətləndirmələr edib.

Rusiyanın dizel istehsalının yetərli səviyyədə olduğunu vurğulayan Novak, "Ciddi miqdarda istehsal etdiyimiz və hazırda vəziyyət çox stabil olduğu üçün dizel ixracına qadağa qoymayacağıq" deyib.

Novak iyulun 23-də verdiyi açıqlamada Rusiyada benzin ixracına qoyulan qadağanın avqustun 1-dən yenidən qüvvəyə minəcəyini bildirib.

Rusiyada neft emalı zavodlarının pilotsuz təyyarələrin hücumuna məruz qalması və xüsusilə kənd təsərrüfatı sektorunda tələbatın artması səbəbindən benzinin qiymətində artım olub.

Qiymət artımı ilə əlaqədar ölkədə hökumət vaxtaşırı ixraca məhdudiyyətlər qoyur.

“10 ədəd siqaret üçün olan artım 7 qəpikdir. Bir ədədinə hesablasaq, 0.7 qəpik düşür. Bir qutuda 20 ədəd siqaret olduğunu nəzərə alsaq, bir qutuya artım 14 qəpikdir”.

Bunu bir sıra tütün məhsulları üçün aksiz dərəcələrinin artımını oxu.az-a şərh edən iqtisadçı ekspert Eldəniz Əmirov bildirib.
Ekspert siqarlarla bağlı vəziyyətin başqa cür olduğunu qeyd edib:

“Siqarlarda bir ədədə görə artım 0.25 qəpikdir. 10 ədədlik qutunun artım qiyməti 2 qəpik yarım təşkil edir. Ona görə də siqarların qiymətində ciddi bir artım olmayacaq, amma siqaretin qiymətində 15-20 qəpik artım gözlənilir.

Birdəfəlik istifadə olunan elektron siqaretlər, qəlyan və onların əvəzedicilərindəki artımlar daha ciddidir.

Belə ki, onların aksiz dərəcəsi səkkiz dəfəyə qədər artırılıb. Onların qiymətində ən azı 2 manatlıq artım gözlənilə bilər”.

Son vaxtlar sosial şəbəkələrdə Aİ-92 markalı benzinin sərfiyyatının artması ilə bağlı müzakirələr gedir.

Sürücülər qiymət artımından sonra yanacaq sərfiyyatının artdığını, aldıqları yanacağın daha tez bitdiyini qeyd edirlər.

Məsələ ilə bağlı SOCAR-a sorğu ünvanladıq.

Qurumun Mətbuat Xidmətindən Lim10.az-ın sorğusuna cavab olaraq bildirildi ki, yayılan məlumat həqiqəti əks etdirmir.

"SOCAR-ın Heydər Əliyev adına Neft Emalı Zavodunda istehsal olunan və ölkədə satışı həyata keçirilən Aİ-92 avtomobil benzini AZS 059-2001 standartlarına cavab verir. Bunu nəzərə alaraq, Aİ-92 benzininin daha tez sərf olunması barədə yayılan məlumat həqiqəti əks etdirmir. Yay aylarında sürücülərin avtomobil kondisionerlərindən tez-tez istifadə etməsi, həmçinin ağır yük daşımaları kimi məsələlər benzinin daha çox sərfiyyatına səbəb ola bilər", - deyə məlumatda bildirilir.

Xatırladaq ki, iyun ayının 30-da Azərbaycan Respublikasının Dövlət Neft Şirkətinin (SOCAR) müraciəti əsasında Tarif (qiymət) Şurası Aİ-92 markalı avtomobil benzininin pərakəndə satış qiyməti bir litr üçün 10 qəpik artırılaraq 1,10 manat müəyyən edilib.

Mənzil bazarında müştəri qıtlığı davam edir.

Bu barədə "Qafqazinfo"ya paytaxtdakı rieltorlar məlumat veriblər. Bununla belə evlər bahalaşmaqdadır. Belə ki, Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, 2024-cü ilin mart-iyun aylarında ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə mənzillərin orta qiyməti 9.2 faiz artıb. Yeni tikilmiş mənzillər 10.3 faiz, köhnə binalarda olanlar isə 9.2 faiz bahalaşıb.

Maraqlıdır, müştəri qıtlığı varsa, qiymətlər niyə artır?

Rieltorların sözlərinə görə, bahalaşan təkcə mənzillər deyil. Həmçinin fərdi yaşayış evləri, yəni həyət evlərinin də qiymətləri artır. Sənədsiz evlərə çıxarış ("kupça") veriləcəyi ilə bağlı xəbərlərin fonunda, hətta belə evlərin də qiymətində artım var. Bu amil satışların azalmasına rəğmən mənzillərin də qiymətinə təsir edir.

Daşınmaz əmlak üzrə ekspert Elnur Fərzəliyev isə deyir ki, mənzillərin qiymətindəki artım əsasən bina tikintisi üçün yararlı olan torpaq sahələrinin bahalaşması ilə bağlıdır. Bu məsələ yeni tikilən mənzillərin qiymətlərinə təsir edir. Köhnə tikililərin qiymətləri isə süni olaraq artırılır.

Bakı şəhərində ən çox bahalaşma Səbail rayonundadır. Bu barədə Azərbaycan Qiymətləndiricilər Cəmiyyətinin sədri Vüqar Oruc danışıb. Onun sözlərinə görə, bu rayon ərazisində iyun ayında ötən ilin eyni ayı ilə müqayisədə ikiotaqlı yeni tikilinin qiyməti orta hesabla 18.3 faiz, köhnə tikilininki isə 14.2 faiz artıb. Həmçinin Nərimanov rayonunda ikiotaqlı yeni tikili mənzilin qiyməti 15.9 faiz, köhnə mənzilin qiyməti 12.0 faiz artıb. Eyni zamanda, Nizami rayonunda ikiotaqlı yeni tikili mənzil üçün məbləğ 16.2 faiz, köhnə binalı mənzil üçün isə 11.0 faiz yüksəlib. Ən az qiymət artımı isə Qaradağ rayonunda qeydə alınıb. Bu ərazidə iyun ayında bir il əvvələ nisbətən yeni tikilidə ikiotaqlı mənzil ortalama 5.5 faiz, köhnə tikilidə isə 3.9 faiz bahalaşıb.

Ekspert hesab edir ki, Ukraynadakı müharibə nəticəsində Rusiyada və bu ölkədə yaşayan, biznesi olan soydaşlarımızın Azərbaycanın daşınmaz əmlak bazarına diqqəti artıb. Həmçinin daşınmaz əmlaka investisiya etmək daha əlverişlidir. Belə ki, banklar manatla olan əmanətlərə illik 7-8 faiz, bəzən 10 faiz gəlir vəd edir. Daşınmaz əmlak isə hər il orta hesabla 15 faizə yaxın bahalaşır.

Üstəlik evlərin kirayəsindən gəlir əldə etmək imkanlarının da olması daşınmaz əmlaka marağı daha da artırır. Bu amil daşınmaz əmlaka sərmayə qoyuluşunun cazibədarlığını yüksəldir. Nəticə etibarilə daşınmaz əmlaka investisiyaların artması qiymətləri yüksəldir. Bu, daşınmaz əmlakın bahalaşmasının səbəblərindən biridir. Burada inflyasiya amilinin də rolu az deyil.

Lakin V.Oruc da bu qənaətdədir ki, bahalaşmanın əsas səbəbi torpaq sahələrinin qiymətlərindəki artımdır. Bir sözlə, bina tikintisinə yararlı torpaq sahələrinin getdikcə azalması qiymətlərin artmasını şərtləndirir. Bu da yeni tikililərdəki mənzillərin bahalaşmasını qaçılmaz edir. Belə vəziyyət köhnə binalardan mənzil satanların da "işinə yarayır". Beləliklə, yeni mənzillər bahalaşdıqca köhnələrin də qiymətləri artır. Fərdi yaşayış evlərinə gəlincə, yaxın vaxtlarda "kupça"sız evlərin sənədləşdirilməsinə başlanılacağının vəd olunması bu bazarda da bahalaşmaya "yaşıl işıq" yandırır. Bu baxımdan bahalaşmanın davam edəcəyi gözlənilir.