 |
|
|
Bu dəfəki qonağımız veteran jurnalist Allahverdi Əsədovdur. Allahverdi Əsədov 1984-cü ildən AzTV-nin Qarabağ bölgəsi üzrə xüsusi müxbiri olub. Onunla Qarabağda proseslərin necə başlaması, proseslərin gedişi, öz başına gələn hadisələr, helikopterin Qarakəntdə vurulması, Xocalı soyqırımının çəkilməsi, haqısızlıqlar, ona qarşı edilən sui-qəsd və digər məsələlərdən danışmışıq.
Teref.az
Əməkdar jurnalist Xoşqədəm Hidayətqızının həyat yoldaşı, müğənni Doğuş Teleqraf.com-un suallarını cavablandırıb.
Teref.az müsahibəni təqdim edir.
- Doğuş bəy, həyatınıza aid film çəkilməsi haqqında xəbərlər yayılmışdı. Nə dərəcədə doğrudur?
- Hələ ki həyatıma aid film çəkməyin vaxtına var. Amma "Əqrəbin doğuşu" adlı film çəkməyi planlaşdırırıq. Ekran əsəri bir çox ölkələrdə yayımlanacaq. Hazırlıq prosesi davam edir.
Filmdə necə bir obraz canlandıracağım haqqında öncədən məlumat vermək istəmirəm. Amma "Əqrəbin doğuşu" filmi türk dünyasının nə qədər güclü və böyük olduğunu göstərən bir layihə olacaq.
- "Sokak" filminə çəkilirsiniz. Filmin çəkilişləri necə gedir?
- Bəli, "Sokak" filminin 90 faizi çəkilib. Ekran əsərinin bitməsinə çox az qalıb.
- Xoşqədəm Hidayətqızı ilə ARB televiziyasında yayımlanan "Günaydın Azərbaycan" verilişində tərəf müqabilisiniz. Veriliş reytinqdə öndədir. Təəssüratlarınızı eşitmək istərdik.
- Təqdir aldıq, heç zaman reytinqdə birinciyik və sair demirik. Çünki ayağımızı yerə sağlam atan insanlarıq. Amma təqdir aldıq.
- Peşəkar aparıcı Xoşqədəm Hidayıtqızı ilə tərəf müqabili olmaq necə bir hissdir?
- Xoşqədəm xanım hər şeyin ən yaxşı, keyfiyyətli olmasını istəyir. O, öz verilişində çox ciddidir. Amma "Günaydın Azərbaycan" ev proqramı olduğu üçün çox rahatdır və axarına görə davam edir. Övladlarımız da yanımızdadır. Yəni "Günaydın Azərbaycan" tam bir ilə ailə proqramıdır.
Prezident İlham Əliyevin sərəncamı ilə Məsim Məmmədov Prezidentin Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonuna daxil olan Laçın rayonunda xüsusi nümayəndəsi təyin olub. Bununla Prezidentin regionlar üzrə xüsusi nümayəndələrinin sayı beşə çatıb.
Bundan öncə Fuad Nəcəfli Naxçıvan Muxtar Respublikasında, Emin Hüseynov Qarabağ iqtisadi rayonuna daxil olan işğaldan azad edilmiş ərazilərdə (Şuşa rayonu istisna olmaqla), Aydın Kərimov Şuşa rayonunda, Vahid Hacıyev isə Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonuna daxil olan Qubadlı, Cəbrayıl və Zəngilan rayonlarında Prezidentin xüsusi nümayəndəsi vəzifəsinə təyinat alıblar.
Prezident İlham Əliyev yeni vəzifəyə təyinatı münasibətilə Məsim Məmmədovu qəbul edərkən bildirib ki, azad edilmiş ərazilərdəki yeni idarəetmə modeli ölkəmizin bütün digər hissələrində də tətbiq edilməlidir. Bundan öncəki çıxışları zamanı da dövlət başçısı mövcud regional idarəetmə modelinin sovetlər dövründən qaldığını, zamanın tələblərinə cavab vermədiyini bəyan edib.
Qeyd edək ki, Elm və Təhsil, Gənclər və İdman, Ədliyyə, Mədəniyyət və digər nazirliklərin iqtisadi rayonların təsnifatı üzrə regional idarələri yaradılıb. Rayonlar üzrə şöbələr isə həmin idarələrin tərkibində sektor kimi fəaliyyət göstərir.
Bununla yanaşı, icra hakimiyyətlərinin ləğv olunmayacağı ilə bağlı versiyalar da dolaşır. Bəzi ehtimallara görə, Prezidentin xüsusi nümayəndələri təyin olunandan sonra da icra hakimiyyətəri ikili tabeçilik formasında öz fəaliyyətini davam etdirəcək.
Regional idarəetmə sahəsində islahatlar hansı formada həyata keçirilməlidir? Bu islahalar regionlarımızın inkişafına töhfə verə biləcəkmi? Müxtəlif nazirlik və dövlət qurumlarının timsalında tətbiq olunan bu model özünü doğruldubmu?
DİA.AZ-ın məlumatına görə, Milli Məclisin Hüquq siyasəti və dövlət quruculuğu komitəsinin üzvü Vüqar İsgəndərov AYNA-ya açıqlamasında deyib ki, yeni idarəetmə formasına keçid dövrün tələbidir: “Cənab Prezident İlham Əliyev Laçın rayonu üzrə xüsusi nümayəndə təyin edərkən, eləcə də ondan sonrakı çıxışları zamanı dəfələrlə bəyan edib ki, yeni idarəetmə modelinə keçid təmin ediləcək. 2018-ci ilin Prezident seçkilərindən sonra inauqurasiya çıxışı zamanı cənab Prezident ölkəboyu kompleks islahatların həyata keçiriləcəyinin anonsunu verdi. Ötən dövr ərzində cəmiyyətin əksər sahələrində, bütün hakimiyyət qollarında islahatlar aparılıb. İcraedici, qanunverici, məhkəmə hakimiyyətləri yenilənib, idarəetməyə gənc və peşəkar kadrlar cəlb olunub. Dövlət-vətəndaş münasibətləri keyfiyyətcə yeni mərhələyə qədəm qoyub”.
“Heç şübhəsiz, regional idarəetmə orqanları da bu prosesdən kənarda qala bilməz. Prezidentin regionlar üzrə xüsusi nümayəndə təyinatları uğurlu bir başlanğıcdır və yaxın gələcəkdə digər iqtisadi rayonlar üzrə də xüsusi nümayəndələrin təyin olunmasına şahidlik edəcəyik”, - deyə həmsöhbətimiz bildirib.
Deputatın sözlərinə görə, bu sahədə islahatlar bələdiyyələrin də cəmiyyətdə rolunu artıra bilər: “İdarəetmənin optimallaşdırılması, regional idarəçiliyə keçid dünya təcrübəsində geniş istifadə olunur. Hesab edirəm ki, bütün regionlar üzrə xüsusi nümayəndə təyinatları ölkəmizin hərtərəfli inkişafına töhfə verməklə yanaşı, bu sahədə olan neqativ halları da aradan qaldıracaq”.
“Etiraf etmək lazımdır ki, icra hakimiyyətləri müasir dövrün tələblərinə cavab vermir və öz fəaliyyətini buna uyğun formada təşkil edə bilmir. İlkin olaraq işğaldan azad edilmiş ərazilər üzrə xüsusi nümayəndə təyinatları müsbət addımdır və həmin bölgələrin inkişafına stimul verəcək. O ki qaldı bəzi dövlət qurumlarının timsalında regional idarələrin fəaliyyətinə, açıq şəkildə söyləmək olar ki, məhz bu təsisatların yarannasından sonra rüşvət və korrupsiya faktlarının sayında əhəmiyyətlə dərəcədə azalma müşahidə olunur. Yəni, regional idarəetməyə keçidin vacibliyi bu qurumların təcrübəsində özünü doğrultdu, - deyə İsgəndərov vurğulayıb.
TEREF.AZ-ın məlumatına görə, iqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli də AYNA-ya şərhində söyləyib ki, sovetdən qalma idarəetmə modeli olaraq icra hakimiyyətləri özünü doğrultmur: “Əksər icra başçısı özünü çalışdığı rayonun rəhbəri yox, “şahı”, “xanı” kimi aparır. Çoxsaylı korrupsiya faktlarına yol verir və vətəndaşları süründürməçiliyə salırlar. Buna görə həbs edilən başçılar da olub”.
“İcra hakimiyyəti təsisatı sovetdən qalma katiblik institutunun davamıdır. Onların səlahiyyət və məsuliyyət bölgüsü də müəyyənləşməyib. İcra hakimiyyərləri ölkədə biznesin, liberal bazar iqtisadiyyatının inkişafının qarşısını alan, onların fəaliyyətinə süni maneçiliklər yaradan bir instituta çevrilib. İnstusional olaraq bu təsisat özünü doğrultmayıb. Bu səbəbdən bundan imtina olunmalıdır”, - deyə müsahibimiz diqqətə çatdırıb.
Xüsusi nümayəndələrin təyin olunması məsələsinə gəldikdə, Cəfərli bunu müsbət addım hesab edir, lakin yetərli olmadığı qənaətindədir: “Paralel olaraq bələdiyyə institutlarının gücləndirilməsi, mer seçkilərinin təyini və bələdiyyə strukturları ilə bağlı qanunvericiliyə müəyyən dəyişikliklərin olunmasına ehtiyac yaranacaq. Seçim vətəndaşa verilməlidir. Məhz bu yolla otimal idarəetməyə keçidi və şəffaflığı təmin edə bilərik”.
“Bilirsiniz ki, illərdir parkinson xəstəliyindən əziyyət çəkirəm. Bu xəstəlik əsəbdən, sinirdən yaranır. Baş və beyinlə bağlıdır. İllərlə yığılır, yığılır, qocalanda da öz təsirini göstərir. Səhhətimlə bağlı dərman preparatları qəbul edirəm. Amma bunun müalicəsi dünyanın böyük klinikalarındadır. Müəyyən dəstəklər olub, amma tam olaraq heç kim deməyib ki, gəl səni sağaldım”.
DİA.AZ bildirir ki, bunu Moderator.az-a açıqlamasında tanınmış aktyor Allahverdi Yolçuyev deyib.
“İllər öncə böyük səhvim o oldu ki, çalışdığım teatrdan ayrıldım. Çünki o illərdə Aztv-də çalışırdım. 4 qız övladım var. Oğlan övladım olsaydı deyərdim ki, sən get işlə. Mən ailəmə görə el şənliklərinə üstünlük verdim. Çünki ailəni maddiyatla təmin edən tək şəxs idim. Uzaqlaşdım ki, yenidən qayıdım, amma alınmadı. Aktyoru teatrdan yola salırlar. Bu peşə sahiblərini təqaüdə çıxartdınsa, onun ölüm hökmünə qol çəkmiş olursan. Yaşlı rolu yaşlı aktyor oynamalıdır, cavanı da cavan aktyor” deyə sənətkar bildirib.
Aktyor bildirib ki, tələbələrinin fəxri adı olsa da, ona illərdir bu ad verilməyib.
“Tələbələrim xalq artisti fəxri adı daşıyırlar. Mənim heç əməkdar artist fəxri adım da yoxdur. Sənətdə az iş görməmişəm. Dublyaj sahəsində, teatrlarda çalışmışam, uşaq verilişlərində tərbiyəni təbliğ etmişəm. Sənətkara qiymət verilməyəndə ona pis təsir edir, yandırıb tökür. Bir ölkədə kinostudiya 30 il bağlıdır, yoxdur, hansı kinodan danışaq?! Mədəniyyətimiz, mədəni dəyərlər getdikcə unudulur. Aktyorun həyatı boyu xarakter boxçası olmalıdır. Avtobusda da, metroda da, yolda gedəndə də obrazları yığıb, torbaya qoyursan. Çünki mən insanları müşahidə edirəm. Bəzən avtobusda, yolda səsimdən tanıyıb, mənə “Ovçu Pirim” deyirlər. Mən gözlədim ki, bu layihəni yenidən televiziyada gündəmə gətirərlər. Amma əksinə oldu. Görünür ki, onlara uşaqları tərbiyələndirən verilişlər lazım deyil” deyə sənətkar bildirib.
Aktyor uşaqlığı ilə bağlı bir etiraf da edib.
“Uşaqlıqdan zəhmətkeş olmuşam. Bəzən evdə pul olmurdu, məni qonşuya pul almağa yollayırdılar. Bir dəfə gedib gördüm ki, qonşu göyərti satır. Ondan həmin göyərtiləri hardan aldığını soruşdum. Mənə də gündə atam 20 qəpik verirdi ki, məktəbdə özümə nəsə alım. Həmin pulları yığaraq, bazara getdim. Göyərti alıb satırdım. Ailəni dolandırırdım, evə baxırdım. 10-cu sinfi bitirənə qədər göyərti satdım. İndi gənclər var ki, işləmək istəmirlər. Elə bütün günü çayxanada oturub nərd, domino oynayırlar. Belə olmaz. Gənclər əziyyətə, zəhmətə qatlaşmalıdırlar” deyə sənətkar bildirib.
Allahverdi Yolçuyev gənclərə tövsiyyələrini də verdi.
“Gənc aktyorların xeyrinə danışanda da məndən inciyirlər. Özləri ilə çox öyünürlər. İstedadları var, görünüşləri var, hər şey qaydasındadır. Bütün rolları eyni oynayırlar, başqalaşa bilmirlər. Mən elə özüm də özümdən narazıyam. Radionun fondunda 40-50 tamaşam var. Hər dəfə dinləyəndə narazı dinləyirəm. Gənc aktyorlarımız mogikan, görkəmli sənətkarlarımızı tanımırlar. Heç soruşsaq birinin də adını bilmirlər. Küçədəki söhbətləri, söyüşü, biədəbliyi komediya ilə səhv salmaq olmaz. Bu boş gülüşdür. Cavanlarımızın əksəriyyəti yüngül yolu seçiblər” deyə sənətkar bildirib.
“Zeynəb mənim gözümün ağı-qarası bircə bacım idi. Bəzən yalnış fikirlər söylənilir, düzgün olmayan fikirlər yazılır ki, guya bizim münasibətimiz olmayıb. O fikirlərə mən bir kəlmə ilə münasibət bildirmək istəyirəm ki, ey insanlar, bilmədiyiniz, görmədiyiniz, qulağınızla eşitmədiyiniz, şahidi olmadığınız hadisəni danışmayın. Ən azından bu günahdır. Hər ailədə söz-söhbət olur. Bu bir qanundur. Heç kim deyə bilməz ki, bizim ailədə söz-söhbət olmayıb. O mənim ata bir, ana bir bacım, ciyərimdir. Ət dırnaqdan ayrılmaz. Dəfələrlə Zeynəb bacım da efirlərdə bu haqda danışıb. İnanın ki, onun yeri, həyatımdakı boşluğu görünür. Övladı ilə də üz-üzə oturanda deyirəm ki, kaş elə yanımızda olaydı, böyük bacı kimi bizi danlayaydı. Ürəyi necə istəyir, nə istəyir edərdi, eybi yox. O bir az səbrsiz idi. Onun yeri boşdur, görünür. Canımın bir parəsi idi. Bu gün balaları, nəvələri mənim yanımdadırlar. Zeynəbin iyini onlardan alıram, onlara baxıb təsəlli tapıram. Elə bilirəm ki, bacım da yanımdadır. Bu gün Ramazan süfrəsində oturub, iftarımızı bir yerdə açırıqsa, çörəyimi onlarla paylaşıramsa, inanıram ki, bacımın ruhu şaddır. Mən Allahdan dünyasını dəyişən bütün bacılara rəhmət diləyirəm. Allah mənim bacıma da rəhmət etsin”.
DİA.AZ bildirir ki, bunu Moderator.az-a açıqlamasında xalq artisti Nazpəri Dostəliyeva deyib.
“Allahın işinə heç kimin qarışmağa ixtiyarı yoxdur. Oğlum Əlidən sonra efirlərə çıxmamağı düşünürdüm. Amma tamaşaçılarımın sevgisi məni səhnəyə, efirlərə qaytardı. Allah məni ana edəndə sevindirdi, məndən oğlumu aldı və böyük səbr verdi. Ayaqda qalmağa yerdə tamaşaçılar, göydə isə Allahın sevgisi məni güclü etdi. Bu boyda sevgini büküb, bir kənara ata bilməzdim. Özümü nankor hiss edərdim. Mən axı nankor deyiləm. İnanın 1 il mənim evimin qapıları bağlanmadı. Öz-özümə söz verdim ki, mən səhnəyə qayıdacam” deyə sənətkar bildirib.
Xalq artisti həyatının mahnılarına sirayət etməsindən də danışıb.
“Bəstəkarlar mənim ifamda lirik mahnıları daha çox sevirdilər. Lirik mahnıların da ayrılığı, həsrəti, sevgisi var. Lirik silsilə mahnılarımın hər birinin qəribə bir tarixçəsi var idi. Həyatda sevincli, kədərli anlarım da olub. Ayrılıq da yaşamışam, kədərim də olub. Amma göz yaşımı gizlətmişəm. Hər zaman övladlarımı fikirləşmişəm. Nə qədər də kədərimi gizlətsəm də şair Nüsrət Kəsəmənli bunu görürdü. “Mənim göz yaşımı görməyəcəksən” mahnısı belə yarandı. Həyatım zaman-zaman oxuduğum mahnıların mövzusuna da təsir edib. İllər keçsə də, hər vaxt mahnılarım sevilir. Hər müğənninin bir sevilən, seçilən mahnısı, ifası olur. Bu elə bir mahnı olmalıdır ki, o həyatda olmasa belə, hər zaman həmin mahnı ilə yada düşməlidir. Bu baxımdan çox xoşbəxt bir sənətkaram. Mahnılarımı oxuyanların sayı-hesabı yoxdur. Mən oxuya bilməyənlərin də xətrinə dəymirəm. Bütün bunlar məni sevindirir ki, gələcək nəsillər üçün bir şeylər yarada bilmişəm. “Nə olar Allahım ayırma bizi” mahnısını Nüsrət Kəsəmənli və Cabbar Musayev yaratmışdı. Nüsrət müəllim deyirdi ki, “Nazpərinin səsi gələndə mən özümü itirirəm, həyəcanlanıram, onun səsində bir qəribəlik var” deyə xalq artisti bildirib.
Patruşev bu dəfə “dövlətlərə öz bütövlüyünü qoruyub saxlamaqda kömək etməyi” yersiz saydı: Moskva daha yardım etməyəcək
Rusiya Təhlükəsizlik Şurasının katibi Nikolay Patruşev ABŞ-la bağlı yeni açıqlama verib. AYNA xəbər verir ki, Patruşev “Rossiyskaya qazeta”ya müsahibəsində bildirib ki, Rusiya ən azı iki dəfə ABŞ-ı dağılmaqdan xilas edib.
Patruşev vurğulayıb ki, Rusiya Federasiyası daha ABŞ-a bütövlüyünü qoruyub saxlamağa kömək etməyəcək: "Rusiya ən azı iki dəfə ABŞ-ın özünü xilas etdi - müstəqillik uğrunda müharibə və vətəndaş müharibəsi zamanı. Amma hesab edirəm ki, bu dəfə dövlətlərə öz bütövlüyünü qoruyub saxlamaqda kömək etmək yersizdir".
Eyni zamanda, Patruşev kinayəli şəkildə Rusiyanı "ona kömək üçün müraciət edən istənilən xalqın suverenliyinin və dövlətçiliyinin tarixi müdafiəçisi" adlandırıb.
ABŞ-ın xilası ilə bağlı qəribə “tarixi” istinadlarla yanaşı, Patruşev təhdid yağdırmağı da unutmadı. Xüsusilə də həmin müsahibədə Rusiya Təhlükəsizlik Şurasının katibi qəfildən istənilən düşməni məhv etməyə qadir olan “unikal silahların” mövcudluğundan danışıb.
“Rusiyanın unikal silahı var ki, bu silahlar Rusiyanın mövcudluğuna təhlükə yaranarsa, istənilən rəqibi, o cümlədən ABŞ-ı məhv etməyə qadirdir”, - Patruşev bildirib.
Ukraynalı ekspertlər Patruşevin bəyanatını qəribə, bir az gülməli, bir az da maraqlı bəyanat sayırlar. Analitiklər Rusiyanın ABŞ-ı necə “xilas” etdiyinin sual olaraq qaldığını, Kremlin özündə də bu suala cavab olmadığını bildirirlər. Ekspertlər hesab edirlər ki, Rusiya Ukrayna cəbhəsində məğlub olduqca, Putinin dünyadan təcridi daha da dərinləşdikcə, Moskvada gülünc bəyanatların sayı da çoxalacaq.
Maraqlıdır ki, bu bəyanat nüvə gərginliyi fonunda verilib. Çünki iki gün əvvəl Rusiya Prezidenti Vladimir Putin Belarus ərazisində nüvə silahları üçün anbarların hazırlandığını açıqlayıb. Anbarların iyulun 1-nə kimi inşasının tamamlanacağı bildirilir. Bundan sonra Ukrayna BMT Təhlükəsizlik Şurasının iclasını çağırıb. ABŞ-dan və Avropadan verilən bəyanatlar Rusiyanın təhlükəli “nüvə oyununa” başladığını, bunun nəticələrinin çox ağır olacağını göstərir.
Rəsmi Minsk: “Məcburi cavab tədbiridir”
Bu arada, Belarus Rusiya nüvə silahının dövlətin ərazisində yerləşdirilməsini müdafiə qabiliyyətini və təhlükəsizliyi gücləndirmək üçün “məcburi cavab tədbirləri” adlandırıb. İddialara görə, bu addım heç bir şəkildə Nüvə Silahlarının Yayılmaması Müqaviləsini (START) pozmur.
Belarus Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi saytında yerləşdirilən məlumatda qeyd edilir ki, Belarus və Rusiya arasında hərbi əməkdaşlıq ciddi şəkildə beynəlxalq hüquq normalarına uyğun həyata keçirilir: “Belarusun təyyarələrinin xüsusi döyüş sursatı ilə idarə etməyə qadir pilotların hazırlanması, belə təyyarələrin modernləşdirilməsi, həmçinin nüvə başlıqlarının yerləşdirilməsi bura daxildir. Belarus ərazisi üzərində nəzarəti Minskə vermədən, habelə müvafiq texnologiyalardan istifadə etmək START-a heç bir şəkildə zidd deyil”.
XİN əlavə edib ki, bu cür hərəkətləri qeyri-nüvə və nüvə gücləri arasında hərbi əməkdaşlıq sahəsində yenilik adlandırmaq olmaz. Rəsmi Minsk birgə nüvə missiyaları təcrübəsinin çoxdan mövcud olduğu NATO-ya istinad edib. Nazirliyin bəyanatına görə, Alyansa üzv ölkələrin ərazisində ABŞ-ın 150 taktiki nüvə silahı və onlardan istifadə üçün 250 təyyarə yerləşdirilib.
XİN "bütün tərəfdaşları" qlobal və regional təhlükəsizliyin arxitekturasının, silahsızlanmanın çoxtərəfli mexanizmlərinin gücləndirilməsinə yönəlmiş konstruktiv və qarşılıqlı hörmətli dialoq naminə "qarşıdurma ritorikasından və silahlanma yarışının inkişaf edən spiralından" imtina etməyə çağırıb.
Avropa ölkələri Putinin açıqlamasına reaksiya verib. Latviya Belarusu Rusiya Federasiyasının digər hərbi dairəsi adlandırıb, Almaniya isə işğalçı dövləti “nüvə ilə qorxutmaqda” ittiham edib. Avropa Komissiyası “İsgəndər”in Belarusda yerləşdirilməsinə sanksiyalarla cavab verəcəyini vəd edib.
“Xalqın xidmətçisi”nin rəhbəri David Araxamia Rusiya Federasiyasının planlarını Belarus Respublikasından gələn təhlükənin artması adlandırıb. O, etiraf edib ki, Ukraynanın əlavə səfərbərliyə ehtiyacı ola bilər ki, bu, Belarusla sərhəddə müdafiəni gücləndirmək deməkdir.
ayna.az
“Həsrət körpüsü” ətrafından Bakıya yönələn təhdid: Tehran rejiminin dərdi nədir?
İkinci Qarabağ müharibəsinin Azərbaycanın qələbəsi ilə başa çatmasından sonra cənub qonşumuz İranın siyasətində dəyişiklik müşahidə edirik. Tehran rejiminin Bakıya qarşı aqressiv siyasəti bu günlərdə pik həddinə çatıb. “Qırmızı xətləri” keçən İranın molla rejimi Azərbaycana demək olar ki, hər gün təhdidlər yağdırmaqdadır. Ötən il Araz çayı vadisində keçirdiyi genişmiqyaslı iki hərbi təlim, Azərbaycanın Tehrandakı səfirliyinə silahlı terror hücumu, onun ardınca Azərbaycan hava sərhədlərində hərbi təyyarələrlə manevrlər etməsi İranın təhdidlərində dozanı artırdığını göstərir. Bununla yanaşı, bu günlərdə İran İnqilab Keçikçiləri Korpusu (SEPAH) generalları Xudafərin körpüsü yaxınlığında məxfi toplantı keçiriblər. Eyni zamanda, Azərbaycanın cənub sərhədlərinə və Naxçıvanla sərhədə xeyli hərbi texnika cəmləşdirib.
Tehran rejiminin addımları İranın Azərbaycana qarşı hərbi müdaxiləyə başlama ehtimallarını gücləndirir. Ekspertlər bildirirlər ki, İranın hərbi hazırlıqları, sərhədlərə qoşun cəmləşdirməsi sıradan hadisə deyil.
TEREF.AZ-ın məlumatına görə, baş verənlərlə bağlı AYNA-nın suallarını cavablandıran Güney Azərbaycan Milli Oyanış Hərəkatının İdarə Heyətinin üzvü Ağrı Qaradağlı deyib ki, Azərbaycan müstəqillik qazandıqdan bu yana qonşularının hamısı ilə səmimi qonşuluq siyasəti, dost siyasəti həyata keçirmək istəyib:
- Təəssüflər olsun ki, Azərbaycanın üç qonşusu – Rusiya, İran və Ermənistan eyni siyasəti həyata keçirməyib. İranın molla-fars rejimi heç zaman Azərbaycana qonşu, dost kimi yanaşmayıb. Bunun səbəbləri çoxdur. Əsas səbəb isə Azərbaycandakı insanların böyük çoxluğunun milli kimliyinin türk olmasıdır. İran hər zaman türk düşmənçiliyi siyasətini həyata keçirib, bu gün də həmin siyasət davam etməkdədir.
Fars generallarının gəlib Azərbaycan sərhədinə, “həsrət körpüsü” sayılan Xudafərin körpüsü yaxınlığında toplanması, oraya hərbi texnika, silah-sursat cəmləşdirməsi, Bakıya hədə-qorxu gəlmələri, təhdid yağdırmaları türk düşmənçiliyinin bir daha nümayişidir. Onlar öz gücsüzlüklərini, zəifliklərini əzələ nümayişi ilə ört-basdır etməyə çalışırlar. Bu gün İran ordusu o gücdə deyil ki, hansısa ölkəni təhdid etsin. Xüsusilə də öz əhalisinin yarısını Azərbaycan türkləri təşkil edən İranın molla rejimi Azərbaycan türklərinin yeganə müstəqil dövlətinə qarşı təhdiddən başqa nəsə edə bilməz.
- Belə başa düşdüm ki, İran daxilindəki Azərbaycan türklərinin mövqeyindən çəkindiyi üçün hücum edə bilməz?
- İranda 40 milyon Azərbaycan türkü yaşayır, bu, bəllidir. Əlbəttə, onların yarısı molla rejiminə xidmət edə bilər, rejimin adamı ola bilər. Amma 17-20 milyonu rejimə qarşıdır, Azərbaycan sevdalısıdır. 20 milyonluq türkün ayağa qalxmasını, etirazını Tehran rejimi gözə alıb Azərbaycana açıq müdaxilə edə biləməz. Əgər Tehran hansısa addım atarsa, öz daxilində böyük qarşıdurma yaranacaq ki, bu, rejimin birdəfəlik sonu olar.
- Sizcə, İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra İran Azərbaycanla bağlı siyasətində niyə aqressiv meylləri artırdı?
- Azərbaycanın Vətən müharibəsindəki qələbəsini İran həzm edə bilmir. Xüsusilə də müharibədən sonra Zəngəzur dəhlizi məsələsinin gündəmə gəlməsi Tehran rejimini əsəbləşdirdi. Məlumdur ki, İran rejimi Zəngəzur dəhlizi məsələsini ilk gündən qəbul etmir. Hətta İran rəsmiləri açıq şəkildə dəfələrlə bəyan edib ki, bu dəhlizin açıqlmasına imkan verməyəcəklər. Rəsmi Tehran iddia edir ki, guya Zəngəzur dəhlizi İranın ticarət əlaqələrini kəsəcək. Bu, kökündən yanlış yanaşma olsa da, Tehran rejimi məntiqdən anlamadığı üçün məsələlərə məntiqsiz yanaşma ortaya qoyur.
Ümumiyyətlə isə hesab edirəm ki, Tehran rejimi üçün Zəngəzur dəhlizi məsələsi də bəhanələrdən biridir. Yenə deyirəm, İranın türk düşmənçiliyi tarixən məlumdur. Azərbaycana qarşı İranın düşmən münasibəti son 30 ildə özünü daha qabarıq göstərib. İndiki vəziyyəti İran özü üçün fürsət bilir. O mənada ki, Azərbaycanın qardaş ölkəsində - Türkiyədə daxili siyasətdə bir qədər qarışıqlıq mövcuddur. Üstəlik, güclü zəlzələ Türkiyədə sarsıntılara səbəb oldu. İran düşünür ki, türkiyənin başının qarışmasından istifadə edib Azərbaycana qarşı hərbi təxribat törətsin. Belə bir məlumatlar mövcuddur. Hətta İran Ermənistanla birlikdə Azərbaycan ərazilərinə təcavüz etmək niyyətində olduğu barədə etibarlı mənbələrin məlumatları var. Amma molla rejimi bir şeyi unudur ki, bu əməllərə qarşı Güney Azərbaycan türkləri sakit dayanmayacaq. Azərbaycan Ordusu da bunun qarşısını almaq üçün artıq kifayətə qədər gücə və hazırlığa malikdir. 44 günlük müharibə də Azərbaycan Ordusunun keçmişdəki kimi zəif deyil, güclü hərbi imkanlara malik olduğunu sübut etdi.
- İran Azərbaycana hərbi müdaxilə edərsə, beynəlxalq aləmin buna reaksiyası necə ola bilər?
- Birincisi, yenə deyirəm ki, İran o cəsarətdə və gücdə deyil ki, Azərbaycana hərbi müdaxilə etsin. İran sadəcə olaraq Ermənistandan maşa kimi istifadə edə, onlara kömək edə və Ermənistan vasitəsilə bölgədə gərginliyin artmasına nail ola bilər. Tehran rejimi Azərbaycanın Ermənistandan qat-qat güclü olduğunu anlayır və Azərbaycan Ordusunun İrəvana qədər gedə biləcəyini başa düşür. İran anlayır ki, Ermənistana nə qədər yardım etsə də bunun bir mənası olmayacaq. İkincisi, İran dediyim kimi, daxilindəki Güney Azərbaycan türkləri faktorunu bir kənara qoya bilməz. İranın təhdidləri gövdə göstərisindən başqa bir şey deyil. Düzdür, İranın fars-molla rejimi terrorçu bir rejim olduğu üçün hansısa terror-təxribatlar həyata keçirə bilərlər, amma birbaşa hərbi müdaxilə inandırıcı deyil.
Təsəvvür edək ki, İran məntiqsizliyini tam gücü ilə işə saldı və Azərbaycana hərbi müdaxilə qərarı verdi. Əvvəla, tək və ya Ermənistanla birlikdə İran Azərbaycana müdaxilə etsə, Qərb buna biganə yanaşmayacaq. İkincisi, ən yaxın müttəfiq, qardaş Türkiyə və dost Pakistan, İsrail amilini unutmaq olmaz. Bu birlik, dostluq çox böyük gücdür ki, İran bundan qorxur. Tehran rejimi nə qədər ideoloji cəhətdən məntiqsiz olsa da, siyasi cəhətdən hesablamamış addım atmaz.
“Rusiya istənilən rəqibi, o cümlədən ABŞ-ni məhv etməyə qadir olan müasir unikal silahlara malikdir”.
Bu barədə Rusiya Federasiyası Təhlükəsizlik Şurasının katibi Nikolay Patruşev “Rossiyskaya qazeta”ya müsahibəsində bildirib.
“Rusiya səbirlidir və öz hərbi üstünlüyü ilə heç kəsi qorxutmur. Lakin onun mövcudluğuna təhlükə yaranarsa, istənilən rəqibi, o cümlədən ABŞ-ni məhv etməyə qadir olan müasir unikal silahlara malikdir”, - deyə o qeyd edib.
Mənbə: TASS
27 mart bütün dünyada Beynəlxalq Elm Günü kimi qeyd edilir. Bu gün həmçinin Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının yaranması günüdür. AMEA 1945-ci il martın 27-də təsis edilib.
Bəs, bu təqvim günləri insanlarda hansı assosasiya yaradır?
İlk müsahibimiz Millət vəkili, təhsil üzrə ekspert Etibar Əliyevdir. Bizim.Media ilə söhbətində o bildirdi ki, Elmlər Akademiyasının yaranması elm tarixində mühüm bir hadisə idi:
“15 nəfər böyük simanın Akademik seçilməsi əlbəttə ki, təqdirediləsi hal idi. Mirəsədulla Mirqasımov kimi nəhəng bir şəxsin Akademiyaya ilk prezident təyin olunması tarixi hadisə idi. Akademiya 78 ildə böyük yol qət edib. Doğrudur müxtəlif dövrlərdə Akademiyanın zəif fəaliyyəti olub. Amma, AMEA elmin bütün sahələri üzrə çox böyük töhfələri olub. Hazırda Akademiyanın digər ölkələrlə müqayisədə zəif fəaliyyəti maliyyə çatışmamazlığıdır. İnkişaf etmiş ölkələrdə ÜDM-nin 2-3 faizi, İsraildə isə ÜDM-nin 5 faizi elmin inkişafına xərclənir. Hansı ölkələrdə ki, elm sahələri inkişaf edir, həmin ölkələrdə 4-cü sənaye inqilabı da çox böyük uğurlarla icra olunur”.
Millət vəkili Azərbaycanda elmi strategiyanın yenilənməsini vacib hesab edir:
“Müasir çağırışlara cavab verən elm sahələrinə güclü vəsaitlər xərclənməlidir. Hazırda elmə Dövlət Büdcəsindən 0,2 faiz vəsait ayrılıb. Bu da ancaq əmək haqlarına xərclənir. Elmi tədqiqatlara çox cüzi vəsait xərclənir. Digər problem AMEA-nın strukturlarındakı kadr məsələsidir. Hazırda Akademiyanın nəzdindəki institut rəhbərlərinin çoxunun yaşı 70-dən yuxarıdır. 40 yaşınadək elmlər doktorlarının sayı çox azdır. Son dövrlər yaşlı nəsil cavanların irəli getməsinə açıq əngəl yaradıblar. Ona görə də elmdə hökmən cavanlaşma aparılmalıdır”.
Təhsil üzrə ekspert Kamran Əsədov isə elmi inkişafın keyfiyyəti ölkənin beynəlxalq rəqabət gücünə təsir etdiyini söylədi:
“Elmi potensial ölkənin innovativ müəssisələrinin, texnologiyalarının, məhsullarının və xidmətlərinin keyfiyyətini artırır.Bir çox beynəlxalq reytinq şirkətlərinin tədqiqatları, Azərbaycanın elmi inkişafında geri qalması ilə bağlı məlumatlar verir. Məsələn, dünyada ən məşhur elmi reytinq şirkətlərindən biri olan Scimago Institutions Rankings (SIR) Azərbaycanın elmi inkişafı ilə bağlı mütəmadi olaraq məlumatlar dərc edir. 2021-ci il üçün dərc edilən məlumata görə, Azərbaycanın elmi inkişafı üzrə dünya reytinqində ən yaxın ölkə olan Gürcüstanın ardınca 113-ci yerə düşür. Bu nəticələrə əsasən deyə bilərəm ki, Azərbaycanın elmi inkişafında hələ də ciddi problemlər var”.
Ekspert bununla birlikdə, son illərdə Azərbaycan hökuməti elmi sahədə inkişaf üçün çoxsaylı tədbirlər həyata keçirildiyin qeyd etdi:
“Məsələn, “Elm haqqında qanun" qəbul edilib və elmi tədqiqatların maliyyələşdirilməsi üçün vəsait ayrılır. Bu, elmi tədqiqatların və innovativ müəssisələrin inkişafına töhfə verəcək bir addım kimi qiymətləndirilə bilər. Ölkəmizdə elmi inkişafın əsas problemlərindən biri də elmi tədqiqatların həyata keçirilməsi üçün vəsait azlığıdır. Azərbaycan hökuməti son illərdə elmi tədqiqatların maliyyələşdirilməsinə daha çox diqqət yetirir.
Bununla birlikdə, elmi tədqiqatların maliyyələşdirilməsində əsas mənbəyi hələ də Dövlət büdcəsidir. Digər bir problemdə elmi kadrların azlığı və elmi sahədə fəaliyyət göstərən institutların gənclərin elmə gəlməsinə süni maneələr yaratması, elmi tədqiqat aparanlara az vəsaitlərin verilməsidir. Azərbaycanda elmi dərəcəsi olanların sayı son illər artsa da, elmi - tədqiqat sahələrində fəaliyyət göstərən alimlərin sayı hələ də kifayət qədər deyil. Bu, elmi inkişafın keyfiyyətini təsir edir və bu sahədə böyük potensialı olan gənc nəsillərin inkişafına mane olur. Çünki Azərbaycanda elm məmurlaşıb”.
“Çinin hərbi müttəfiqlik yaratmamaq kimi prinsipial mövqeyi var və bu mövqe Çinə Qərbə qarşı öz mənəvi haqlılığı hissini verir”
Martın 20-də Çin Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin baş katibi Si Cinpin Moskvaya üç günlük səfər etdi. Bu, Cinpinin Rusiyanın Ukraynaya qarşı hərbi təcavüzü başlayandan sonra ilk səfər idi. Bundan əlavə, bu səfər üçüncü beşillik müddətə Çin rəhbəri vəzifəsinə yenidən seçildikdən sonra siyasətçinin ilk xarici səfəri idi. Kremldə keçirilən danışıqlarda Rusiya Prezidenti Vladimir Putin Çinlə münasibətləri bütün dünya gücləri üçün nümunə adlandırıb. Si Cinpin isə Çinin Ukrayna ilə bağlı sülh planına böyük diqqət yetirib.
Rusiyalı professor Aleksandr Lomanov Cinpinin səfəri, verilən bəyanatlar barədə “Lenta.ru”nun suallarını cavablandırıb. AYNA sözügedən müsahibəni istinadla təqdim edir:
- Rusiya Si Cinpinin yenidən seçildikdən sonra səfər etdiyi ilk ölkə oldu. Onu belə bir qərara nə vadar etdi?
- Rusiyanın Çinin xarici siyasəti və iqtisadi strategiyası üçün əhəmiyyəti var. İndi gözümüzün qabağında düz on il əvvəl baş vermiş vəziyyətin remeyki mövcuddur. 2013-cü ildə Si Cinpin ilk dəfə Çin Xalq Respublikasının rəhbəri seçildi və o, xaricə ilk səfəri üçün Moskvanı seçdi. İndi o, üçüncü müddətə yenidən seçilib və yenidən ilk səfərini Moskvaya etdi. Bu paralel çox vacibdir, çünki on il əvvəlki dünya 2023-cü ildəki dünyadan çox fərqlidir. 2013-cü ilin yazında baş tutan səfər, payızda başlayan Ukrayna müharibəsindən əvvəl olub. Si Cinpin təkcə Rusiya ilə deyil, hamı ilə ünsiyyət qurmaq istəyirdi və böyük dövlətlər arasında yeni tipli münasibətlər konsepsiyasını təklif etdi – bu, ilk növbədə amerikalılara ünvanlanmışdı.
ABŞ-ın Çinin böyüməsindən narahat olduğunu başa düşən Pekin amerikalılarla maraqların qarşılıqlı nəzərə alınmasına, siyasi, iqtisadi və digər sahələrdə bir-birinə hörmətə əsaslanacaq tamamilə fərqli keyfiyyətdə münasibətlər qurmaq istəyirdi. Amma amerikalıları bu ideya maraqlandırmırdı və on il sonra iki ölkə arasında münasibətlər kəskin şəkildə pisləşdi.
Beləliklə, 2013-cü ildə təklif olunan Çin siyasətinin iki konsepsiyasından – Rusiya ilə münasibətlərin prioritet inkişafı və ABŞ-la yeni tipli münasibətlərin yaradılmasından yalnız birincisi həyata keçib.
Eyni zamanda, Çin başa düşür ki, müasir reallıqda ABŞ Prezidenti Co Baydenə yeni tipli münasibətlər qurmağı ciddi şəkildə təklif etmək sadəcə mənasızdır, çünki Qərb böyük ölçüdə anti-Çin mövqeyində, bütövlükdə Çinə qarşı mübarizə ideyası üzərində möhkəmlənib.
- Cinpinin səfərindən üç gün əvvəl Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi Rusiya Prezidenti Vladimir Putinin həbsinə order verib. Bu qərarı Çinə təzyiq cəhdi kimi qiymətləndirmək olarmı?
- Əgər bunun təsadüfi deyil, düşünülmüş və yaxşı hesablanmış qərar olduğundan çıxış etsək, o zaman Çinin buna görə planlarını dəyişməyəcəyi əvvəlcədən hər kəsə aydın idi. Əgər Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin qərarına görə Çin bu səfəri təxirə salsa, hətta ləğv etsəydi, əslində suveren xarici siyasətə malik olmadığına imza atardı. Bu, şübhəsiz ki, ola bilməzdi.
Ancaq ola bilər ki, bu qərar tələsik verildi ki, bundan sonra Çinə təzyiq üçün istifadə edilsin. Qərbdəkilər artıq deyirlər ki, Çin lideri yanlış ölkələrə gedir və həbsinə beynəlxalq order verilmiş adamla görüşür.
Lakin Çin xarici siyasəti və diplomatiyası bu cür hücumlara çox az həssasdır. Üstəlik, Çin uzun müddətdir ki, Qərbin təzyiq siyasəti ilə üzləşib: Çinin Sincan və Tibet kimi ucqar etnik regionlarının bir çox rəsmiləri və liderləri də sanksiyalara məruz qalırlar.
- Ümumiyyətlə, Ukraynada davam edən münaqişə ilə bağlı Çinin mövqeyini necə xarakterizə etmək olar? Niyə Çin həm 2014-cü ildən sonra, həm də indi Rusiyanın vetosunu dəstəkləməyərək BMT-də anti-Rusiya qətnamələri ilə bağlı səsvermədə həmişə bitərəf qalıb?
- Bu “xeyirxah neytrallıq”dır. Çin indi özünü sülh üçün potensial vasitəçi elan etməyə çalışır, ona görə ki, özünün arxasında müəyyən mənəvi haqqı hiss edir. Çünki Çin Rusiyaya qarşı Qərblə həmrəylik nümayiş etdirməyib, həm də Qərbə qarşı müxalifətdə Rusiya ilə tam həmrəylik nümayiş etdirməyib. Və eyni şəkildə, Çin baş verənlərə görə Qərb ölkələrinin məsuliyyətinin çox mühüm hissəsini - ilk növbədə, onların blok siyasəti yürütmək və Rusiyanın maraqlarına toxunmaq hesabına öz təhlükəsizlik sferasını genişləndirmək istəyir.
Bu kontekstdə Münhen Təhlükəsizlik Konfransının keçmiş rəhbəri Volfqanq İşinqerin ABŞ-ın iştirakı ilə Ukrayna böhranını müzakirə etmək üçün təmas qrupunun yaradılması təklifinə cavab olaraq Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin son bəyanatını xatırlaya bilərik. Rusiya belə bir təklifi qeyri-real adlandırıb, çünki bu ölkələr artıq münaqişədə iştirak edir və neytral deyillər.
Çin bu böhranın dinamikasına müsbət təsir etmək üçün beynəlxalq çəkisi və təsiri daxilində hər şeyi etməyə çalışır. Çinin sülh planı Qərb siyasətçiləri tərəfindən tənqid edilib, çünki o, yalnız ümumi məsələləri ehtiva edir və bu da onu münaqişənin həlli üçün konkret plandan daha çox konseptual sənədə bənzədir.
- Bu sənədin məzmununa görə, Çin həqiqətən nə dərəcədə təşəbbüskar vasitəçi kimi çıxış etməkdə maraqlıdır. Həm platforma, həm də həll yolları təklif etməyə hazırdır?
- Çin interaktivliyə - bütün maraqlı tərəflərdən cavab alacağına ümid edir və əgər münaqişə tərəfləri həqiqətən dinc dialoqa keçməyə hazırdırsa, o zaman Çin öz rolunu oynamağa hazırdır.
Çinin konstruktiv planı var. Lakin ABŞ rəsmilərinin Ukrayna böhranının həllinə Çin yanaşmasının qəbuledilməzliyi ilə bağlı istifadə etdiyi qəti dili nəzərə alsaq, Çinin ABŞ və müttəfiqlərini “işğal olunmuş bütün ərazilər Ukraynaya qədər müharibə” ideyasından əl çəkməyə məcbur edəcək real alətləri yoxdur.
- Son həftələr Qərb mediası və rəsmiləri Çinin Rusiyanı silahla təmin etmək planlarını geniş şəkildə müzakirə edirlər. Sizcə, Çin belə bir addım atmağa qərar verə bilərmi? Əgər belədirsə, bu, döyüş meydanındakı vəziyyətə necə təsir edə bilər?
- Mənə elə gəlir ki, yaxın gələcəkdə Çinin bu münaqişədə bu cür iştiraka keçməsi mümkün deyil. Yalnız ABŞ Tayvan məsələsində qeyri-adi və tamamilə balanssız addımlar atmağa qərar verərsə, buna cavab olaraq Çin də “qırmızı xətti” keçə bilər.
Birləşmiş Ştatlar daim Çindən hərbi-siyasi səviyyədə dialoq tələb edir və tərəfləri silahlı münaqişəyə səbəb ola biləcək hər hansı səhv hərəkətlərin qarşısını alacaq məhdudiyyətlər yaratmağa çağırır. Çin bu söhbətləri çox uzun müddət ciddi qəbul etdi, lakin keçən ilin sonunda və daha da çox bu il məlum oldu ki, bu məhdudiyyətlər yalnız Çini məhdudlaşdırır, ABŞ isə heç bir şeydə özünü məhdud hiss etmir: amerikalılar hesab edirlər ki, onlar Tayvanla istənilən şəkildə qarşılıqlı əlaqədə ola bilər, istənilən hərbi təhlükə yarada bilər, Avstraliyaya nüvə sualtı qayıqları verə bilər, Yaponiyaya uzun mənzilli qanadlı raketlər verə bilər və burada heç bir məhdudiyyətə ehtiyac yoxdur.
Lakin Çin açıq şəkildə söz verməlidir ki, Tayvan və ABŞ-ın müttəfiqlərinə qarşı heç bir səhv etməyəcək. Çin diplomatları və hərbi-siyasi rəhbərlik ABŞ-ın yalnız Çinə birtərəfli məhdudiyyətlər qoymaqda maraqlı olduğunu başa düşəndə dialoqa maraq azaldı.
Çin-ABŞ münasibətlərinin ümumi tənəzzülü fonunda belə bir risk getdikcə artır. Amma bu heç də o demək deyil ki, belə bir ssenaridə Çin Ukrayna münaqişəsinə Rusiyanın tərəfində girməklə ABŞ-a cavab verəcək. Çin daha böyük ehtimalla Asiya-Sakit okean regionunda maraqlarının pozulmasına Avropada deyil, Asiya-Sakit okean regionunda cavab tədbirləri ilə cavab verəcək.
- Yeni reallıqlarda Rusiya və Çin iqtisadi sahədə getdikcə daha çox əməkdaşlıq edirlər. İndi burada hansı maneələr qalıb?
- Əvvəla, münasibətlərin inkişafına hər iki tərəfin ətaləti mane olur. Söhbətimizə on il əvvəl Si Cinpinin Rusiyaya ilk səfəri ilə başladıq. O vaxt Rusiya hələ də əmin idi ki, biz ümumi Avropa evinə doğru irəliləyirik və Qərblə birlikdə müasirləşirik. Çin isə tam əmin idi ki, qloballaşma geri dönməzdir, açıq bazarlarda ticarətin getdikcə daha çox faydası olacaq və bu açıq bazarlarda heç bir məhdudiyyət olmayacaq. Ancaq indi bir çox konseptual məsələlər həm iqtisadi, həm də intellektual rus elitaları tərəfindən nəzərdən keçirilməlidir.
Yaxın vaxtlara qədər Şərqi xarici iqtisadi, siyasi və mədəni əlaqələrin inkişafının əsas vektoru kimi təsəvvür etmək kifayət qədər çətin idi. Biz bu ətaləti aradan qaldırmalı, tamamilə yeni reallığa qədəm qoyduğumuzu qəbul etməliyik.
- Çin ətaləti haqqında danışarkən nəyi nəzərdə tutursunuz?
- Bu mövzuda Çin nəşrlərinə baxsanız, "niyə Rusiya ilə dost olmaq istəyirsiniz, Rusiya sizin üçün ABŞ-ı əvəz edəcəkmi?" ruhunda arqumentlər tapa bilərsiniz. Müəlliflər israr edirlər ki, Rusiya ABŞ kimi böyük bazarı təmin etməyəcək, Rusiyada amerikalılar kimi texnologiya və universitetlər yoxdur, ona görə də ona yaxınlaşmaq yox, amerikalılarla münasibətlərə dözmək daha yaxşıdır. Çünki Çin üçün ABŞ kimi tərəfdaş heç bir yerdə tapılmayacaq. Yaxın vaxtlara qədər, Çin daxilində müzakirələr üçün bu cür əsaslandırma bir növ maraqlı deyildi, amma indi maraqlıdır.
Çinin başa düşməsi çətindir ki, ABŞ-la münasibətlərin korlanmasından sonra Amerikanın təsirinə məruz qalan və amerikalıları razı salmaq üçün Çinlə əlaqələri kəsməyə hazır olan Avropa İttifaqı ölkələri ilə münasibətlər səngiməyə başlayıb.
- Rusiya ilə Çin iqtisadi sahədə hansı əməli addımları atmalıdırlar?
- Ticarəti inkişaf etdirmək lazımdır: Çinin Rusiya resurslarına ehtiyacı var, Rusiyanın da yüksək texnologiyalı Çin məhsullarına getdikcə daha çox ehtiyacı var. Müasir mürəkkəb dünyada normal ticarət etmək üçün sizə maliyyə kommunikasiyası kanalları lazımdır. Biz dollar və avrodan asılı olmamalı, rubl və yuanla ticarət etməliyik.
Əvvəllər Rusiyanın şərq sərhədindən belə güclü yük axınına qədər genişlənməmiş infrastrukturu çox tez və güclü şəkildə inkişaf etdirmək lazımdır. Çin mallarının həm avtomobil, həm dəmir yolu, həm də harasa dəniz yolu ilə daşınması imkanlarını genişləndirmək lazımdır.
- Rusiya və Çin arasında hərbi-siyasi tərəfdaşlığın gələcəyini necə görürsünüz? Ola bilərmi ki, xarici amillərin təsiri altında ölkələr arasında tam hüquqlu hərbi ittifaq yaransın?
- Çinin hərbi müttəfiqlik yaratmamaq kimi prinsipial mövqeyi var və bu mövqe Çinə Qərbə qarşı öz mənəvi haqlılığı hissini verir. Çinin xarici siyasət ideologiyasının təməl daşlarından biri ondan ibarətdir ki, Qərb köhnə “soyuq müharibə” və “blok qarşıdurma” dünyasında ilişib qalıb, Çin isə yeni, 21-ci əsrdə, geniş və açıq tərəfdaşlıq əsrində, bloksuz bir əsrdə yaşayır.
Rusiya ilə Çin arasında konkret yaxınlaşma və qarşılıqlı fəaliyyət çox böyük perspektivlərə malikdir. Lakin nə qədər ki, Çin XXI əsrdə ötən əsrin hərbi-siyasi ittifaqlarına sadəcə yer olmadığına dair bu fundamental postulata əməl edir, Rusiya və Çinin iştirakı ilə rəsmi elan edilmiş hərbi-siyasi blokun yaradılması şansı sıfıra bərabərdir.
Müəllif: Turan Abdulla