 |
|
|
Bu gün Azərbaycanın dünyaca məşhur alimi Rafiq Əliyevin 83 yaşı tamam olur. O, 1998-ci ildən indiyə kimi Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti və Corciya Dövlət Universitetinin (Atlanta, ABŞ) MBA proqram direktoru, 2001-dən indiyə kimi isə bu universitetlərin BBA proqram direktorudur.
Rafiq Əliyevin Azərbaycan və bir sıra xarici ölkələrdə informatika və idarəetmə sahəsində elmi-tədqiqat işlərinin təşkilində böyük rolu olub. Azərbaycanda, Rusiyada, Almaniyada və İranda 130-dan çox elmlər namizədi, 25 elmlər doktoru hazırlayıb. Tələbələri hazırda təkcə Azərbaycanın elm mərkəzlərində deyil, digər ölkələrdə də (ABŞ, Almaniya, Türkiyə, Rusiya, İran və s.) fəaliyyət göstərirlər.
Onun bilavasitə rəhbərliyi və iştirakı ilə Avropanın bir sıra ölkələrində, Özbəkistanın Daşkənd şəhərində, Türkiyənin Antalya şəhərində beynəlxalq elmi konfranslar keçirilir.
R. Əliyev informatika və idarəetmə, süni intellekt, qeyri-səlis məntiq və "Soft Kompyuting"ə həsr olunmuş 70-ə yaxın kitabın, 350-dən çox elmi məqalənin müəllifidir.
Tanınmış alim doğum günündə Moderator.az-ın suallarını cavablandırdı.
- Rafiq müəllim, yeni yaşınızı təbrik edirik!
- Hər il olduğu kimi, özəl günlərimizi Moderator.az saytı ilə bölüşürük. Bu sayt mənim üçün doğmadır.
- Rafiq Əliyevin yeni yaşından gözləntiləri nələrdir?
- İnsan yaşa dolduqca qəribə bir hissə qapılır. Bilirsiniz, yaş məsələsi bir az qəliz məsələdir. Mən öz müəllimimi - Lütfizadəni doğum günlərində təbrik edəndə deyərdi ki, bilmirəm sevinim, yoxsa kədərlənim. Çünki ömür binasından bir kərpic də düşdü, amma hər yaşın özünün bir üstünlüyü də var.
- Nədir o üstünlüklər?
- İnsan yaşa dolduqca tanrı onu sınağa çəkir. Bu mənada ki, görəsən, əqidəsini dəyişməyəcək ki, sınmayacaq ki? Bu baxımdan, belə əqidəsizlik mənə qismət olmadı. Ömrümün heç bir çağında nə əqidəmə qarşı çıxdım, nə sındım, nə də əyildim.
- Yeni yaşınızda sizdən nələr gözləyək?
- İnşallah ömür vəfa etsə, yeni nəzəriyyə üzərində çalışıram, Allah qismət etsə, onu təqdim edəcəm. Bu, bir növ qeyri-səlis məntiqin genişləndirlməsi olacaq.
- Rafiq müəllim, həyata keçməyən arzularınız varmı?
- O qədər...
- Birini deyə bilərsiniz?
- Arzular çoxdur. Onlardan ən önəmlisi Azərbaycanın imzasını dünyada imzalar içində görməkdir.
- İnsan yaşa dolduqca doğulduğu torpaqda yaşamağa can atır. Siz necə?
- Mənim yaşıma çatanda görəcəksiniz ki, bu yaşda insanlar reallıqdan çox, xatirələrdə yaşayırlar. Mən Ağdama getdikdə xatirələrim zədələndi. O xəyallarımdakı Ağdamı görə bilcəmmi bilmirəm, inanmıram. Orada ikili hiss yaşadım. Birinci ən gözəli idi. Çünki uzun ayrılıqdan sonra torpağımda idim. 30 ildir həsrətlə gözlədiyim torpağıma, qibləgahım hesab etdiyim Ağdamıma qovuşdum. Amma…
İkinci hissim məni çox məyus etdi. Hər insanın elə bir yaş dövrü olur ki, ancaq xatirələrlə yaşayırsan. Yaşamaqla kifayətlənmirsən, yaşadırsan. Bax mən Ağdamı yaşatmışdım. Amma gördüklərimdən sonra o xatirələrim zədə aldı. Mənim xatirələrimdəki indi gördüyüm o Ağdam deyildi. Ola bilər ki, hazırda modern üslubda yenidənqurma işləri aparılsın, lap elə Nyu-York olsun, amma mənim xatirimdəki Ağdam heç vaxt olmayacaq. Mən oxuduğum məktəb mənim bir nömrəli məktəbimdir.
Tam mübaliğəsiz deyirəm ki, Azərbaycanda 3-4 sayılıb-seçilən məktəb varıydısa, onun biri də 1 saylı məktəb - Abbas bəyin məktəbi idi. Bütün göstəricilərinə görə…
...50-ci illərdə insanlarda dürüstlük vardı. Cəmiyyətdə olan əxlaq indiki qədər aşılanmamışdı. Biz məktəbdən nahara gələrdik. Qayıdardıq ki, müəllimlər bizdən tez gəliblər məktəbə. Dərnəklər varıydı. Müəllimlər bizimlə qalıb təmənnasız olaraq əlavə məşğul olardılar. İnsanlarda gələcəyə inam və sayğı varıydı. Bizim məktəbi Xudu Məmmədov, Ədilə Namazova, Cahid Quliyev, Cəmil Quliyev, Teymur Hacıyev, Şakir Kərimov kimi şəxsiyyətlər bitirmişdi…
Məktəbin 100 illiyi ilə bağlı keçirilən tədbirdə kimləri görmədim... Təəsüf ki, o insanların bir çoxu indi dünyada deyillər…
Rusiya Ermənistan və Azərbaycanın gələcək nəsillər üçün “mina” qoymayan, davamlı uzunmüddətli münasibətlərin tənzimlənməsini nəzərdə tutan sülh müqaviləsi hazırlamasının tərəfdarıdır.
“Report” xəbər verir ki, bu barədə Rusiya xarici işlər nazirinin müavini Mixail Qaluzin “İzvestiya”ya müsahibəsində bildirib.
Onun sözlərinə görə, Moskva Qərbin təklif etdiyi tələsik sənədlərin əleyhinədir.
“Biz müttəfiqlik münasibətlərimiz olan Ermənistan və Azərbaycan tərəflərinin elə bir sülh müqaviləsi hazırlamasının tərəfdarıyıq ki, bu, gələcək nəsillər üçün “mina” qoymaq əvəzinə, yol açsın və münasibətlərin davamlı uzunmüddətli tənzimlənməsini nəzərdə tutsun. Təbii ki, biz hər zaman irəliyə doğru hərəkəti asanlaşdırmağa hazırıq və Qərbin təkid etdiyi kimi, Ermənistan və Azərbaycanı həqiqətən mümkün qədər tez hansısa Qərb platformasında sülh müqaviləsi bağlamağa sövq etmək istəyən hər hansı tələsik sənədlərin bağlanmasının əleyhinəyik.
Belə tələsik, düşünülməmiş və sonacan yoxlanılmamış qərarlar uzunmüddətli davamlı sülhə deyil, əksinə, gələcək üçün qarşıdurma toxumları əkə bilər ki, bu da, sözsüz ki, nə Ermənistan və Azərbaycan, nə Cənubi Qafqaz, nə də Rusiya üçün arzuolunandır”, – M. Qaluzin söyləyib.
Nazir müavini həmçinin erməni tərəfini regional kommunikasiyaların açılması üzrə işi davam etdirməyə çağırıb.
“Təəssüf ki, nəqliyyat kommunikasiyalarının açılması və iqtisadi əlaqələrin bərpası üzrə Rusiya, Azərbaycan və Ermənistan hökumət sədrləri müavinlərinin rəhbərliyi ilə üçtərəfli qrupun işi hazırda dayandırılıb və dondurulub, əgər belə demək mümkündürsə. Əlbəttə ki, biz tərəfləri və ilk növbədə erməni dostlarımızı bu qrup çərçivəsində işə qayıtmağa çağırırıq. Rusiya tərəfi, tərəflər istərsə, hər cür köməklik göstərməyə həmişə hazırdır”, – Mixail Qaluzin vurğulayıb.
ABŞ Prezidenti Donald Tramp bir neçə gün əvvəl Ağ Evdə keçirilən imza mərasimindən sonra verdiyi açıqlamada İordaniya və Misirin Qəzzada yaşayan fələstinliləri qəbul etməli olduqlarını bir daha vurğulayıb.
Bəs Trampın Qəzza planının arxasında nə dayanır? Niyə İordaniya və Misir? Trampın ilk prezidentliyi dövründə imzalanan İbrahim razılaşmaları və kürəkəni Cared Kuşnerin hazırladığı "Əsrin müqaviləsi" sülh planında hansı Fələstin dövləti nəzərdə tutulur? İki dövlətin iştirakı ilə həll prosesi necə inkişaf edə bilər?
Məsələ ilə bağlı Oxu.Az-a açıqlama verən istefada olan polkovnik, Şimali Kiprin Girne Amerika Universitetinin Beynəlxalq Əlaqələr kafedrasının müdiri, GAU Təhlükəsizlik Araşdırmalar Mərkəzinin direktoru Sadık Akyar bununla bağlı sualları cavablandırıb.
Müsahibəni aşağıdakı videoda izləyə bilərsiniz:
Azərbaycan Hava Yolları”na məxsus təyyarənin ötən il dekabrın 25-də qəzaya uğraması ilə bağlı Qazaxıstan Nəqliyyat Nazirliyinin ilkin hesabatı açıqlamasından sonra da Rusiya tərəfi hadisəyə qərəzli yanaşmasını dayandırmır. İlkin hesabatdan aydın olur ki, Bakıdan Qroznıya J2-8243 reysi üzrə müntəzəm uçuş həyata keçirən “Azərbaycan Hava Yolları” QSC-yə məxsus və dövlət reyestrində 4K-AZ65 nömrəsi ilə qeydiyyata alınmış Embraer 190-100 IGW tipli sərnişin təyyarəsi Rusiyanın hava məkanında, o cümlədən Qroznı hava limanı üzərində GPS siqnallarının itməsi halı ilə üzləşib. Hesabatda qeyd edilir ki, təyyarənin füzelyajında, xüsusilə arxa hissəsində, şaquli və üfüqi stabilizatorlarda, sol qanadda və sol mühərrikdə çoxsaylı dəlib keçən və kor zədələr aşkarlanıb. Bu zədələrin kənar obyektlərin təsiri nəticəsində yarandığı müəyyən edilib. Quşlarla toqquşma və ya oksigen balonunun partlaması ilə bağlı hər hansı sübut tapılmayıb. Təyyarədən çıxarılan və ona məxsus olmayan kənar obyektlərin fraqmentləri də hesabatda yer alıb. Rusiya tərəfi, xüsusilə Rosaviasia, bu qəzanın məsuliyyətini rədd edərək, məsələni ört-basdır etməyə çalışır və günahı təyyarə heyətinin üzərinə atır. Rusiya mətbuatı da bu yanaşmanı dəstəkləyir. Bu taktika 2014-cü ildə Ukraynada vurulan Malaysia Airlines təyyarəsi ilə bağlı Rusiyanın tutduğu mövqeyə bənzədilir. Həmin hadisədə təyyarənin Rusiya tərəfindən işğal olunmuş Donbas bölgəsində, Rusiyaya aid silahla vurulduğu sübut edilsə də, Moskva məsuliyyəti qəbul etməmişdi. Azərbaycan tərəfi isə iddia edir ki, təyyarə Qroznının Xankala qəsəbəsində yerləşən hərbi hissədən atəşə tutulub. Azərbaycan hökuməti, təyyarənin Rusiyanın Pantsir-S hava hücumundan müdafiə sistemi ilə vurulduğunu bildirib. Təyyarədən çıxarılan raket fraqmentləri beynəlxalq ekspertiza nəticəsində təsdiqlənib və Azərbaycan tərəfi bu sübutları beynəlxalq məhkəməyə təqdim etməyə hazırlaşır.
Ağ Partiya sədri Tural Abbaslı “Sherg.az”a vurğulayıb ki, Rusiyanın təyyarə qəzasını törətdiyini etiraf etmək istəməməsinin bir neçə səbəbi mövcuddur:
“Birincisi Rusiyanın beynəlxalq imici var. Rusiya Ukraynada apardığı savaş nəticəsində müəyyən qədər imicini zədələyib. Ona görə də indi öz hava məkanında mülki təyyarələri vuran ölkə olaraq tanınmaq istəmir. Belə olan halda heç bir ölkənin şirkəti Rusiyanın hava məkanında uçmaq istəməyəcək. Onsuz da embarqolar nəticəsində Rusiyanın hava məkanında bəzi şirkətlər uçmaqda tərəddüd edirlər. İkincisi Rusiya Azərbaycanın tələblərini icra edərək daxildə siyasi rəqabətdə uduzmaq istəmir. Çünki Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Rusiya qarşısında üç tələb qoyub; üzr istənilsin, təzminat ödənilsin və günahkarlar cəzalandırılsın. Ola bilsin ki, Kreml həmin günahkarları qorumağa çalışır. Lakin Rusiyanın təzminata görə sözügedən məsələdə dirənc göstərəcəyinə inanmıram. Təyyarənin qəzalı vəziyyətə düşdükdən sonra Xəzər dənizini üstünə yönləndirilməsi Rusiyanın izi itirmək məqsədi güddüyünü göstərir”.
T.Abbaslı bildirib ki, ilkin və illik hesabat mövcuddur:
“Beynəlxalq hüquq normalarına görə ilkin hesabat bir ay, yekun hesabat isə bir il ərzində verilməlidir. Rusiya düşünür ki, bir il ərzində müxtəlif siyasi, iqtisadi və digər basqılarla Azərbaycanın mövqeyini yumşaldaraq rəsmi Bakının tələblərini icra etmək məcburiyyətində qalmaz. Rusiyanın etdiyi eyni zamanda siyasi əsəb oyunu sayıla bilər. Azərbaycanın isə prinsipial mövqeyi yerində qalmalıdır. Rusiya bundan sonra geri addım atmağa məcbur ola bilər. İndiki məqamda qəza nəticəsində və hansısa hərbiçilərin səhlənkarlığına görə Rusiyanın Azərbaycanla münasibətləri korlaması məntiqli olmazdı”.
Dünyada hər şey spiral şəklində inkişaf edir və eyni zamanda, tarixin dərslərinin qaçılmaz təkrarı bizə qarşıda gözlənilən tektonik dəyişiklikləri tam dərk etmək imkanı verir ki, bu gün dünya siyasətçilərindən heç birinin dəqiq proqnozlaşdırmağa cəsarət etməsi mümkün deyil. Mümkün variantları təsəvvür etmək olar, amma hər şeyin dəqiq necə olacağını heç kim bilmir.
Belə bir zaman spiralına misal olaraq 1943-cü ildə Tehran hadisələri yada düşür: təkcə İkinci Dünya müharibəsinin gedişatına deyil, həm də müharibədən sonrakı bütün dünyaya təsir edən məsələlərlə əlaqədar olaraq üç dövlətin - Amerika, Böyük Britaniya və SSRİ-nin başçıları strateji məsələlərin həlli üçün bir araya gəldilər. Heç kimə sirr deyil ki, müharibə başa çatdıqdan sonra Avropa, eləcə də Asiya bir daha heç vaxt əvvəlki kimi olmayacaqdı, dövlətlərin sərhədləri, eləcə də bir çox ölkələrə təsir mərkəzləri də dəyişdi.
Bu gün gözümüzün qabağında dünyada praktiki olaraq eyni proseslər gedir və “heç vaxt əvvəlki kimi olmayacaq” ifadəsi bütün informasiya platformalarında hər kəs tərəfindən səslənir. Geridönməz dəyişikliklər prosesi isə hər gün davam edir... Və Şərq, Yaxın Şərq, bu gün bizim ümumi, böyük dünyamızda dönməz dəyişikliklərin aydın və parlaq göstəricilərindən biridir.
Bu məsələləri daha yaxşı başa düşmək üçün hazırda İraq Nazirlər Komitəsində siyasi məhbuslar üzrə hüquq müşaviri vəzifəsini tutan cənab Əli Zeynalla əlaqə saxlamaq qərarına gəldik.
Qeyd:
Əli Zeynal İraqda yaşayan türkməndir. Səddam Hüseynin dövründə o, Əbu-Qreyb həbsxanasında siyasi məhbuslar kamerasında uzun illər keçirib. Bundan əvvəl o, 8 ay “qırmızı otaq” kimi tanınan edam otağında istintaq altında olub. Orada insanlığa sığmayan işgəncə və təhqirlərdən istifadə olunurdu. Çoxları bu işgəncələrə tab gətirə bilməyib öldü, Əli Zeynal sağ qaldı.
Onun həbsinə səbəb Turan ideyalarını yayması olub. Səddam Hüseyn ölkənin milli ideyasını elan edərək bildirirdi ki, İraqda cəmi iki böyük xalq var - ərəblər və kürdlər və o, heç bir türkməni görmürdü.
Daha sonra Əli bəy İraqın daxili pasportundan istifadə edərək sənədsiz Türkiyəyə qaçıb. O, türk-türkmən kimi ölkəyə buraxılıb. Ankarada Qazi Universitetinə daxil olub, təqaüdə layiq görülüb və yataqxanaya yerləşdirilib. Universiteti İslam tarixi üzrə mütəxəssis kimi bitirib. Uzun müddət sonra İraqa qayıdaraq Kərkük Universitetinə daxil olub, Beynəlxalq hüquq fakültəsini bitirib. Ailəlidir, iki övladı var.
Beləliklə:
- Əli bəy, Suriyada Bəşər Əsəd rejiminin süqutu ilə bağlı bu gün Yaxın Şərq regionunda nələr baş verir?
- Əvvəla, biz ölkədə 60 ildən artıq hakimiyyətdə olan Bəəs Partiyası rejiminin tamamilə süqutunun şahidi oluruq. Bundan əlavə, 2003-cü ildə ABŞ-ın İraqa müdaxiləsindən sonra İranın qəbul etdiyi “Müqavimət oxu” adlandırılan siyasətə də ciddi zərbə vuruldu. Bu çoxşaxəli strategiya İran ordusu və kəşfiyyat xidmətləri tərəfindən hazırlanıb. Burada əsas vurğunun hərbi aspekt olmasına baxmayaraq, iqtisadiyyat, mədəniyyət, din kimi sahələr də var idi.
Fikrimcə, İran Suriyaya bərpası mümkün olmayan ziyan vurub ki, bu da İranın əhəmiyyətli iqtisadi və hərbi sərmayələri sayəsində 24 il ərzində “Müqavimət oxu” siyasətinin əsas elementi olub. İranın bölgədəki siyasəti İraq, Livan, Yəmən, Bəhreyn kimi ölkələrin gələcəyinə mənfi təsir göstərir. Beləliklə, Bəşər Əsədin devrilməsi təkcə İranın Suriyadakı mövcudluğuna təsir etmir, həm də İranın “Müqavimət oxu”nun bir hissəsi olan digər ölkələrdəki maraqlarına ciddi zərbə vurur.
- Adama bəzən elə gəlir ki, dünyada sabitliyin pozulması həmişə Yaxın Şərqdən başlayır...
- Mən sizinlə razıyam, kənardan belə görünə bilər ki, Yaxın Şərq aktiv vulkanın kraterində yerləşir. Böhranlar, müharibələr, xalq üsyanları, qonşu ölkələrə yayılan hərbi çevrilişlər, yerli sakinlərin gündəlik həyatının bir hissəsinə çevrilmiş siyasi sui-qəsdlər və digər həyati təhlükəsi olan hadisələr bu regionda adi hadisələrə çevrilib. Gəlin bu məsələyə daha ətraflı yanaşaq: regionumuzda daim mövcud olan gərginlik necə və kimlər tərəfindən idarə olunur? Bəziləri hesab edir ki, qeyri-sabitliyin əsas səbəbləri siyasi və iqtisadi inkişaf problemləri, xüsusən də elmi və texnoloji artımla bağlıdır. Digərləri deyirlər ki, problem regionun ölkələr arasında rəqabət mərkəzinə çevrilməsi, Yaxın Şərqi beynəlxalq münaqişələr meydanına və Şərqlə Qərb arasında rəqabət məkanına çevirməsidir. Sonra mövcud tarixi vəziyyət nəticəsində bu yarışmanın nəticələri dəyişir. Və sonsuz mübarizə, mübarizə...
Bu gün Yaxın Şərq yenidən cazibə və qütbləşmə mərkəzinə çevrilərək, burada münaqişələri və müharibələri daha da qızışdırıb. Müstəmləkəçilik hərəkatları ölkələrin etnik və dini bölünməsinə töhfə verdiyi üçün regionun qeyri-sabitliyinə səbəb olan amillər siyahısından kənarda qala bilməz. Bütün bunları İraq, Suriya və Livandakı müharibələrin nümunələrində çox gözəl görə bilərik. Ümumiyyətlə, bu qeyri-sabitlik elementi əksər ərəb dövlətlərində mövcuddur və ən kiçik qığılcımda bütün bunlar bu ölkələrin hər hansı birində böyük yanğına səbəb olur. Problem ondadır ki, müstəmləkəçiliyin region ölkələrindən qovulması sabitliyə gətirib çıxarmadı.
Müstəmləkəçilərin yerini alan azadlıq və müstəqillik hərəkatlarının əksəriyyətinin proqramlarında müasir dövlətin yaradılması üçün zəruri olan sivil, demokratik əsaslar yox idi. Bunun əvəzinə Yaxın Şərqin siyasi quruluşu hərbi, kazarma-mühafizəkar bürokratik sistemlərə, qəbilə və ya məzhəb birliklərinə, fürsətçi “mülki” strukturlara, hərəkatlara və s. istinad edirdi. Yaxın Şərqdəki qeyri-sabitlik məsələsində ideoloji aspekti də nəzərdən qaçırmaq olmaz. Nümunə olaraq sizə sahəsi bir kvadrat kilometrdən çox olmayan Yerusəlim şəhərini verəcəyəm. Üç dinin şəhəri olan, risalət beşiyi və peyğəmbərlərin sığınacağı sayılan şəhər bu gün İsrail tərəfindən parçalanır ki, bu da təbii, bölgədəki vəziyyəti xeyli çətinləşdirir.
- Sizcə, İranı siyasi və iqtisadi aspektlərdə gələcək nə gözləyir?
- İran güclü və zəngin dövlətdir. Və onun əsas gücü daxildə həyat fəaliyyəti üçün demək olar ki, hər şeyi istehsal etməsidir. Amma son illərdə qlobal böhran İslam Respublikasının iqtisadiyyatına ciddi təsir edib. Burada həm xarici, həm də daxili faktorlar bir-birinə qarışıb: beynəlxalq sanksiyalar (ölkə İslam Respublikası yaranandan bəri bu sanksiyalara məruz qalır – red.), eləcə də milli iqtisadiyyatda iqtisadi və struktur disbalansı. Bu problemlər birbaşa olaraq insanların həyat keyfiyyətinə təsir edir, cəmiyyətdə böyük narazılıq yaradır.
2003-cü ildə Səddam Hüseyn rejiminin süqutundan sonra İraq İranın virtual nəzarətinə keçdi və bu, ölkədəki siyasi və iqtisadi vəziyyəti böyük ölçüdə müəyyən etdi. Və sonra İranın ideoloji və siyasi gücü “Müqavimət oxu” doktrinasının elanından sonra artmağa başladı. Amma yuxarıda dediyim kimi, Suriyanın süqutundan sonra İran durmadan öz mövqelərini itirir və hesab edirəm ki, artıq bu ilin may ayında İranla bağlı çox maraqlı şeylərin şahidi olacağıq.
- Əli bəy, Kərkükdə yerli hakimiyyət seçkilərini necə qiymətləndirirsiniz? Necə oldu ki, şəhərin idarəçiliyi əsasən kürd parlamentinin üzvlərinin əlinə keçdi?
- Kərkük Valilik Şurasına seçkilərə gəlincə, 2005-ci ildən bəri Kərkükün tərkib hissələri, xüsusən də Amerikanın İraqı işğalından sonra şəhəri ələ keçirən kürd qruplaşmaları arasında daxili qarşıdurmalar səbəbindən yerli seçkilər keçirilmir. İraqda 2003-cü ildə üç seçki keçirilsə də, Kərkük əyaləti kürd peşmərgələrinə verilib və Kərkük əvvəllər mübahisəli vilayət olduğundan İraq Konstitusiyasının 140-cı maddəsinə uyğun olaraq bölgədə seçkilər keçirilməyib. Kürdlər 2007-ci ildə bu maddənin qüvvədən düşməsinə baxmayaraq, maddənin qüvvədə qalması barədə mübahisə etməkdə davam edirlər. Bu maddədə Kürdüstan bölgəsinin öz konstitusiya hüququ olduğu bildirilir və bu maddədə də Kərkük şəhərinin Kürdüstana daxil olması seçkilərin keçirilməməsinin səbəblərindən biri kimi göstərilir.
Kərkük Bağdaddan 298 kilometr şimalda yerləşir və son rəsmi məlumatlara görə, vilayətin əhalisi etnik və dini azlıqlar da daxil olmaqla, təxminən 1,6 milyon nəfərdir. İraqın digər əyalətləri arasında Kərkük təkcə Konstitusiyanın 140-cı maddəsinə əsasən Bağdad və Ərbil arasında mübahisəli ərazi olduğu üçün deyil, həm də İraqın altı ən böyük neft və qaz yatağına ev sahibliyi etdiyinə görə diqqəti cəlb edir və bu, onu mühüm iqtisadi mərkəzə çevirir.
18 dekabr 2023-cü il tarixli Yerli Şuralar Aktına uyğun olaraq, 2003-cü ildə Amerikanın işğalından sonra keçirilən parlament seçkilərini xatırladan qubernatorlar üçün yerli seçkilərin keçirilməsi qərara alınıb - 2003-cü ildə İraqın Nahl vadisində. (Nahl vadisi assurların kompakt məskənidir. İraq Kürdüstanında kürd muxtariyyəti yaranandan bəri Nahlda kürdlərlə assuriyalılar arasında kəskin qarşıdurma yaranıb - red.). Ali Komissarın müşahidəçilərinin seçki prosesini müşahidə edə bilməməsi səbəbindən qanun pozuntuları və ədalətsizlik özünü büruzə verib.
Seçkilərin saxta pərdə altında keçirilməsi qərarından sonra Müstəqil Maarifləndirmə Komissiyası deyilən qurum yaradıldı, lakin siyasi təzyiqlərə görə müstəqil deyildi. Seçkilər 2023-cü il dekabrın 18-də keçirildi və nəticələr fəlakətli oldu. Kürdlər 7, ərəblər 6, türkmənlər 2 yer aldı. Bu nəticələr ona gətirib çıxarıb ki, tərəflər arasında razılıq əldə olunmadığından, 8 aydan artıqdır Qubernatorluq Şurası formalaşmayıb. Hətta bəzi kürd və ərəb qaliblər Bağdaddakı “Rəşid” otelində bayramda görüşdükdən və türkmənlərin dəvət edilməməsinə baxmayaraq, əyalət şurasının iclası elan olundu. Seçkilərin nəticələri masada qaldı. Türkmənlərin haqlı tələbləri pozulduğu müddətcə bu məsələ həll olunmayacaq.
Demokrat Partiyasının 3 ərəb və 2 kürd üzvünün də iclasda iştirak etməməsi seçkilərin bölgə hökuməti və türkmənlər arasında bəzi satqınlar tərəfindən idarə edildiyini göstərir. İraq türkmənlərinin maraqlarını təmsil edən yeganə qurum olan İraq Türkmən Cəbhəsi Kərküklə bağlı bu sövdələşməni qəbul etməyib və administrasiyaya şikayət ərizəsi yazaraq, razılaşmadığını bildirib. “Rəşid” otelində həyata keçirilən bu hökumət sui-qəsdi qəbuledilməz hesab edilib. Bununla belə, Qubernatorluq Şurası yaradılıb, onu Kürdüstan Vətənpərvərlər Birliyi Partiyasından olan kürd vali idarə edir və şuraya sədrlik ərəblərə verilib.
Digər məsələlərlə yanaşı, Türkmən cəmiyyətinin üzvlərindən Yavuz Həmid də Türkmən Cəbhəsi ilə məsləhətləşmədən bu qərarla razılaşdı. Bundan sonra Türkmən Cəbhəsinin ümumi yığıncağında Yavuz Həmidin cəbhədən qovulması və türkmən davasına xain elan edilməsi qərara alındı. Türkiyə mətbuatında isə Yavuz Həmid PKK tərəfdarı adlandırıldı.
- Bir müddət əvvəl media məkanı Amerika qoşunlarının İraqdan çıxarılması ilə bağlı fikirlərlə dolu idi. Sizcə, bu, nə vaxt baş verəcək?
- Bu suala cavab vermək üçün xatırlayaq ki, Amerika İraqı ələ keçirmək planlarını 1950-60-cı illərdən başlayaraq inkişaf etdirib, ancaq 2003-cü ildə həyata keçirib. Görün Amerika neçə ildir öz məqsədinə doğru irəliləyir. Və əvvəldən hər şey onların planı üzrə getdi. İran-İraq müharibəsi amerikalıların işi idi, sonra Küveytlə müharibə, sonra Şimali İraq bölündü, cənubda isə İraq Hərbi Hava Qüvvələrinin uçuşları tamamilə qadağan edildi. Bir sözlə, amerikalılar öz strateji planları sayəsində bu regionda, bütövlükdə ölkəmizdə tam hökmranlıq ediblər. Onlar İran körfəzində möhkəmlənərək bu neftlə zəngin regionun tam hüquqlu nəzarətçiləri oldular. Nəticədə əldə edilən bütün mənfəətlə İraq nefti də onların nəzarətindədir. Amerika qoşunlarının bu gün İraqdan çıxarıldığına dair təminatlara baxmayaraq, bütün İran körfəzi regionu onların əlindədir. Mövcud vəziyyət göstərir ki, Amerika İraqı tərk etmək niyyətində deyil.
Bölgəmizdə baş verən hazırkı dəyişikliklər sadəcə olaraq heyrətamizdir - Mişel Aun Livanda bu yaxınlarda hakimiyyətə gəlib. Livan Prezidenti postu iki ildir ki, boş idi. Aunun namizədliyini ölkənin xristian partiyasının lideri Süleyman Franje dəstəkləyib. Beləliklə, bu hadisə İranın son dövrlərdə, o vaxtdan bəri Livan Prezidenti, ordunun Baş komandanı, general, katolik maronitinin başına gələn uğursuzluqlar silsiləsinin təbii davamı oldu.
Suriyada Bəşər Əsədin gedişi ilə bu dəqiqə yeni hökumət də yaradılıb, lakin Amerikanın da buradan getməsi ehtimalı azdır. 2003-cü ildə Amerika İraqa girəndə bəyan etdi ki, diktator Səddamı devirməklə Baas Partiyasına son qoyacaq və İraqa demokratiya gətirəcək. Təəssüf hissi ilə qeyd etməliyəm ki, bu gün nə Səddam, nə də Baas olsa da, biz hələ də nə siyasi, nə də iqtisadi baxımdan demokratik ölkə olmuşuq. 2008-ci ildə Amerika qoşunlarının 2011-ci ildə İraqdan çıxarılmasına dair saziş imzalanıb. 2011-ci ildə Amerika qoşunlarının çıxarılmasına başlanmış kimi görünürdü, lakin İraq silahlı qüvvələrinə təlim keçmək üçün kiçik bir kontingent qaldı.
Lakin 2014-cü ildən regionda yayılan və 2017-ci ilə qədər davam edən İŞİD terror təşkilatının qüvvələrinə qarşı mübarizə aparmaq üçün 2014-cü ildə Amerika qoşun kontingenti bərpa edilib. Bildiyimə görə, Amerika qoşunlarının tam çıxarılmasının iki mərhələdə planlaşdırıldığı bir razılaşma var: birincisi 2025-ci ilin sentyabrında, ikincisi 2026-cı ilin sonunda. Bu sənəd əsasında əlavə qərarlar qəbul edilməli idi. Amma məlum hadisələr Qəzzada baş verdiyi üçün onlar heç vaxt qəbul olunmayıb. Hazırda Qəzzada bildiyimiz kimi döyüşlər dayanmış kimi görünür. Amma bu, sadəcə sözdür, heç kim dəqiq heç nə bilmir, iki tərəf arasında mübarizə davam edir. Bununla bağlı eşitdiyimiz tək şey girovların dəyişdirilməsidir. Maraqlıdır, girovlar nə vaxt gedəcək, növbəti addım necə olacaq? İsrail Qəzzanı tərk edəcəkmi?
İraqın geosiyasi mövqeyi çox mühüm yerdədir - Suriya, Səudiyyə Ərəbistanı, Küveyt, İordaniya, İranla həmsərhəddir. İraqın cənub-şərqi İran körfəzinin suları ilə yuyulur və bu, Amerika üçün ən vacib strateji istiqamətdir. Gördüyüm kimi, bu kontekstdə Amerika İraqı heç vaxt tərk etməyəcək, əks halda İran və Rusiya dərhal bu bölgəni ələ keçirəcək. Hər şeylə yanaşı, nəhəng neft və qaz yataqları ölkəmizi çox mühüm strateji obyektə çevirir. Beləliklə, yaxın gələcəkdə Amerika qoşunlarının tamamilə çıxarılması gözlənilmir.
Mələk Vəlizadə,
AYNA-ZERKALO
“İmişlidə olan hadisələri Avropada erməni çörəyi yeyənlər bunu tamam başqa istiqamətə yönəltdilər”.
Lent.az xəbər verir ki, bunu Milli Məclisin yaz sessiyasının ilk iclasında parlamentin Regional məsələlər komitəsinin sədri Siyavuş Novruzov deyib.
O, qeyd edib ki, heç kəs istəməz ki, kiminsə övladını vurub öldürsün:
“O qəzanı tördən adam belə bu hadisənin olmasını istəməzdi. Hadisə baş verib və mən İmişlinin hər iki deputatı ilə söhbət etdim. İcra başçısı rayon mərkəzindən üç kilometr aralıdadı, niyə camaatın yanına gəlmədi? Polis rəisi niyə o camaatın qabağına çıxmadı? Bir dənə prokurordan savayı başqa bir adam o camaatın qabağına çıxmadı. Bu xalqdır. İnsanları başa salmaq lazımdır. Səni orda öldürəcəkdilər? Əksinə qabaqlarına polis düzdülər. Bu insanlarda qıcıq yaratdı. Bütün Azərbaycan xalqı Prezidenti dəstəkləyir, sevir. Bizim hamımızın canımız Prezidentə fədadır. Amma çıx camaatın qarşısına camaatı başa sal. Niyə camaatdan kənar qaçırsız? Nəyə görə? Dövlət əmlakına ziyan vurduğuna, əsəblərini idarə edə bilmədiklərinə görə 18 nəfər həbs edildi. Mən xahiş edirəm ki, onları bağışlasınlar, cavan uşaqlardır. Amma belə hərəkətlərdə rayon hüquq-mühafizə orqanları insanların qabağında olmalıdır. Əgər onun üzü yoxdursa camaatın qabağına çıxmağa, onda gedib ərizəsini yazıb çıxsın evinə getsin”.
“Sülh istəyən, bu istiqamətdə konkret addımlar atmalıdır. Yoxsa, sadəcə “sülh” deməklə sülh olmur”.
Bunu Moderator.az-a açıqlamasında millət vəkili Asim Mollazadə bildirib. Millət vəkili qeyd edib ki, Cənubi Qafqazda sülhün reallaşması üçün Ermənistanın Azərbaycanın sülh səylərini dəstəkləməsi vacibdir:
“Azərbaycan hər zaman regionda sülhün və təhlükəsizliyin təmini istiqamətində sistemli addımlar atıb, böyük diplomatik səylər sərgiləyib. Lakin təəssüflər olsun ki, Ermənistan heç vaxt Azərbaycanın sülh səylərini dəstəkləməyib, əksinə, müxtəlif təxribatlar vasitəsilə bu səylərə kölgə salmağa, Cənubi Qafqazdakı sülh prosesinə zərbə vurmağa çalışıb. 44 günlük Vətən müharibəsindən sonra Ermənistanın yürütdüyü siyasət də sülhün təmininə deyil, gərginliyin artmasına xidmət edib.
Əgər Ermənistan öz yanlış, təxribatçı siaysətindən imtina edərsə, ölkəmizin sülh səylərinə səmimi şəkildə dəstək verərsə, o zaman Cənubi Qafqazda uzunmüddətli sülhü təmin etmək mümkün olacaq”.
DogruXeber.az: - Artıq bir müddətdir ki, jurnalistlər, sosioloqlar, qida mütəxəssisləri marketlərdəki qidaların, apteklərdəki dərmanların insan sağlamlığına zərərli olduğunu deyir. Əksər qidalarla bağlı (məsələn, kərə yağı, duru yağlar, broyler toyuqlar və s.) həyəcan təbili çalınır. Bir neçə dərmanın isə (məsələn, “Nimesil”) orqanizmi zədələdiyi haqda iddialar, hətta sübutlar olduğu bildirilir.
Bu cür ittiham və iddialardan sonra nə Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin (AQTA), nə Səhiyyə Nazirliyinin, necə deyərlər, “tükü tərpənmir”. Ekspertlər efirdən, sosial şəbəkələrdən vəziyyətin son dərəcə ciddiliyini diqqətə çatdırır, rəsmi qurumlara çağırış edirlər. Maraqlısı da budur ki, bu problemi ictimailəşdirən şəxsləri həmin qurumların nümayəndələri yalançılıqda, populizmdə günahlandırırlar. Bəs çıxış yolu nədir?
Globalinfo.az-a danışan sabiq maliyyə naziri Fikrət Yusifovun fikrincə, AQTA işini günün tələbinə uyğun aparmır.
Fikrət Yusifov
O, ölkədə təhlükəli qida məhsullarının kifayət qədər çox olduğunu vurğulayıb:
“AQTA rəhbərliyinin və orada çalışan mütəxəssislərin nə deməsindən və bu məsələ ilə bağlı necə düşünməsindən asılı olmayaraq, gerçəklər bundan ibarətdir ki, bu agentlik öz vəzifəsini günün tələbləri səviyyəsində qura bilmir. Ölkənin bazar və mağazaları keyfiyyətsiz, insan orqanizminə ciddi təhlükə törədən məhsullarla doludur. Bunları görməzdən gəlmək yumşaq desək, məsuliyyətsizlikdir. Marketlərdə ərzaq məhsullarının keyfiyyəti barədə danışmaq lazım deyil, bu məhsullardan istənilənini götürüb, real yoxlanışa vermək yetərlidir ki, onun hansı keyfiyyətdə olduğunu üzə çıxsın. Bu, ilk növbədə müxtəlif növ yağ məhsullarına aiddir. Yağ insanın hər gün istehlak etdiyi qidadır. Biz bu gün bazarda sağlam yağ məhsulu tapa bilmirik. Bir qədər sağlam olan belə məhsulun qiyməti isə 1 kq üçün 30-50 manat arasındadır. Belə qiymət çox az vətəndaşın büdcəsinə uyğun gəlir. Ona görə qida təhlükəsizliyi dövlətin təhlükəsizliyi qədər ciddi dəyərləndirilməlidir”.
Sabiq nazir deyib ki, xəstə insan xəstə cəmiyyət deməkdir:
“Xəstə cəmiyyət isə dövlətin olum-ölüm məsələsidir. Gəlin, bunun fərqində olaq! AQTA-nın bu sahədəki fəaliyyəti ”5” ballıq qiymətləndirmə sistemi ilə “-2” qiymətə layiqdir. Bizə statistika lazım deyil. Gerçəklər bazarda və marketlərdə gördüklərimizdir!”
Rusiya Baş nazirinin müavini Aleksey Overçukun son açıqlaması böyük maraq yaradıb. Belə ki, o, Moskvanın Azərbaycan və Ermənistan arasında sərhədlərin delimitasiya və demarkasiya prosesində ölkələrə məsləhətçi yardım göstərməyə hazır olduğunu bildirib. Eyni zamanda Rusiyanın müvafiq kartoqrafik materialı olduğu və lazım gələrsə, delimitasiya və demarkasiyada iştirak edən tərəflərin tələbi ilə onlara verilə biləcəyini diqqətə çatdırıb.
Son hadisələr fonunda Azərbaycan Rusiya vasitəçiliyinə müsbət yanaşa bilərmi?
Globalinfo.az-a danışan Milli Məclisin deputatı Vüqar İskəndərov deyib ki, Azərbaycan və Ermənistan arasında sərhədlərin delimitasiyası prosesi ilə bağlı yaradılan komissiya uğurlu sayıla bilər:
“İki ölkə arasındakı münasibətlərə bu və ya digər formada vasitəçilik etmək istəyən qüvvələr həmişə mövcud olub. Rusiya, ABŞ və Aİ formatında baş tutan görüşləri buna misal çəkmək olar. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev dəfələrlə bildirib ki, xoşməramlı ölkələrin vasitəçiliyinə etiraz etmirik. Lakin daha çox ikitərəfli danışıqların aparılmasında maraqlıyıq. Azərbaycan və Ermənistan heç bir vasitəçi olmadan çox yaxşı nümunələr ortaya qoydu. Bir neçə prinsipial məsələlərdə razılığa gəldilər. Sərhədlərin delimitasiya və demarkasiyasına da beləcə başlanıldı”.
Deputatın sözlərinə görə, Azərbaycan və Ermənistan vacib məsələlərdə özləri razılıq əldə edə bilir, lakin son zamanlarda sülh müqaviləsinin imzalanmasında yaranan əngəllər Ermənistanın yarıtmaz siyasətindən qaynaqlanır:
“Ermənistan hakimiyyəti ölkəni digər dövlətlərin plastarmına çevirib. Ərazidə iki mindən çox əməkdaşı olan ABŞ səfirliyi, Rusiya hərbi bazası, NATO qüvvələri, Aİ missiyası tərkibindəki xüsusi təyinatlı, jandarm qüvvələr və s. var. Ermənistan müstəqil qərar verə bilmir. Digər ölkələrin alətinə çevirilib ”.
Ötən gün Avropa İttifaqının (Aİ) Brüsseldəki səfirləri Aİ-nin Ermənistandakı Müşahidə Missiyası ilə bağlı qərarı təsdiqləyiblər. Bu qərara əsasən, avropalı müşahidəçilər daha iki il - 2027-ci il fevralın 19-dək Ermənistanın sərhəd rayonlarında qalacaqlar. Qərar layihəsinə əsasən, müşahidəçilərin tərkibi və sayı dəyişməz qalacaq: 165 xarici və 44 erməni üzv.
Qərar yaxın vaxtlarda Aİ-yə üzv ölkələrin xarici işlər nazirləri tərəfindən təsdiqlənməlidir. Erməni mediasının yazdığına əsasən, bu, əslində formal xarakter daşıyır, çünki bu ölkələrin səfirləri artıq layihəyə səs verərək, öz hökumətlərinin mövqelərini bildiriblər.
Qeyd edək ki, bir neçə gün əvvəl Azərbaycanla şərti sərhəddə yerləşdirilən Müşahidə Missiyası Zəngilan istiqamətində fəaliyyətini aktivləşdirib. Missiyaya məxsus maşın karvanı sərhədə doğru irəliləyib. Onların nə daşıdıqları, niyə belə aktivləşdikləri barədə dəqiq məlumat yoxdur.
Xatırladaq ki, Missiya ilə bağlı dəfələrlə Azərbaycan tərəfi narazılığını bildirib, onun Azərbaycanla razılaşdırılmadan fəaliyyət göstərdiyini bəyan edib.
Başqa bir xəbər isə Ermənistandakı “ARM Tactical” idman klubu adı altında xüsusi taktiki, snayper və terror-təxribat hazırlığı mərkəzinin öz sıralarını xeyli genişləndirməsi ilə bağlıdır. “Minval.az”ın mənbələrdən əldə etdiyi məlumata görə, həmin mərkəz erməni gənclərə təlim məşqləri keçməkdədir.
Ekspertlər hesab edirlər ki, Ermənistanda Azərbaycan əleyhinə təxribat-terror fəaliyyəti üçün geniş kadr hazırlığına başlanılıb. Bəzi analitiklərin qənaətincə, eyni zamanda, avropalılardan ibarət Müşahidə Missiyasının Ermənistanda qalma müddətinin artırılması, şərti sərhəd yaxınlığında ermənilərin səngərlər qazması hərbi toqquşma riskinin artdığı ehtimalını gücləndirir.
Mövzu ilə bağlı AYNA-nın suallarını cavablandıran Moskvada yaşayan azərbaycanlı politoloq, beynəlxalq münasibətlər üzrə ekspert, Rusiya Xalqlar Dostluğu Universitetinin dosenti Anar Həsənov deyib ki, Azərbaycanla Ermənistan arasındakı sülh danışıqları prosesi “bir addım qabağa, iki addım geri” prinsipi ilə gedir:
- Məsələn, delimitasiya və demarkasiya prosesi ilə bağlı komissiyaların görüşü keçirilir, optimist bəyanatlar səslənir. Ümumiyyətlə, bu məsələdə hər iki tərəfin razılığı var. Hansı ki, sülh prosesində sərhədlərin müəyyənləşməsi məsələsi də əsas bəndlərdən biri idi. Amma əsas məsələlərdən biri də ATƏT-in Minsk Qrupunun ləğvi ilə bağlı birgə müraciət, Avropa missiyası ilə bağlı Azərbaycanın tələbləri var ki, Ermənistan bundan imtina edir. Ümumiyyətlə, düşünürəm ki, Avropa missiyası ilə bağlı Bakının şərtlərinə İrəvan əməl etməyəcək. Missiyanın qalma müddətinin uzadılması da bunu deməyə əsas verir. Bu isə təbii ki, Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh sazişinin imzalanmasını mümkünsüz edir.
İki ölkə arasındakı münasibətlər indi müşahidə edilən kimi, sabit və qeyri-sabit fazalarda inkişaf edəcək. Onsuz da 2025-ci ildə sülh sazişinin imzalanması mümkünsüz görünürdü. Çünki yenə deyirəm, Azərbaycanın tələbləri var ki, onları Ermənistan yerinə yetirmək niyyətindən uzaq görünür. Söhbət Ermənistan Konstitusiyasında Azərbaycana qarşı ərazi iddialarını özündə ehtiva edən maddənin dəyişdirilməsindən, de-fakto fəaliyyət göstərməyən Minsk Qrupunun ləğvindən, Ermənistandakı Avropa missiyasının varlığına son qoyulmasından gedir. İrəvan Bakının şərtlərini qəbul etməyə meyilli olsaydı, Avropa Müşahidə Missiyasının qalma müddətinin uzadılmasına “hə” deməzdi.
- Avropa müşahidəçilərinin Ermənistanda qalması Azərbaycanla Ermənistan arasında nələrin baş verməsinə səbəb ola bilər?
- Tərəflər arasında hadisələrin dəyişməsinə əsas verən amil nə avropalı müşahidəçilərin Ermənistanda qalma müddətinin uzadılmasıdır, nə də Ermənistanın Avropaya inteqrasiya kursu seçməsidir. Bu amillər sadəcə vəziyyəti müəyyən sabit şəkildə saxlayır, indiki status-kvonun davam etməsini təmin edir. Necə deyüərlər, nə müharibə, nə sülh vəziyyəti müşahidə edilir. Tərəflər arasındakı gərginliyə səbəb ola biləcək məsələ Ermənistanın silahlanması, Ermənistana gətiriləcəyi ehtimal olunan yeni hücum silahlarıdır. Əgər Ermənistan hədiyyə aldığı, pulu ilə aldığı silahları bazalardan çıxarıb təlim mərkəzlərinə gətirərsə, o zaman hərbi gərginliyin yaranması ehtimalı artır.
Amma avropalı müşahidəçilərin qalma müddətinin artırılmasının gərginliyə, hansısa toqquşmaya səbəb olacağını proqnozlaşdırmaq düzgün deyil. Baxın, həmin Missiya iki ildir ki, Ermənistandadır, amma bu, tərəflər arasında hansısa toqquşmaya, çaxnaşmaya səbəb olmayıb. Düşünürəm ki, onların qalma vaxtının uzadılması qərarı bundan sonra da hansısa hadisəyə səbəb olmayacaq. Sadəcə münasibətlərdə onsuz da mövcud olmayan etimadsızlığı daha da dərinləşdirəcək, sülh prosesinə zərər verəcək. Çünki Azərbaycanın tələblərindən, şərtlərindən biri də həmin missiyanın çıxarılması ilə bağlıdır.
- Yeri gəlmişkən, son vaxtlar yayılan məlumatlara görə, Ermənistanda “ARM Tactical” idman klubu adı altında xüsusi taktiki, snayper və terror-təxribat hazırlığı mərkəzində yeni təlimlər keçirilir, hərbi hazırlıqlar aparılır. Bu, nədən xəbər verir?
- Toqquşma riskini artıran amil Ermənistanın xaricdən aldığı hücum silahlarının təlimidir. Hansısa qrupun məşqləri, silahla davranış qaydalarını öyrənməsi mümkündür. Ola bilsin ki, gələcəkdə həmin şəxslərdən terror törətmək məqsədilə istifadə olunsun, yaxud da yeni müharibə olarsa, onlar ordu sıralarına qoşulsunlar və s. Amma hərbi toqquşma riskini artıran əsas amil Ermənistanın xaricdən tədarük etdiyi hücum silahları ilə təlimlər keçirməsidir. Hələlik belə təlimlər yoxdur, amma istisna da edilmir. Bu isə yeni gərginliyin yaranması ilə nəticələnə bilər. Çünki Ermənistan Azərbaycan ərazilərini 30 ildən çox müddətdə işğalda saxlayıb, iki müharibə baş verib, Ermənistan Konstitusiyasında ərazi iddiaları qalmaqdadır. Ən əsası isə iki ölkə arasında sülh sazişi imzalanmayıb. Belə bir vəziyyətdə Ermənistanın hücum silahları ilə silahlanması, bu silahların təliminin keçirilməsi potensilah hərbi toqquşma riskini artırır.
Hansısa qrupun silahlarla məşqləri, hansısa revanşist qüvvələrin bəyanatları, anti-Azərbaycan təbliğatı müharibə səbəbi deyil. Amma Ermənistanın ağır hücum silahları alması yeni müharibəyə səbəb ola biləcək məsələdir. Bu silahlanmaya görə Ermənistanı Azərbaycanın cəzalandırması mümkündür. Hər hansı bir dövləti onun təcavüzkar siyasətinə görə cəzalandırırlar, denasifikasiyaya uğradırlar. Biz öz arqumetlərimizi irəli sürmək üçün, dünyanın gözündə təcavüzkar olmamaq üçün əlimizdə elə fakt olmalıdır ki, həmin fakt Ermənistanı cəzalandırmağa əsas versin. Hesab edirəm ki, Azərbaycanın dünyaya göstərə biləcəyi ən güclü fakt Ermənistanın hücum silahları almasıdır. Əslində bu proses məncə, başlayıb. Bilirsiniz, hansısa toqquşmadan əvvəl rəsmi bəyanatlar verilir. Düşünürəm ki, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin son vaxtlar verdiyi bəyanatlar uzaqgörən siyasətin başlanğıcıdır.
- Hansı bəyanatları nəzərdə tutursunuz?
- Ölkə başçısının “Ermənistan faşist dövlətdir” bəyanatı həmin siyasətin başlanğıcı hesab edilə bilər. Ermənistan haqqında Azərbaycanın ictimai diplomatiyası “faşist”, “monoölkə”, “millətçi”, “təhlükə” ifadələrindən istifadə edir. Bu, haqlı iradlardır, yarlıq deyil, şər deyil. Bunların hamısı fakta əsaslanan metaforalardır. Biz bunu dünyaya deməliyik ki, sabah təcavüzkar dövlət, faşist dövlət cəzalandırılanda beynəlxalq ictimaiyyət bizi günahkar bilməsin. Bu gün iki ölkə arasında sülh yoxdur və 30 ildən çox işğalı davam etdirmiş bir dövlət sülhdən yayınır, əvəzində yenidən hücum silahları ilə silahlanır.
Gözləməliyik ki, Ermənistan yenidən təcavüzə başlasın, ərazilərimiz bombalansın, ondan sonra reaksiya verilsin? Nəyə görə Azərbaycan təcavüzkarı qabaqlamamalıdır? Bunu beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətinə çatdırmalıyıq və potensial təcavüzün qarşısını əvvəldən almalıyıq. Anlamaq lazımdır ki, Ermənistanın silahlanmasının bir məqsədi var - Azərbaycana təcavüz etmək. Onlar bizim zəifləməyimizi gözləyirlər. Düşünürəm ki, Azərbaycan Ermənistanın verdiyi bu fakta əsasən addımlarını atmalıdır.
- Demək istəyirsiniz ki, Azərbaycan qabaqlayıcı addımlar atmalıdır?
- Mütləq şəkildə. Bunu bizim beynəlxalq aləmdə ən yüksək tribunadan analogiya aparmağa və haqlı olduğumuzu sübut etməyə əsaslarımız var. Bu gün İsrail Suriya ilə sərhəddə Suriya ərazisinə öz qoşunlarını daxil edir və bildirir ki, millətinin, dövlətinin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün naməlum olan hökumət qarşısında bufer zona yaradır. Əslində bu, müzakirə obyektidir. Çünki Suriya heç vaxt İsrail ərazisini zəbt etməyib. Ermənistan isə 30 ildən çox müddətdə Azərbaycan ərazilərini işğalda saxlayıb və bu, faktdır. Azərbaycan dünyaya bəyan edə bilər ki, özümü təcavüzkar, aqressor dövlətdən qorumaq üçün qabaqlayıcı tədbirlər görürəm. Hesab edirəm ki, Bakıdan verilən bəyanatlar buna da aparır.