Rusiyanın ən böyük problemi istənilən böyük hücum üçün vacib olan tanklar və piyada döyüş maşınlarıdır

Rusiya Prezidenti Vladimir Putin idarə etdiyi ölkəni Sovet İttifaqının dağılmasından sonra itirdiyi imperiya əzəmətinə qaytarmağa çalışır. O, sovet sələflərinə, xüsusən də ona böyük miqdarda hərbi texnika miras qoyduqlarına görə təşəkkür edə bilər. Minlərlə köhnə tank və zirehli texnika sayəsində Putin üç ildir Ukraynada müharibəni davam etdirir. “The Economist” yazır ki, Putinin ordusu verdiyi itkilərlə, hətta nəhəng SSRİ ehtiyatları gələn ilin əvvəlində tükənə bilər.

SSRİ-də bütün NATO ölkələrinin tanklarını birləşdirsən, daha çox tank var idi. Və ümumiyyətlə, dünyanın bütün ölkələrindən daha çox zirehli texnika mövcud idi.

Stokholm Şərqi Avropa Araşdırmaları Mərkəzinin analitiki Aleksandr Qolts qeyd edir: “Siyasi Büro başa düşürdü ki, Qərb silahları daha effektivdir, ona görə də müharibə vəziyyətində onları saymırdılar. Keyfiyyətə görə aşağı idi, amma kəmiyyətə görə çox idi. Putin də analoji yanaşmadan istifadə edir”.

Ukrayna münaqişəsi zamanı texnika itkilərini qeyd edən “Oryx” saytının iyulun 17-nə olan məlumatına görə, Rusiya ordusu artıq 16 min 906 ədəd, o cümlədən 3 min 235 tank (müharibənin əvvəlində hərəkətdə olandan çox), 1 464 zirehli texnika itirib. Personal daşıyıcıları, 4288 piyada döyüş maşını və s. Sənədsiz itkiləri nəzərə alsaq, zərər daha çox ola bilər.

Ötən ilin dekabr ayında Rusiyanın o vaxtkı müdafiə naziri Sergey Şoyqu 2023-cü ildə ordunun 1530 tank alacağı ilə öyünmüşdü. O, sadəcə qeyd etməyib ki, onların demək olar ki, 85 faizi Beynəlxalq Strateji Araşdırmalar İnstitutu, IISS-in məlumatına görə anbardan götürülmüş köhnə texnikadır: əsasən T-72 tankları, həm də İkinci Dünya müharibəsindən sonra istehsal olunan T-62-lər. Onlar Ukrayna ilə döyüşə atıldı və yüzlərlə insan Ukrayna tarlalarında yandırıldı - pilotsuz təyyarələr, HIMARS raketləri, özüyeriyən haubitsalardan və ya portativ qumbaraatanlardan mərmilərlə vuruldu. Təkcə müxtəlif modellərin T-72-ləri məhv edildi. “Oryx”ə görə, 1515 ədədi.

Kral Birləşmiş Xidmətlər İnstitutunun (RUSI) mütəxəssisləri də qeyd edirlər ki, bu il Rusiyanın təxminən 1500 tank və 3000 digər zirehli texnika istehsal edəcəyi gözlənilir, lakin onların 85 faizi yenilənib və ehtiyata çevrilib.

Ekspertlərin fikrincə, Rusiyanın ən böyük problemi istənilən böyük hücum üçün vacib olan tanklar və piyada döyüş maşınlarıdır. IISS-in analitiki Mixael Qjerstad “The Economist”ə bildirib ki, fevral ayına kimi Rusiyanın ehtiyatında 3200-ə yaxın tank olmasına baxmayaraq, onların 70 faizə qədəri “müharibə başlayandan bəri bir qarış belə yerindən tərpənməyib”. Onun sözlərinə görə, 1990-cı illərin əvvəllərindən T-72-nin əhəmiyyətli bir hissəsi (Rusiya bu tankların əksəriyyətinə malikdir). açıq havada saxlanılıblar. Ona görə də çox pis vəziyyətdə olduqları görünür.

Qoltsun və Tafts Universitetinin Fletçer Hüquq və Diplomatiya Məktəbinin və Avropa Siyasətinin Təhlili Mərkəzinin əməkdaşı, rusiyalı hərbi ekspert Pavel Luzinin fikrincə, hazırkı döyüş itkiləri nisbətində ehtiyatda olan tankları və piyada döyüş maşınlarını yeniləmək imkanı var. Amma təxminən bir il sonra - 2025-ci ilin ikinci yarısına qədər tükənəcək.

Luzinin sözlərinə gör, ordudakı boşluqları yeni texnika ilə əvəz etmək olmaz: “Rusiya ildə cəmi 30 yeni tank istehsal edə bilər. Ukraynalılar 2023-cü ildə T-90M tankını ələ keçirdikdə (müharibəki ən ən müasir, 2020-ci ildə istifadəyə verilən), onun silahının 1992-ci ildə istehsal edildiyi məlum oldu. Sonra ilk T-90 modeli istehsal olunmağa başladı”.

Qjerstad hesab edir ki, ildə 28-dən çox yeni T-90M istehsal xəttindən çıxa bilməz.

Müharibə başlayandan bəri Putinin bir neçə dəfə dünyanın ən yaxşısı adlandırdığı 175 T-90M tankı cəbhəyə göndərilib. “Oryx” onların demək olar ki, 60 faizinin itkisini qeyd edir.

Yeni tankların və köhnə tankların, piyada döyüş maşınlarının istehsalı və modernləşdirilməsi komponentlərin çatışmazlığı ilə çətinləşir. Luzin qeyd edir ki, 2025-ci ildə istifadə üçün nəzərdə tutulan ehtiyatlar artıq böyük ölçüdə istifadə olunub və bir çox kritik komponentlər və ehtiyat hissələri əvvəllər Avropadan gətirilib: “Bəzən alternativlər tapıla bilər, lakin adətən onlar keyfiyyətsiz olurlar. Məsələn, Fransız “Thales”dən olan istilik görüntüləyiciləri Çin və Belarus istehsalı ilə əvəz olundu. Amma az effekt verdi, adekvat olmadı”.

Bundan əlavə, köhnə sovet istehsal zəncirləri artıq mövcud deyil. Əhəmiyyətli hərbi istehsal mərkəzləri Gürcüstan, ADR və Ukrayna idi. T-72 üçün qüllələrin əsas istehsalı Xarkovda idi. Luzin əlavə edir ki, hərbi-sənaye kompleksində işçilərin sayı SSRİ dövründən bəri 10 milyondan 2 milyona qədər azalıb, avtomatlaşdırma səbəbindən müvafiq dəyişdirmə baş verməyib.

Rusiya ordusunun atəş gücündə üstünlüyünə çox diqqət yetirilir. Bunun mənfi tərəfi artilleriya lülələrinin tez aşınmasıdır. Rusiyada barel istehsalı üçün lazım olan fırlanan döymə maşınları olan cəmi iki fabrik var və onların hər biri ildə cəmi 100 ədəd istehsal edə bilir. Halbuki minlərlə lazımdır.

Bu avadanlığı dəyişdirməyin də heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Luzin qeyd edir: “Sovet və postsovet tarixində ölkədə yalnız xaricdən gətirilən avtomobillərdən istifadə olunub”.

Müəllif: Turan Abdulla
ayna.az

Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan Böyük Britaniyanın paytaxtında keçirilən “Avropa Siyasi Birliyi”nin 4-cü zirvə toplantısı çərçivəsində Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevlə görüşdən imtina etsə də, London iki lideri görüşdürmək üçün əlavə diplomatik səylər göstərəcək.
Çünki Nikol Paşinyan və İlham Əliyev fevralda Berlində Təhlükəsizlik Konfransı çərvəsində Almaniyanın kansleri Olaf Şoltsun iştirakıyla görüşüblər, bundan sonra Vaşinqtonda NATO sammiti çərçivəsində Azərbaycan və Ermənistan xarici işlər nazirləri Ceyhun Bayramov və Ararat Mirzoyan dövlət katibi Entoni Blinkenin iştirakıyla üçtərəfli görüş keçiriblər, indi London da Avropa toplantısı çərçivəsində fürsətdən istifadə edib Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin görüşünü təşkil etmək istəyir.
Bu Böyük Britaniyaya Cənubi Qafqazda maraqlı olduğunu, o cümlədən Bakı ilə İrəvan arasında Berlin və Vaşinqton qədər moderatorluğunu göstərmək üçündür.
Elxan Şahinoğlu
TEREF

“İmamverdi İsmayılovun 2020-ci ilin fevralında keçirilən parlament seçkilərində 300 səs toplamadığı ilə bağlı sübutlar var”.

Bunu Yenicag.az-a açıqlamasında İmamverdi İsmayılovun 1995-ci ildən indiyə qədərki fəaliyyətinə münasibət bildirən Azərbaycan Yüksəliş Partiyasının başqanı Anar Əsədli deyib.

Onun sözlərinə görə, bu məsələyə İmamverdi İsmayılovun şəxsi nöqteyi-nəzərindən baxmaq doğru deyil.

“Çünki 30 ildir İmamverdi İsmayılovun namizədliyi YAP-ın siyahısından verilir. Ötən seçkilərdə YAP bəyan etmişdi ki, yeni insanların gəlişində maraqlıdır, amma yenə İmamverdi İsmayılovun namizədliyini irəli sürdü. Bu ilin fevralından bəri YAP bəyan edir ki, yeni dövrə yeni hədəflərlə gedəcək. Yeni dövrün yeni hədəfi Siyavuş Novruzov, İmamverdi İsmayılov, Eldar İbrahimovdursa, bəs bu cəmiyyətə hansı açıqlamanı verəcəklər?” – deyə o bildirib.

A.Əsədli bildirib ki, 30 ildir bu adamların üzərindən manipulyasiya gedir:

“Yeni dövr, yeni fikirlər, yeni siyasət adamlarının olacağı deyilir, lakin yenə eyni adamlar deputatlığa namizəd olur. Məşhur filosofun dediyi bir fikir burada yerinə düşür: “Nə dediyin önəmli deyil, nə etdiyin önəmlidir”.

“2020-ci ildə İmamverdi İsmayılov biabırçı şəkildə mənə məğlub olub. Üst-üstə 300 səs toplamadığı ilə bağlı sübutlar var. O, 30 ildə xalqla hakimiyyət arasında körpü qura bilmədi. İnanmıram ki, 100 nəfər gedib ona səs versin. Çünki ortada keçən seçkidən qalan nəticələr, protokollar var”, – deyə partiya rəhbəri bildirib.

Ölkəmizdə kütləvi informasiya vasitələrinin inkişafı, jurnalistlərin sosial şəraitinin yaxşılaşdırılması ölkə başçısı, cənab prezident İlham Əliyevin hər zaman diqqət mərkəzində olmuş və bu istiqamətdə Azərbaycan dövləti tərəfindən bir çox tədbirlər həyata keçirilmişdir. Dövlətimiz tərəfindən KİV-lərinə birdəfəlik və aylıq maddi yardımlar göstərilmiş, milli mətbuatın inkişafındakı xidmətlərinə görə jurnalistlər fəxri adlarla təltif edilmiş, dövlət başçısının sərəncamları əsasında yaşayış binaları tikilərək jurnalistlərin istifadəsinə verilmişdir. Azərbaycan dövləti mətbuat sahəsinə diqqət və qayğısına görə dünya ölkələrinə nümunə olacaq model formalaşdırmışdır.
Ölkəmizdə mətbuata diqqət və qayğının əsası xalqımızın Ümumilli Lideri, Ulu Öndərimiz Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuşdur. Ümummilli Liderimiz Heydər Əliyev ikinci dəfə hakimiyyətə qayıtdıqdan sonra digər sahələrdə olduğu kimi mətbuat sahəsində də sürətli inkşaf dövrü başlamışdır. Bütün bu diqqət və qayğının nəticəsi olaraq, 2001-ci ildə Ulu Öndərimiz Heydər Əliyev “Jurnalistlərin dostu” mükafatına layiq görülmüşdür:
Əsası Ulu Öndərimiz Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuş mətbuatın inkişafına dövlət qayğısı bu gün cənab Prezidentimiz İlham Əliyev tərəfindən uğurla və layiqincə davam etdirilməkdədir. Ölkə başçısı, cənab Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə mətbuatın inkişafı istiqamətində həyata keçirilən tədbirlər nəticəsində ölkəmizdə kütləvi informasiya vasitələrinin inkişafı üçün hər bir şərait yaradılmışdır.
Azərbaycan prezidentinin mətbuata qayğısı, kütləvi informasiya nümayəndələrinin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi istiqamətində həyata keçirdiyi tədbirlər mətbuat nümayəndələri tərəfindən də böyük məmnunluq hissi ilə qarşılanır. Dəfələrlər ölkə başçısı, cənab Prezident İlham Əliyev kütləvi informasiya vasitələrinin inkişaf etdirilməsi sahəsindəki xidmətlərinə görə "Jurnalistlərin Dostu" seçilmişdir.
Hörmətli mətbuat nümayəndələri, hər birinizi Milli Mətbuat Günü münasibətilə ürəkdən təbrik edir, sizlərə cansağlığı və səmərəli fəaliyyətinizdə müvafəqqiyyətlər arzu edirəm.

Türkan Cümşüdova – YAP üzvü

Azərbaycanda milli mətbuatın, ana dilində ilk qəzetin nəşrə başlamasının 149 ili tamam olur. 1875-ci ilin 22 iyulunda görkəmli maarifçi, təbiətşünas alim, publisist, mütəfəkkir Həsən bəy Zərdabinin əsasını qoyduğu “Əkinçi” qəzeti ilə xalqımızın milli oyanışında yeni səhifə açılıb. Azərbaycan milli mətbuatının zəngin inkişaf yolu ictimai fikir tariximizin mühüm bir hissəsidir. Milli mətbuatımız “Əkinçi” ilə başlanan maarifçilik, yeniləşmə, çağdaş mədəni təfəkkür xəttini davam etdirərək xalqımızın milli özünüdərkində, milli oyanış prosesində müstəsna rol oynayıb. Mətbuat özlüyündə cəmiyyətin aynası, ictimai şüurun, mənəviyyatın inikasıdır. Bu baxımdan Azərbaycan milli mətbuatı tarixinin ilk səhifələrindən həm də milli-mənəvi dəyərlərimizin daşıyıcısı, fəal təbliğatçısı və qoruyucusu kimi məsul bir missiyanı da yerinə yetirib.
Azərbaycan mediası dünya mediasına inteqrasiya yolu tutub. Bu yol heç də asan deyil. Amma uğurlarımız var. Bu gün Azərbaycan mediası beynəlxalq aləmin diqqət mərkəzində olan Cənubi Qafqaz bölgəsi ilə bağlı etibarlı informasiya mənbəyi rolunda çıxış etməkdədir. Bunun özü kifayət qədər ciddi nailiyyətdir. Digər tərəfdən, texniki parametrlər və peşəkarlıq məsələləri baxımından da irəliləyişlər var. Ümumən, onu demək olar ki, bu gün Azərbaycanda ölkə mediasını dünya mediasının tərkib hissəsi kimi görmək istiqamətində formalaşmış iradəsi var. Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyev dəfələrlə çıxışlarında məsələyə toxunub, dəyərli fikir və düşüncələrini bölüşüb. Hesab edirəm ki, dövlət başçımızın mövcud istiqamətdəki fikirləri təkmil yol xəritəsidir.
Ümumən, Azərbaycan mediasının inkişafını iki istiqamət var. Birincisi, peşəkarlığın dərinləşdirilməsi. Bu baxımdan beynəlxalq təcrübənin öyrənilməsi və tətbiqi üzərindı dayanmaq mümkündür. İkinci məqam Azərbaycan həqiqətlərinin təbliğidir. Güclü dövlətimiz varsa, mediamız da güclüdür. Güclü olmaq üçün isə media da həqiqətlərimizin təbliğində ardıcıl və prinsipial olmalıdır. Bu zaman dünya mediasına inteqrasiya sürətlənəcək, yeni əməkdaşlıq tendensiyaları yaranacaq. Nəticə etibarilə, hər iki məqamın inkişafı doğurduğu qənaətindəyik.
Bu gün Milli Mətbuatın kifayət qədər uğurları göz önündədir və Azərbaycan Milli Mətbuatının keçdiyi yol 1875-ci ildən bugünə qədər enişli-yoxuşlu, çox da hamar olmayan problemlərlə “Əkinçi” qəzetinin fəaliyyət göstərməsi və digər məsələləri vurğulamaq olar ki, çətin dönəmlər olub. Amcaq bugünkü gündə Azərbaycan mətbuatı sözün əsl mənasında mətbuat tarixində özünün inkişaf dövrünü yaşayır. Azərbaycanda mətbuatın inkişafı ilə bağlı dövlət tərəfindən kifayət qədər lazımi sərəncamlar imzalanıb. Bu da ölkəmizdə müstəqil mətbuatın inkişafında müstəsna əhəmiyyət kəsb edən qərarlardır.
Bugünkü gündə peşəkar mətbuat formalaşıb. Çap mətbuatı ilə yanaşı, eyni zamanda elektron media qurumları uğurla öz fəaliyyətini formalaşdırıb və davam etdirir. Dünyada gedən prosesləri elektron media qurumları xüsusilə dərc etmək imkanına malikdir. Media qurumları vasitəsilə dünyanın istənilən ölkəsinə dəqiqə ərzində xəbər ötürmək və ya xəbər almaq mümkündür. Son dönəmlər Azərbaycanda zamanla ayaqlaşan Media Haqqında Qanun qəbul olunub. Bu qanun medianın bütün sferalarını özündə ehtiva edən maddələrlə zəngindir. Bu qanun ümumilikdə mətbuatın fəaliyyətində müstəsna əhəmiyyətə malikdir. Media İnkişafı Agentliyi həm yazılı mətbuata, həm də elektron media qurumlara dəstək funksiyasını kifayət qədər yerinə yetirir. Azərbaycanda Mətbuat Şurası Qeyri Hökumət Təşkilatı olaraq öz işini uğurla qurub. Bu gün Azərbaycan mətbuatı müstəqil söz və fikir azadlığını özündə ehtiva edərək sərbəst şəkildə fəaliyyət göstərir. Qarşıdan gələn Mətbuat Günü münasibətilə bütün həmkarlarımı və Azərbaycan ictimaiyyətini ürəkdən təbrik edirəm. Düşünürəm ki, cəmiyyəti mətbuatsız, mətbuatı da cəmiyyətsiz təsəvvür etmək mümkün deyil.
Bir sözlə, Azərbaycan mətbuatının 149 illik tarixi inkişaf yolu qürur mənbəyidir. Bizim milli Azərbaycan sivilizasiyanın ən mühüm nailiyyətlərindən biri olaraq qürur mənbəyidir.


Altay Əliyev – Şəhid ailələri, əlillər və müharibə veteranlarının müdafiəsi İctimai Birliyinin fəxri üzvü

“Pandemiyanın” müəllifləri Trampı 2020-də prezident seçilməyə imkan vermədilər – o zaman bu prosesi qlobal olaraq cinayətkarcasına idarə edənlərin səhvlərini deyənləri “sol-liboş-yarı-kommunist” tayfa dünya üzrə linç edirdi. (şəxsən mən bu haqda 2020-ci illərdə dəfələrlə yazdım - bir qrup daim təhqirlə cavab verdi).
Sonra “pandemiya” cinayətləri yavaş-yavaş üzə çıxmağa başladı, 2022-də qlobal dalğa yaranmalı idi, bu məsələdə əli olanlar təşvişə düşdülər. Elmi araşdırmalar, bəzi ciddi siyasətçilərin bəyanatları oldu – deməli dünyada gündəmi dəyişmək, bütün diqqəti cəlb etmək üçün böyük fəlakətə ehtiyac yarandı. “Qlobalistlərin” adamı olan Putin Ukraynaya qarşı təcavüzə, müharibəyə başladı, dünyanın başını qatdılar, dünyanın başını yalançı, mənasız mövzularla qatan “qlobalistlər” arzularına çatmaq üçün xaos, ölüm səpməyə başladılar. Silah tacirləri, yalançı gündən müəllifləri önə çıxdı, “pandemiya” zamanı insanlıq əlehinə olan davranışlar unuduldu.
Bu qlobal “mafiyaya” qarşı olan Respublikaçılar partiyasının böyük bir hissəsi və onların sözcüsü Tramp önə çıxdı. Avropada milli qüvvələr, sağ-mərkəzçi siyasi cərəyanlar ciddi nüfuz və səs qazanmağa başladılar. Bu zaman dünyada fikir yönləndirməklə məşğul olan “mainstream” media (CNN, BBC, Euronews və s.) qorxu toxumu səpməyə, sağ-mərkəzi, onların təmsilçilərini, Trampı “düşmən”, “təhlükə” kimi təqdim etməyə başladılar. Çünki, doğrudan da, 40-50 ilik “psevdo-liberal-yarı-kommunist” ideya yayanlara onlar təhlükə yaratmış oldular.
Bir neçə ay öncə Robert Fitsoya qarşı, bu gecə Trampa qarşı sui-qəsd cəhdi həm də o “mainstream” medianın isterikasının, beyinləri yumaq cəhdinin nəticəsidir.
Dünya “sağ”lamlaşmalıdır, başqa yol yoxdur, bu qədər xaos, ölüm-itim, müharibə, qan-qada bəsdir, yetər artıq, ABŞ-da Respublikaçılar, o cümlədən Tramp bu yöndə nəsə edə bilər, bunu “qlobalistlər” bilir və həzm edə bilmirlər.
Əgər noyabra qədər Trampı qoruya bilsələr, o artıq prezidentdir, indidən təbrik etmək olar – bundan sonra dünyanın gündəmi də dəyişəcək, yalançı problemlər, “iqlim dəyişikliyi” adlı miflər tarixə qovuşacaq. Dünyanın ciddi ekoloji problemləri var, onlar həll edilməli, insan təbiəti qorumalı, su hövzələri mühafizə edilməlidir, amma bunun “iqlim dəyişikliyi” ilə əlaqəsi yoxdur. Dünyada yüzlərlə dəfə iqlim dəyişib, bu insan faktoruna bağlı deyil, ola da bilməz – onlarla dəfə qlobal “buz dövrü”, onlarla dəfə “qlobal istiləşmə” olub ki, o zaman dünyada insan övladı yaşamırdı. Məsələn, Saxara səhrasının yerində yüzmimlərlə il öncə tropik meşələr, çaylar, göllər olub, sonra səhraya çevrilib, bunu da insan övladımı edib?!
Düşünürəm və ümid edirəm ki, insanlıq əsl problemlərə köklənərək onların həlli üçün çalışacaq, dünya “sağ”alacaq, bunun bizim ölkəmizə də təsirləri olacaq, indidən çox aşağı neft qiymətlərinə hazırlaşmalıyıq, bizim ölkəmizə də “sırıdıqları” öhdəlik və gündəmdən canımızı qurtarıb məmləkətin ciddi iqtisadi, sosial problemləri ilə məşğul olmalıyıq, iqtisadi böhranın qapımızı döydüyünü anlamalı, önləmlər almalıyıq, zaman çox azdır...
Natig Jafarli
TEREF

Türkmen adı, Türk men “ben Türküm”, Türk men “Türk insanı”, Tyurkman, Tyurkban > Türkmen “Türkler'in yurdu”, Türk iman > Türkmen “İmanlı Türk”, Tirkeman > Türkmen “ok atıcı halk”, Türkmen “Türklerin esası, hakiki Türk”, Türk-manend > Türkmen “Türk'e benzer” gibi değişik anlamlarında açıklanmıştır.
"Türkmen" kelimesi, İbn Kesir gibi bazı müelliflere göre imanlı Türk anlamına gelir. İranlılar, Müslüman Oğuzları şamancı olanlardan ayırmak için Türkî iman (inanmış Türk) demekteydi. Başka kaynaklarda ise,[hangileri?] Türklerin şaman geleneklerinden kopup İslamiyete geçmelerinden sonra Araplar tarafından Terk-i iman (imanını terk etmiş) yani eski şaman inançlarını terk etmelerinden dolayı bu ismin verildiği söylenir.[kaynak güvenilir mi?] Bu da süreç içinde Türkman ve nihâyet Türkmen'e çevrilmiştir. Oğuzlar'a "Türkmen" veya "Turkoman" denir. Son zamanlarda Türkmen terimi Müslüman Türk demektir. Fransız Türkolog Jean Deny görüşüne göre ise “men” kuvvet ekidir ve Türkmen “Türkler'in de Türk'ü', soyca Türk ya da soyu Türk ve öz be öz Türk” anlamına gelmektedir.
Türkmen' yahut 'Türkmân' tabiri Türk kelimesi ve men yahut man son ekinden meydana getirilmiştir. Bu suretle, Türkmen 'hakiki Türkler', 'saf kana sahip Türkler' veya 'asıl hayat tarzlarını muhafaza etmiş Türkler' manasında yorumlanmaktadır."
''Osmanlı döneminde Türkmen boylarına verilen toplu bir terim de genel Yörük adıdır. Osmanlı bürokratları, Şah İsmail'e bağlı Kızılbaş Türkmenlerden ayrı bir ad kullanma kaygısıyla kendi Türkmenleri için toptan Yörük adını kullanmışlardır.' (Prof. Dr. Halil İnalcık)
Türkler, Orta Anadolu’ya çekilmek zorunda kaldı. Türkmenler, Ankara-Konya arasında toplu halde yaşayıp hem Haçlı hücumlarına hem Bizans’ın saldırılarına karşı geçilmez bir set teşkil ettiler. Bu Türkmenler’e Uç Türkmenleri adı veriliyordu. Horasan’da “diyâr-ı Rûm” denilince akla bu Uç Türkmenleri geliyordu, yani XII. yüzyılda Anadolu Uç Türkmenleri ile tanınıyordu. 1146’da Bizans’a karşı kazanılan Düzbel zaferinden sonra Türkmenler köyler kurarak ve metruk köyleri iskâna açarak yerleşmeye başladılar. Türkistan ile Anadolu arasında kurulan göç kanalıyla güçlendiler. Şehirlerde yaşayan kozmopolit halk köylerde yerleşmiş Türkmenler’e Türk diyordu. Türk adının uzun süre “köylü” anlamında kullanılması Türkmenler’in köyler kurarak yerleşmelerinden ileri gelmiştir. Moğol istilâsı yüzünden Türkistan, İran ve Arrân’dan Anadolu’ya pek çok Türk geldi. Gelenler arasında göçebe toplulukların yanında çok sayıda yerleşik halk da vardı. XIII. yüzyılın ikinci yarısının ortalarında yerleşik hayat hemen her yerde gelişti ve Türkler şehirlerde de çoğunluğu teşkil etti. Bununla birlikte hâlâ kalabalık sayıda göçebe Türkmen toplulukları bulunuyordu.
Mehmet Özgür Ersan Abdal Yesari

Ötən dəfə də yazmışdım, İran qabıq dəyişir. İlan kimi. Azərbaycanda bir çoxları düşünürdü və deyirdi ki, İran parçalanacaq. Bunu da onunla əsaslandırırdılar ki, İranda milli münaqişə yaradaraq Qərb buna nail olacaq. Bizdə hər kəs İranda yaşayanlara azərbaycanlı damğası vurur. Məsələ ondadır ki, onlar özlərinə azərbaycanlı yox, türk deyir. Bizdə bir çoxları iddia edir ki, İranda yaşayan türklər Azərbaycanla birləşməlidir. Bir nəfər də gedib onlarda soruşmayıb ki, sizin fikriniz nədir? Lap hesab edək ki, onlar da birləşmək istədi. Bu birləşmə necə olacaq? 40 milyon 10 milyona birləşəcəkdi, ya 10 milyon 40 milyona? Qan, dil və din ortaqlığı var deyə, elə bilirsiniz birləşmək rahat olacaq? Kobud yazacam, Təbriz mafiyası belə düşünənləri bir oturumda yeyər.
Gələk İranın qabıq dəyişməsinə. Hakimiyyətə azərbaycanlı gəldi. İranın yeni Xarici işlər naziri də azərbaycanlı olacaq. Söhbət Abbas Əraqçidən gedir. Abbas Əraqçi bir neçə il əvvəl verdiyi müsahibəsində İranla Azərbaycanı bir millət iki dövlət adlandırmışdı. Yeri gəlmişkən internet üzərindən onu bir qədər araşdırdım, deyəcəyim bir şey var, onunla danışıq aparan diplomatların Allah köməyi olsun. İranda onsuzda Xamneyinin hərbi müşaviri Yəhya Rəhim Səfəvi azərbaycanlı idi. Baş qərargah rəisi də həmçinin. İran generalitetinin böyük hissəsi milliyətçə türkdür (azərbaycanlı). İranda artıq bizim irad tutduğumuz məktəblər məsələsi gündəmə gəlib, hətta bununla bağlı tədbirlər keçirilir. Hardan vururduq ordan cavab verirlər. Nə? İndidə deyəcəklər ki, İranı farslar parçalayacaq? Ümumiyyətlə, İran dövləti demək olar ki, Təbrizlilərin əlindədir. Farsların bununla bağlı hansısa bir əks reaksiyasını görürük? İran dünənə qədər din libasına bürünmüşdüsə, bu gün türk libasına bürünür. Dövlətin adı İran, rəsmi dili fars, hakimiyyətdə türklər. İran arqumentsizləşdirir. Təkcə Azərbaycanı, Azərbaycandakı populistləri yox, İranı milli münaqişə ilə yıxmaq istəyən hər kəsi.
İran belə bir dəyişimə niyə gedir? Hesab edirəm ki, İran da fərqindədir ətrafında baş verən proseslərin. Cənubi azərbaycanlılarla bağlı bir dəfə də olsun səsini çıxarmayan rəsmi Bakı ilk dəfə 2022-ci ildə Cənubi azərbaycanlıların təhsil və hüququ ilə bağlı İrana irad bildirdi. Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin məlum çıxışından sonra hətta Təbriz küçələrində divarlara İlham Əliyevin şəkillərinin vurulduğu fotolarını görmüşdük. Türk Dövlələri Təşkilatının formalaşmaqda olmsı, sanksiyalar, Rusiyanın sıxışdırıldığı bir vaxtda onun yerini tutmaq istəyi və digər məsələlər İranı dəyişimə apardı. Böyük dövlətləri dövlət edən də bu cür reaksiyalarıdır.
Sosial şəbəkələrdə İran son dərəcə aktivləşib. Bu günə qədər azərbaycanlıların istifadə etdikləri metodların 5 qat artığını və daha təsirli formasını iranlılar edir. Azərbaycandakı populistlərin ən kiçik səhvində belə sabah sosial şəbəkədən "gəlin bizə qoşulun" çağırışının edilməyəcəyinin qarantiyasını kim verə bilər? İran Azərbaycanın İranla bağlı əlindəki arqumentlərinin hamısını əlimizdən silib-süpürüb alır. Artıq Azərbaycanda sosisl şəbəkələrdə Pezeşkiana rəğbətin formalaşmasının da şahidi oluruq. Bir çoxları elə düşünür ki, Pezeşkian İranı Azərbaycana təhvil verəcək. Ancaq Pezeşkian məsciddən çıxanda "Yaşasın İran" dedi. Özü də Azərbaycan dilində.
Tarixə baxsaq və Azərbaycanı gözümüzün qarşısında bütöv canlandırsaq o torpaqlar Bakıdan yox, Təbrizdən idarə olunub. Müstəqil Azərbaycan ərazisində tarixdə yalız uzun müddətli dövlətçilik ənənəsi olan Şirvanşahlar olub. Şirvanşahların isə nə sarayı, nə də var olmasını sübut edəcək bir şeyi qalıb. İçəri şəhərdəki Şirvanşahlar sarayına gəldikdə isə, Sovet höküməti Azərbaycan Elmlər Akademiyasına tapşırıq verir ki, Bakının daha qədim paytaxt olmasını sübut etmələri üçün yeni fikirlər ortaya atsınlar və 1964-cü ildə memar Bretaneaitski və tarixçi Sara Aşurbəylinin "Şirvanşahlar sarayı" adlı yeni sifarişli layihələri ortaya atılır. O gün, bu gün hər kəs bu tikililəri Şirvanşahlar sarayı kimi qəbul edir. Əslində isə o tikili Seyid Yəhya Bakuvinin Xanəgahıdır. Yeri gəlmişkən İran özünü Səfəvilərin, Azərbaycan isə Cümhuriyyətin varisi elan edib...
Bəzən elə düşünürük ki, dövlətə təhdid və təzyiq ancaq hərbi yolla ola bilər. Müasir dövrdə isə bu ən son variantda həyata keçirilir. Hesab edirəm ki, İranın ustalıqla həyata keçirdiyi bu dəyişimi Azərbaycana təhdid yarada bilər. İran bundan sonra dinlə bacarmadıqlarını milli kimliklə həyata keçirə bilər. Buna qarşı nə qoyacağıq onun bilmirəm. Bildiyim bir şey var, Azərbaycan dövləti o qədər cəlbedici olmalıdır ki, öz cəmiyyəti belə kənara baxa bilməsin. Diqqət ediriksə, dünyada bir çox ölkələr qabıq dəyişimnə gedir, yeni formalaşma içərisindədir. Azərbaycan da qabıq dəyişiminə getməlidir. Bunu islahatlar və tarixə fərqli baxışla etmək mümkündür.
Nəzərə almalıyıq ki, Azərbaycan hələ dövlət olmağa, formalaşmağa, möhkəmlənməyə çalışır, qarşımızdakılar isə dövlətdir.
Səxavət Məmməd
TEREF