Çin, Rusiya və İran Oman körfəzində birgə hərbi təliminə başlayıb. Məlumata görə, “Dəniz təhlükəsizlik kəməri 2024” adlanan təlimin iştirakçıları təyin olunmuş yerüstü hədəflərə atəş açmaq məharətlərini sınayırlar.

2018-ci ildən başlayaraq hər il keçirilən birgə təlimlərin bu dəfə qeyri-ənənəvi iştirakçısı da var: İran İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusu (SEPAH). SEPAH-ın Hərbi Dəniz Qüvvələrinin gəmiləri 6 ildə ilk dəfədir ki, birgə təlimlərdə iştirak edir və əməliyyatlar aparır.

Ovqat.com-un məlumatına görə, Azərbaycan da təlimlərdə müşahidəçi qismində iştirak edir. Bizdən başqa Pakistan, Qazaxıstan, Oman, Hindistan və Cənubi Afrikanın hərbi dəniz qüvvələrinin də müşahidəçi qismində qatıldığı təlimlərə ümumilikdə 20-dən çox gəmi, və döyüş katerləri cəlb olunub. Təlimin əsas məqsədinin dəniz təsərrüfat fəaliyyətinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üzrə təcrübə keçmək olduğu bildirilir. Gəmilər birgə manevrlər keçirəcək və yerüstü və hava hədəflərinə atəş açacaq, həmçinin dəniz quldurları tərəfindən tutulan gəminin azad olunması elementlərini məşq edəcəklər.

Əlbəttə, bütün bunlar rəsmi məlumatlardır. Rəsmi məlumatlar bəzən əsl həqiqətləri gizlətmək üçün yayılır. Həqiqətlər isə başqa mətləblərdən xəbər verir. Belə ki, Rusiya ötən il birgə təlimlərə dünyanın ilk hipersəs raket silahlarının daşıyıcısı olan “Qorşkov” freqatı ilə qatılmışdı. Hipersəs raket daşıyıcılarının hərbi təlimlərdə iştirakı onu göstərir ki, tədbirin başlıca şərti hədəfi dəniz quldurları deyil. Prinsipcə, SEPAH-ın təlimlərdə iştirakı da bu mülahizəni gücləndirir. Belə ki, 6 il ərzində yalnız indi təlimlərə qoşulan SEPAH İranın əsas hərbi qüdrəti sayılır və ölkəsi tərəfindən xaricdəki bütün hərbi əməliyyatları o aparır. Bu isə o deməkdir ki, təlim iştirakçıları ortaq xarici düşmənlərinə qarşı birgə apara biləcəkləri mübarizəni məşq edir və ya güc nümayişi keçirirlər. Həm Çinin, həm İranın, həm də Rusiyanın əsas düşməni, sözsüz ki, ABŞ və onun hərbi müttəfiqlərinin toplandığı NATO alyansıdır. Deməli, məntiqlə, Şərqin 3 nəhənginin göz dağı verib çəkindirməyə çalışdığı güc də elə Avro-Atlantika Alyansıdır.

Təlimlərin Oman körfəzində keçirilməsi Şərq müttəfiqlərinin qoruma çətiri altına almaq istədikləri ölkənin İran olduğunu göstərir. Zira bu 3 ölkədən yalnız İran həmin körfəzdə yerləşir. Əslində isə ABŞ-ın son zamanlar atdıqları addımlara nəzərə salanda onun İrandan çox, Çinə qarşı səfərbər olunduğunu görə bilərik. Bilirsiniz ki, bu yaxınlarda Dövlət Departamentində mühüm kadr islahatları aparan Vaşinqton Avropa və Rusiya məsələləri üzrə ixtisaslaşmış Viktoriya Nulandı dövlət katibinin müavini vəzifəsindən uşaqlaşdırmış, onun yerinə Sakit və Hind Okeanı üzrə strateji layihələrin müəllifi Kurt Kempbelli gətirmişdi. Üstəlik, bu kadr dəyişiklikləri Ukrayna savaşına hərbi dəstəyin kəsilməsi fonunda baş vermişdi. Mütəxəssislər bu iki hadisə arasında üzvi əlaqələr qurur və ABŞ-ın Avropa sahəsindən uzaqlaşıb, Çin və Şərqi Asiya məsələlərinə yönəldiyi nəticəsini çıxarmışdılar.

İnsafən, bu nəticəyə gələnlər haqsız deyildilər və əslində ABŞ-ın xarici siyasətində strategiya dəyişikliyi yeni baş verməyib. Vaşinqton hələ 2013-cü ildə Çin lideri Si Cinpin Qazaxıstana səfəri zamanı “Bir Yol, Bir Kəmər” projesini dilə gətirdiyi gündən Uşaq Şərqdə güclü bir rəqibinin ortaya çıxdığını düşünmüş və onun yüksəlişinin qarşısını almağa çalışmışdı. Üzərindən 4 il keçəndən sonra ABŞ-ın Milli Təhlükəsizlik Strategiyasında (2017) Çin "uzunmüddətli strateji düşmən" kimi təsvir edilir və onun Avropada yüksəlişinin strateji təsirləri barədə narahatlıq ifadə olunurdu. Məhz bu səbəbdən də həm Tramp, həm də Bayden administrasiyaları ABŞ-ın Çinlə bağlı siyasətinə Avropanın da dəstəyini gücləndirmək, Çinin böyüməsi nəticəsində yaranan iqtisadi, siyasi və strateji problemlərin həlli üçün transatlantik əməkdaşlığı genişləndirmək planı üzərində işləmişlər. Bir sözlə, ABŞ Çinlə təkbaşına mübarizə aparmaqla da qalmamış, digər müttəfiqlərini də bu mübarizəyə cəlb etməyə səy göstərmişdi.

ABŞ tərəfindən Çin təhlükəsinin NATO külislərinə daşınması ilk dəfə 2019-cu ildə Londonda keçirilən sammitdə baş vermişdi. ABŞ və İngiltərənin tələbi ilə NATO sammitində müzakirəyə çıxarılan Çin mövzusuna müttəfiqlərin münasibəti birmənalı olmamışdı. Şimali Atlantika İttifaqının dövlət və hökumət başçıları "Pekinin artan təsiri və beynəlxalq siyasətinin bir ittifaq olaraq birlikdə həll etməli olduqları imkanlar və problemlər yaratdığını" müzakirə etməyə başladıqdan sonra Çin Alyansın rəsmi hədəflərindən birinə çevrilsə də, o zamandan bəri bu məsələ Avropa ilə ABŞ liderlərinin üzərində çətin anlaşdıqları mövzu halına gəlmişdir. Bəzi NATO müttəfiqləri Pekin ilə siyasi və iqtisadi əməkdaşlığın kəsilə biləcəyindən çəkinərək Çin problemini sorğulamağa başlamışlar. Onlar Şimali Atlantika İttifaqının əsas məsuliyyət sahəsinə - Avroatlantik təhlükəsizliyə diqqət yetirməsini, coğrafi və funksional vəzifələrini genişləndirməkdən çəkinməsini və xüsusilə Şərqi Avropa üçün prioritetlərin müəyyənləşdirilməsinin vacibliyini nəzərə alınmasını israr etmişlər.

2019-cu il London bəyanatını daha sonra "NATO 2030" strategiyası izlədi. “NATO-2030” layihəsi alyansın baş katibinin Şimali Atlantika İttifaqının gələcək istiqamətini dərindən nəzərdən keçirmək üçün başlatdığı bir məsləhətləşmə projesi idi və müstəqil mütəxəssislər qrupu tərəfindən hazırlanan bir hesabat xarakteri daşıyırdı. Məhz bu səbəbdən də Avropalı müttəfiqlər həmin sənədi sərt tənqid etmir, necə olsa qeyri-rəsmi mövqe olduğunu düşünürdülər. Halbuki ABŞ-ın məqsədi öz yeni strateji hədəfini tədricən müttəfiqlərinə həzm etdirmək idi və bu cür yarı-rəsmi hesabatlarla buna nail olurdu.

“NATO-2030” layihəsi alyansın rəsmi strategiyası olmadığından onun müəlliflərinə Çin də daxil olmaqla geniş mövzularda daha sərbəst fikir bildirmək imkanı vermişdir. Layihədə müttəfiqlərə "Rusiya və Çinin yaratdığı eyni vaxtda geosiyasi və ideoloji problemlər" barədə xüsusi xəbərdarlıq edilir və NATO "Şimali Atlantika İttifaqının həqiqətən qlobal çağırışlar dövründə təşkil olunduğu platforma kimi qalmasına" çağırılırdı. Sanki bununla ABŞ öz müttəfiqlərinə deyirdi ki, əgər masada Çin məsələsi olmayacaqsa, mən Avropanı rus təhlükəsinə qarşı təkbaşına buracağam, 2022-ci ildə Ukrayna savaşını çıxarmaqla və onu Avropanın qucağına ataraq geri çəkilməklə eyham vurduğunu reallaşdırdı da. Baxmayaraq ki, Ukrayna savaşından bir il əvvəl 2021-ci il Brüssel sammitində NATO liderləri faktiki olaraq ABŞ-ın tələblərinə boyun əymiş və rəsmi bəyanatın iki səhifəsini Çinə həsr etmişdilər. "Çinin bəyan edilmiş məqsədləri və iddialı davranışı beynəlxalq qaydalara əsaslanan nizam və Şimali Atlantika İttifaqının təhlükəsizliyi ilə bağlı sahələr baxımından sistemli problemlər yaradır", - deyə vurğulanan bəyanatda Pekin nüvə arsenalını genişləndirməməyə, Rusiya ilə hərbi əməkdaşlığı kəsməyə çağırılır, iki ölkənin mülki və hərbi potensialını birləşdirmə strategiyası tənqid olunur, kosmosda, kiberməkanda birgə fəaliyyətdə, dezinformasiyaların qəsdən yayılması kimi bir sıra əməllərdə ittiham olunurdu. Bəyanatda Çinlə açıq dialoqun qorunmasının vacibliyi də vurğulanaraq, ona bir növ “yaşıl muncuq” göstərilirdi.

2022-ci il Madrid sammitində müttəfiqlər tərəfindən qəbul edilən yeni strateji konsepsiyada Çinin fəaliyyətinin NATO-nun əsas dəyərlərinə və maraqlarına necə meydan oxuduğunun ətraflı təhlil edilir, onun strateji asılılıqlar yaratmaq üçün iqtisadi rıçaqlardan istifadəyə baş vurması pislənilirdi. Çin və Rusiyanın NATO dəyərlərinə və maraqlarına xələl gətirən beynəlxalq qaydalara əsaslanan nizamı pozmaqda bir-birini dəstəkləməsindən və Alyansı parçalama səylərindən qorunmağın" vacibliyindən bəhs olunurdu.

2023-cü il Vilnüs sammitində isə NATO liderləri Madrid prinsiplərini təsdiqləyir və Çini "Rusiyanın Ukraynaya qarşı apardığı təcavüzkar müharibəni pisləməyə, onun hərbi fəaliyyətini dəstəkləməkdən imtina etməyə, bu müharibənin günahkarlarının Ukrayna və NATO olduğuna dair uydurma hekayələri şişirtməyi dayandırmağa və NATO Nizamnaməsinin məqsəd və prinsiplərinə əməl etməyə" çağırırdılar.

Bir sözlə, 2017-ci ildən etibarən ABŞ və onun NATO müttəfiqlərinin əsas hədəfi Rusiya qədər, bəlkə də ondan çox Çin idi və bu, alyansın rəsmi sənədlərində də öz əksini tapmışdır. Görünür, məhz bu səbəbdən kiçik düşmən olan Rusiyanı Avropa müttəfiqlərinin və Ukraynanın ixtiyarına buraxan ABŞ özü “böyük şeytan”a – Çinə qarşı mübarizəyə girməyə hazırlaşır. Onun bu coğrafiyada yeni müttəfiqləri də az deyil: Yaponiya, Cənubi Koreya, Avstraliya, Tayvan, Filippinlər və s. kimi Çin yüksəlişindən çəkinən bir sıra Sakit-Hind okeanı ölkələri. ABŞ Hindistanı və Pakistanı da öz cərgəsinə qoşmağa ümid edir. Görünür, bu səbəbdən də Rusiya, Çin və İran ABŞ-ın yeni strategiyasına birgə hərbi təlim keçirərək cavab vermək istəyir.

Sual oluna bilər: Çin və İran ABŞ-ın Sakit və Hind Okeanı strategiyasının hədəflədiyi coğrafiyada yer alır, bəs başı onsuz da Ukraynada böyük cəngələ girən Rusiya niyə onlara qoşulub?

Məsələ burasındadır ki, ABŞ və Sakit okean müttəfiqlərinin əsas hədəflərindən biri də Rusiya ola bilər. Söhbət təbii ki, hazırda Rusiyanın əlində olan Kuril və Saxalin adalarına haqq iddia edən Yaponiyanın da bu ittifaqında yer almasından gedir.

Heydər Oğuz,

Ovqat.com

Rəşt şəhərində təşkil edilən “Talış - İran mədəniyyəti və tarixinin aynasında” adlı konfrans Azərbaycanın parçalanması ideyasının açıq şəkildə dəstəklənməsindən başqa bir şey deyil. Konfransın "fəxri qonağı" Avropada yaşayan, Azərbaycanın talış əsilli vətəndaşlarının adından danışmağa cəhd edən Boris Talışinskini “Talış Muğan Respublikası mühacir hökumətinin prezidenti” kimi təqdim ediblər. Konfransın əsas təşkilatçısı Əhməd Kazemi isə Boris Talışinskini “şimali talışstanın mərhum prezidenti general Əliəkrəm Hümətzadənin varisi” adlandırıb. Konfransda Azərbaycan ərazisi “şimali talışıstan” kimi göstərilir, burada yaşayan “qardaş-bacılarının hüquqlarından” bəhs edirlər.
Azərbaycana qarşı etnik zəmində təxribat törətmək məqsədi daşıyan bu konfransın arxasında İran rejiminin dayandığı şübhəsizdir. İran təşkilatçılığı Əhməd Kazemiyə həvalə etməklə, konfransı “mədəni-tarixi” konsepsiyaya salmaqla özünü gizlətmək istəsə də, açıq izlər buraxıb.
Birincisi, “Avrasiya məsələləri üzrə ekspert”, yaxud “beynəlxalq məsələlər üzrə professor (?)” kimi təqdim edilən konfransın moderatoru Əhməd Kazemi birbaşa İranın rəsmi dairələrinə bağlı olan şəxsdir və Azərbaycana qarşı mütəmadi çıxışları ilə tanınır;
İkincisi, konfransda İran dövlətinin adından danışılır, dünyada yaşayan talış əsilli insanların İranın bayrağı altında toplanmasından, “şimali talşıstan” adlandırdıqları ərazidə - Azərbaycanda yaşayanların “müdafiəsi”ndən bəhs edilir.
Üçüncüsü, konfransla bağlı məlumatı İranın dövlət xəbər agentliyi – İRNA yayıb.
Dördüncüsü, Boris Talışıniski də daxil olmaqla talış əsilli vətəndaşlarımızın adından danışmağa iddia edənlərə, ümumiyyətlə Azərbaycanın parçalanması ideologiyasını daşıyanlara İran rejiminin dəstək verdiyi sirr deyil;
Bu konfransın indi təşkil edilməsi – Azərbaycana qarşı etnik zəmində təxribat planının aktivləşdirilməsi təsadüfi deyil və istisna edilməməlidir ki, bu planda əsas iştirakçı olan digər ölkə Ermənistandır. Məqsəd Qarabağda erməni separatizminin məhv edilməsindən sonra Azərbaycana qarşı “etnik kartı” başqa formada körükləməkdir. Azərbaycanı bölmək ideyasını dəstəkləyənlərin Ermənistanla sıx əlaqələrə malik olduğu da bəlli məsələdir. Misal üçün, Ə.Hümbətov İrəvanda “qəhrəman” kimi qəbul olunurdu, işğal dövründə Şuşada radio da açmışdı. Onun davamçıları da mütəmadi olaraq Ermənistana səfərlər edib.
Bu təxribat planında hər iki ölkənin cari hədəfləri var:
- İranın cari dövr üçün hədəfi Azərbaycana təzyiq etmək, bölgədəki maraqlarının qəbul edilməsinə nail olmaqdır;
- Ermənistanın cari dövr üçün hədəfi Azərbaycanla sülh danışıqlarında “əlini gücləndirmək”, rəsmi Bakıya qarşı təzyiq rıçaqı əldə etməkdir;
Hər iki ölkənin uzunmüddətli hədəfi isə Azərbaycanı parçalamaqdır. Görünür, erməni separatizminin ləğv edilməsini bu yolla kompensasiya etməyi düşüürlər. Lakin nə İran, nə Ermənistan anlamır ki, Azərbaycanda etnik-milli zəmində qarşıdurma mümkün deyil, nə vaxtsa etməyə çalışsalar da, nəticə uğursuz olub. Bu ölkənin hər bir fərdi kimi Azərbaycan uğrunda döyüşən, şəhid verən talış əsilli vətəndaşlarımız Hümbətova göstərdiyi “yeri” onun davamçılarına da göstərir.
Asif Nerimanli
TEREF

Azərbaycanın Ermənistanın işğalı altında olan kəndlərinin azad olunmasını tələb etməsi Rusiya və Ermənistanın xəbər agentliklərində əsas xəbər kimi yayılıb. Bu rəsmi Bakının İrəvana ultimatumu kimi qiymətləndirilib. Doğru təsbitdir. İki variant mümkündür.
Birinci variant odur ki, baş nazir Nikol Paşinyan durumu doğru qiymətləndirərək Azərbaycanın digər rayonlarına bitişik 4 kəndin geri qaytarılmasına razılaşacaq və bunun vacibliyini ermənilərə anladacaq.
Onsuz da həmin kəndlərdə ermənilər yaşamır. İkinci variant isə odur ki, Paşinyan məsələni əvvəlkitək gecikdirməkdə davam edəcək. Bu halda Azərbaycan ordusunun həmin kəndlərə daxil olmaqdan başqa alternativi qalmayacaq. Həmin kəndlərə görə, Ermənistanın Azərbaycanla müharibəyə başlayacağının ehtimalı azdır.
Məlum xarici mərkəzlərin Azərbaycana qarşı bəyanatları olacaq, ancaq ölkəmizə qarşı sistemli beynəlxalq təzyiqin olacağı istisnadır. Azərbaycan öz kəndlərini geri qaytaracaq.
Elxan Şahinoğlu

Siyasi motivli həbs olunanların səhhətində olan problemlərlə bağlı ictimai xadimlərin müraciətlərini anlamıram – onlarda xəstəliklər olduğuna görə deyil də, günahsız olduqları üçün sərbəst buraxılmalıdırlar. Ələsgər bəy sağlamlığında olan problemlərə görə yox, fəaliyyətinin qanundan kənar olmadığı üçün azadlıqda olmalıdır. Sabah, Allah eləməmiş, Akif Qurbanovun da sağlamlığında problemlər yaşana bilər, amma o səhhətinə görə deyil, günahsız olduğu üçün azadlıqda olmaqdır.
Bəziləri bizi qınamağa çalışırlar ki, nədən həbs olunanlara həmən azadlıq TƏLƏB etmirsiz, o TƏLƏB sözünü ikiqəpiklik edənlər var ha, onlardan xeyir gəlməz, çünki ciddi adamlar deyil. Siyasi təşkilat, siyasi xadim nəsə TƏLƏB edirsə, bu TƏLƏB yerinə yetirilməyəndə hansısa ƏMƏL də edir. Yəni, kimsə ƏMƏL təklif etmədən, bunu etməyə nəylərisə çatmadan, TƏLƏB irəli sürürsə, onları boş verin, qeyri-ciddi adamlardırlar, hansı sistemdə yaşadığımızı belə anlamırlar.
Ölkənin gedişatı isə heç yaxşı deyil, söhbət tək həbs dalğasının yüksəlməsindən getmir, dünyada ümumi qlobal trend də çox pisdir, artıq demokratiya dəyər olmaqdan çıxıb açıq alver və manipulyasiya predmetinə çevrilib. Ən təhlükəli məqam budur, əvvəl də alver predmeti idi, amma bu qədər iyrənc və açıq şəkildə deyildi...
Natig Cəfərli
TEREF

Ukraynanın Müdafiə və Təhlükəsizlik Şurasının sədri Oliksiy Danilov martın 6-da cəbhədəki son durumla “X” hesabında paylaşım edib. O, cəbhədəki vəziyyətin çətin olduğunu bildirib: “Lakin Ukrayna bütün çağırışlara cavab tapacaq”. O.Danilov proseslərin sürətlə inkişaf etdiyini vurğulayıb: “Haradasa bir addım geri çəkilə bilərik, amma iki addım irəli gedəcəyik”.
“Haradasa bir addım geri çəkilə bilərik, amma iki addım irəli gedəcəyik”- O.Danilov söyləyib.
ABŞ Dövlət Departamentinin sözçüsü Metyu Miller daha əvvəl Ukraynanın Rusiyaya sürprizlər hazırladığına işarə vurub.

Məlum olduğu kimi, Rusiya ilə Ukrayna arasında müharibə 2022-ci il fevralın 24-də başlayıb. Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenski daha əvvəl bildirib ki, Qərb dəstəyi dayandırsa, ölkəsi geri çəkiləcək. ABŞ hələlik Ukraynaya yardımı dayandırıb. Bundan əvvəl xarici KİV-lər yazmışdı ki, ABŞ Ukraynadan hücumdan müdafiə strategiyasına keçməyi tələb edir. ABŞ dövlət katibi Antoni Blinken daha əvvəl Ukraynanın çətin vəziyyətdə olduğunu açıqlayıb. Türkiyənin xarici işlər naziri Hakan Fidan isə bildirib ki, Rusiya ilə Ukrayna arasında sülhün vaxtı çatıb.
O.Danilovun bu bəyanatla çıxış etdiyi gün Ukrayna Rusiya ərazisində xüsusi əməliyyat keçirib, dağ-mədən zənginləşdirmə kombinatını vurub. Həmçinin Rusiyanın bir sıra digər regionlarına da pilotsuz uçuş aparatları (PUA) ilə hücum olub.
Ukrayna Prezident Ofisinin müşaviri Mixaylo Podolyak isə bildirib ki, artıq cəbhədəki vəziyyət dəyişib və Rusiya ciddi itkilər verməyə başlayıb.
O, bunu Ukraynanın silah tədarükünün artması ilə əlaqələndirib: “Ukrayna əhəmiyyətli miqdarda mərmilərə və uzaqmənzilli raketlərə sahib olan kimi Rusiyanın itkiləri kəskin artır”.
Son zamanlar Rusiya döyüş irəliləyir. Ukrayna isə müdafiəyə keçib. Bunun əsas səbəblərindən biri məhz Ukraynaya hərbi dəstəyin azalmasıdır. Ümumiyyətlə, indiki mərhələdə silah - sursat Kiyev üçün həlledici məqamlardandır.
O.Danilovun, M.Podolyakın verdiyi açıqlamalar, həmçinin dünənki hadisələr onu deməyə əsas verir ki, Ukraynaya hərbi dəstək qismən artırılıb. İndi sual bunun nə qədər davamlı və effektiv olacağıdır. Qərb Ukraynanın, nəhayət, qalib gəlməsi, ya müharibənin daha da genişlənməsi üçün dəstəyi artırıb?
Proseslər onu deməyə əsas verir ki, Ukraynanın Rusiya ərazisində və işğal olunmuş Krım yarımadasında keçirdiyi xüsusi əməliyyatlar, həmçinin PUA- larla hücumlar müsbət nəticə üçün kifayət deyil. Görünən odur ki, bu həmlələr Ukrayna xalqında da hələ hakimiyyətə qarşı ictimai rəy yaratmır. Rusiya isə döyüş meydanında müəyyən kiçik uğurlar əldə edir.
O.Danilov "Ukrayna bugün çağırışlara cavab tapacaq" sözləri ilə, yəqin ki, hansısa "B" planına işarə edib. Hərçənd Kiyevin qələbəsini təmin edə biləcək yeganə faktor lazımi miqdarda silah - sursat, o cümlədən F- 16 qırıcı təyyarələridir. Bu isə Pir qələbəsindən başqa bir şey olmayacaq.
Mümkündür ki, rəsmi Kiyev ABŞ - da keçiriləcək prezident seçkilərinə qədər müharibəni bitirmək, ən azı ciddi uğur əldə etmək istəyir. Çünki ABŞ - da respublikaçıların hakimiyyətə gəlməsi ilə Ukraynanın işi daha da çətinləşə bilər. Amma onu da nəzərə almalıyıq ki, indiki halda döyüşlərin bir neçə aya başa çatması real görünmür.
Ümumiyyətlə, indi cəbhədə kurioz durum yaranıb: tərəflər qələbə uğrunda çalışdıqca prosesi daha da mürəkkəbləşdirirlər. Rusiya itirəcək şeylerinin azaldığını hiss etdikdə daha aqressiv davranacaq. Bu isə nüvə silahının tətbiqi ilə bağlı ehtimalları daha da artırır.

Kənan Novruzov
sherg.az

Paris ermənilərin nəyinə aşiq olub?
Fransa Cənubi Qafqazda, Ermənistanda təsadüfən ortalığa çıxmayıb. Bütün bunlar keçmiş SSRİ-də Moskvanın ermənilərə yaratdığı şəraitin nəticəsidir. Həmin illərdə Kreml Ermənistandakı ermənilərin diaspor və lobbisi ilə əlaqə saxlamasına hər cür imkan verirdi. Sovetlərin birinci və sonuncu prezidenti Mixail Qorbaçovun və onun həyat yoldaşı Raisa Qorbaçovanın ermənisevərliyi də bu etnik qrupun əl-qolunu açılmasına səbəb oldu. M.Qorbaçovun müşaviri, Qarabağı Azərbaycandan qoparmaq üçün yaradılmış “Miatsum” hərəkatının aparıcılarından biri Abel Aqanbekyan 1987-ci ilin noyabrında Parisdə Fransa Erməni İnstitutu və Erməni Veteranlar Assosiasiyası tərəfindən şərəfinə təşkil edilmiş tədbirdə Qarabağ barədə bunları demişdi: “Mən bir iqtisadçı kimi hesab edirəm ki, Qarabağ iqtisadi cəhətdən daha çox Ermənistana bağlıdır, nəinki Azərbaycana”. O, Qarabağın Ermənistana verilməsi ideyasını Fransanın “Humanite” (“L’Humanité”) qəzetinə müsahibəsində də dəfələrlə vurğulamışdı. Deməli, keçmiş sovetlər, Fransa, “ermənilərin diaspor xətti” bu etnosun nümayəndələrinin cinayətkar, terrorçu olmasının başlıca günahkarlardandır. Yeri gəlmişkən, illər sonra, 2021-ci ildə Azərbaycandan olan jurnalist Aqanbekyandan həmin fikirləri barədə soruşanda o, belə cavab vermişdi: “Mən heç nə xatırlamıram, heç xatırlamaq da istəmirəm. Mən, ümumiyyətlə, nə Ermənistana, nə də sizə müsahibə verirəm. Bununla maraqlanan siyasətçilərə zəng vurun. Mən iqtisadçıyam. Rusiya iqtisadiyyatı barədə sual verin, cavab verim”.

Bununla da Aqanbekyan “kitablarının bağlandığını” etiraf etmişdi. Ancaq Rusiyadakı ermənilər sərsəm ideyalardan əl çəksələr də, Fransa özünü SSRİ-dən qalan boş yerə, Ermənistanın post-Rusiya dövrünə hazırlayır. Vətən müharibəsi dövründə rəsmi Paris və bu ölkənin KİV-i işğalçı Ermənistanı müdafiə etmək üçün bütün saxtakarlıqlardan yararlandılar. Ancaq onların nə boşboğazlıqla dolu təbliğatı, nə də yardımları təcavüzkarın Azərbaycan torpaqlarında qalmasına yardım etmədi.

Yelisey sarayının bu xidməti isə Ermənistan üçün avans sayıla bilərdi. Çünki müharibədən sonra rəsmi İrəvanın Parislə əlaqələri genişləndirmək istiqamətində fəaliyyətinin qarşılıqlı maraqlardan doğduğu təsdiqləndi. Hətta o da məlum oldu ki, Rusiyanın Ermənistandan sıxışdırlması ideyasının arxasında Fransa hakimiyyəti durur. Ermənistan Silahlı Qüvvələrində Rusiya istehsalı olan silah və hərbi texnikanın bu ölkənin məhsulları ilə əvəzlənməsi də bu mülahizəni təsdiqləyir.

Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyanın Fransaya səfəri və məşhur Misak Manuşyanla həyat yoldaşı Melinanın 80 ildən sonra Panteonda yenidən dəfn edilməsi fevralın 23-ü ərəfəsinə düşür. Eləcə də bu tarixdə Ermənistanın müdafiə naziri Suren Papikyan və fransalı həmkarı Sebastyan Lekornu hərbi əməkdaşlığa dair sənədlər paketi imzalayıblar.

Mətbuat konfransında erməni nazir bildirib ki, Fransa ilə əməkdaşlığa Rusiya və başqa tərəfdaşlar hörmət etməlidir: “Bizim həm Fransa, həm də İranla əməkdaşlıq etmək hüququmuz var və bunu hamı bilməlidir”.

Onun sözlərinə görə, Fransa istehsalı olan silahların təlimatını bu ölkənin mütəxəssisləri həyata keçirəcək.

Fransanın müdafiə naziri Lekornu bildirmişdi ki, Ermənistanın hava hücumundan müdafiə sistemlərinə ehtiyacı olarsa, o zaman yaxın, orta və uzun mənzilli raketlər veriləcək. Onun sözlərinə görə, ölkəsinin hərbi məktəblərində erməni kursant, zabit və kiçik zabitlər təlim keçəcək. Yeri gəlmişkən, Fransa ilə Ermənistan 2023-cü ilin oktyabrında silah tədarükü və hərbi yardım haqqında saziş imzalayıblar.

Tərəflər həmçinin Ermənistan ordusunda islahatlar, hərbi təlim, döyüş hazırlığı və digər sahələrdə Ermənistan-Fransa əməkdaşlığını müzakirə ediblər.

Beləliklə, İrəvan və Paris fevralın 22-23-də Rusiya-Ermənistan əməkdaşlığını Parisdə Panteon qəbiristanlığında basdıraraq, hərbi əməkdaşlıq sazişi imzaladılar. Bu, həm də Ermənistanın rəsmi olaraq Rusiyadan imtinasının başlanğıcı sayıla bilər. Ermənistan hökuməti Fransanı Rusiyaya rəsmi olaraq dəyişdi. Martın 5-də RF-nin XİN başçısı Sergey Lavrovun ermənistanlı həmkarı Ararat Mirzoyanla telefon danışığını da Kremlin İrəvana səssiz xəbərdarlığı saymaq olar.

O da sirr deyil ki, Fransa Ermənistanı özünə bərabər tərəfkeş olaraq görmür. Paris silah satmaqla pul qazanır, yeni müstəmləkə torpağı olaraq Ermənistanı ələ keçirməyə can atır. Bir zamanlar Fransa Rusiya ilə dünyanı bölmək uğrunda mübarizə aparardı. İndi o, bu ehtirasını Ermənistanı ələ keçirməklə təmin etməyə çalışır.

Tarixi hadisələr Ermənistan üçün Fransa ilə Rusiyanın fərqinin olmadığını isbatlayır. Ötən aylarda fransalı hərbçilərin Zəngəzur bölgəsinin Qafan şəhərində yuxarı sinfin qız şagirdini zorladıqdan sonra qəddarcasına döydüklərinə dair məlumat yayılmışdı.

Ötən ilin sonunda Bernar adlı fransalı gənc zabit və dostları Qafan sakini olan 15 yaşlı məktəbli qıza zorakılıq və təcavüz ediblər. Məktəblinin valideynləri polisə və ambulatoriyaya müraciət ediblər. Araşdırma başlansa da, fransalı zabitlər həbs olunmayıblar, üstəlik, Ermənistan ərazisini tərk ediblər. Valideynləri qızın fransız zabitinin yanında olduğu ictimai yerlərdə müşahidə kameralarından səs yazıları əldə edə biliblər. Yalnız bundan sonra Fransanın Ermənistandakı səfirliyinin nümayəndələri onlarla əlaqə saxlayıb və “anlaşılmazlığı aradan qaldırmaq” üçün onlara Disneyland Parisə səyahət etməyi təklif ediblər.

Bir yeniyetmə qıza qarşı zorakılıq “Disneyland”lə başa çatıb. Tarixdən və ədəbiyyatdan oxumuşuq ki, aclıq illərində valideynləri öz uşaqlarını bir qarın çörəyə satarmış.

Nə qədər düşmən mövqedə də olsalar da, acınacaqlı hadisədir. Çünki bu cinayəti törədən Fransanın zabitidir. Ermənistan cəmiyyəti isə bu ölkəni nicat yeri, xilaskar olaraq görür.

Oxşar hadisə 2015-ci il yanvarın 12-də baş vermişdi. Rusiyanın Gümrüdəki 102 saylı hərbi bazasının əsgəri Valeri Permyakovun bir erməni ailəsinin, biri 8 aylıq körpə olmaqla, 7 üzvünü qətlə yetirmişdi. Bu fakt üzrə Ermənistanın İstintaq Komitəsi ayrıca cinayət işi açıb. Ancaq onu Ermənistan hüquq mühafizə orqanları deyil, Rusiyanın 5-ci qarnizonunun Hərbi-Səyyar Məhkəməsi cəzalandırdı. Ermənistan prokurorluğu Rusiyanın uyğun qurumları ilə müzakirələr, danışıqlar aparsalar da Permyakov təhvil verilmədi.

2018-ci il dekabrın 2-də bazanın 23 yaşlı hərbçisi 57 yaşlı süpürgəçi Cülyetta Qukasyana işgəncə verərək qətlə yetirməkdə şübhəli bilinmişdi. Bu hadisə ilə bağlı istintaqı da Rusiya Hərbi Prokurorluğunun müstəntiqləri aparmışdı. C.Qukasyanın hüquqi varisi Rusiya hərbçisinin Ermənistanın hüquq-mühafizə orqanlarına təhvil verilməsini tələb etmişdi. Ancaq Avetisyan ailəsinin 7 üzvünü qatili kimi, Cülyetta Qukasyanı da öldürən şəxsin cəzasını Rusiyada çəkməsi haqqında qərar qəbul olundu.

Bu hadisələrdən biri rusiyayönlü Serj Sarqsyanın, o biri isə qərbyönlü sayılan Nikol Paşinyanın hakimiyyəti zamanı törədilib. Hər iki cinayət işində Ermənistan vətəndaşlarının qanı yerdə qalıb.

Tarixdən məlumdur ki, Rusiya ermənilərə torpaq verib, dövlət belə qurub. Fransa nə iş görüb? Bununla belə, onun vətəndaşının Ermənistanda törətdiyi iddia olunan cinayəti də ört -basdır edilir. Belə çıxır, rəsmi İrəvan bununla Fransaya avans verir. Rəsmi Paris bunun əvəzini zaman-zaman ödəməli olacaq.

Rusiya ordusunun Ermənistanda qalmasının təşəbbüskarı rəsmi İrəvandır. Elə Avropa İttifaqı mülkü müşahidə missiyası (tərkibində fransalı zabitlərin də olduğu – S.S.) da Azərbaycan-Ermənistan sərhədyanı bölgələrində ermənilərin, daha dəqiqi, Nikol Paşinyanın arzusu ilə yerləşdirilib.

Tarix sübut edir ki, ermənilər üçün ən yaxşısı yadellilərin hesabına türklərdən qorunmaq deyil, onlarla əməkdaşlıq etmək, dil tapmaqdır. Bu həqiqətə nə zaman inanıblarsa, həmin vaxt bölgə də sakit həyatını yaşayıb. Nə zaman ki, üçüncü, yadelli qüvvələrə bel bağlayıblar, onlar da, digər bölgə xalqları da əziyyət çəkiblər, sonunda isə itirən yenə özləri olublar…
Sədrəddin Soltan
pressklub

“Son illər erməni xalqının belini qırmaq, milli qürur və özünüdərkdən məhrum etmək məqsədi ilə Ermənistan dövlətçiliyinə qarşı genişmiqyaslı geosiyasi konspirasiya təşkil edilib”.
Bunu erməni hərbi ekspert, müdafiə nazirinin keçmiş müşaviri David Camalyan deyib.
“Hesab edirəm ki, Ermənistan dövlətinin “immuniteti” aşağı düşüb. Ermənistan dövləti məğlubiyyət virusuna yoluxub. Problem ondadır ki, Sərkisyanın vaxtındakı kimi insanları öz ətrafına yığmağa qadir şəxsiyyət yoxdur. Əgər ölkədə vəziyyət dəyişsə və hakimiyyətə lazımi qüvvələr gəlsə, o zaman 30 il ərzində etibarlı dayaq olmuş və ölkənin müdafiəsinə töhfə vermiş bütün mühüm strukturlar özünə gələ biləcək. Əsas vəzifələrdə düzgün insanlar olacaq və düzgün qərarlar verəcəklər”, – Camalyan vurğulayıb.

Camalyanın fikirlərinə münasibət bildirən siyasi şərhçi Elçin Xalidbəyli “Sherg.az”a söyləyib ki, Ermənistanda hakimiyyətin dəyişəcəyi fonunda ölkənin vəziyyətinin düzələcəyinə inanan qüvvələr hələ də mövcuddur:
“Halbuki bu olduqca yanlış təsəvvür və iddiadır. Ermənistanın müstəqillik dövründə də yüksək səviyyədə uğurları olmayıb. Çünki Azərbaycan torpaqlarını işğal etmək erməni ordusunun gücü ilə deyil, Rusiyanın böyük dəstəyi ilə bağlı idi. Ermənilər Yəni Ermənistan Rusiyanın köməyilə Azərbaycanın ərazilərinə soxularaq 30 il işğal altında saxladı”.

Ekspert qeyd edib ki, ermənilərin indiyə qədər öz hesablarına nəyəsə nail olmasına rast gəlinməyib:
“Onlar hər zaman başqalarının yardımı ilə müvəffəqiyyətlər əldə etməyə çalışıblar. İndi isə situasiya dəyişib. Ermənilər başa düşür ki, artıq Rusiya onlara əvvəlki kimi dəstək vermir. Amerika Birləşmiş Ştatları və Qərbin, xüsusilə də Fransanın verdiyi dəstək isə formal xarakter daşıyır. Yəni Fransanın Ermənistana təhlükəsizlik təminati vermək imkanı və şansı yoxdur. Ona görə də hakimiyyətin dəyişməsi ilə ümumi vəziyyətin düzələcəyi ilə bağlı fikirləri absurd və məntiqsizdir. Ermənistanda bütün toplum başa düşməlidir ki, dünyada situasiya dəyişib. Erməni faktorundan dünyada istifadə dövrü sona çatır. Fransa da bir müddət Rusiyaya qarşı ermənilərdən istifadə edəcək. Qərblə və Rusiya arasında toqquşmanın yekun mənzərəsi məlum olduqdan sonra erməni faktoru qalmayacaq. Eyni zamanda Cənubi Qafqazda erməni dövlətçiliyi ciddi təhlükə yaşayacaq”.

“O müəllimlərin hərəkəti qeyri-etik və cinayət əməlidir”

Repetitor institutu möhkəmləndikcə məktəblərə qarşı diqqət və etimad azalır. İş o yerə çatıb ki, şagirdlər məktəbə getməyə vaxt itkisi kimi baxır. Məktəbdə keçirəcəkləri zamanı repetitor yanında daha səmərəli keçirməyə can atırlar. Məsələyə səthi yanaşanlar məktəblərin yox, məktəblilərin vəziyyətinin acınacaqlı olduğunu düşünür, hətta məktəbə getmədikləri üçün şagirdləri günahlandırırlar. Əslində, nə qədər paradoksal səslənsə də, məktəblilərin də arqumenti var – onlar yaxşı təhsil almaq üçün məktəbdən yayındıqlarını deyirlər. Təhsil almaq üçün məktəbdən yayınan şagirdlər… Bu gedişlə, təhsilimizin aqibəti nə olacaq?

Bu sual elm və təhsil naziri Emin Əmrullayevin sonuncu brifinqində bir daha qaldırıldı. Medianın suallarına cavab verən nazir bildirib ki, əslində müəllim özü dərsdən sonra qalaraq, şagirdlə əlavə məşğul ola bilər. Onun sözlərinə görə, burada qeyri-qanuni heç nə yoxdur: “Bu ondan qaynaqlanır ki, uzun müddət müəllimin maaşı yüksək olmayıb. Ona görə bəzi müəllimlər repetitorluq ediblər. Biz ona görə sertifikasiya edib müəllimlərin maaşını artırmağa çalışırıq. Bununla biz müəllimlərin məktəblərdə ödənişli əsasla repetitorluq etməsinin qarşısını alacağıq. Mənim fikrimcə, müəllim öz sinfində öz şagirdlərinə ödənişli formada dərs keçməməlidir”.

Görəsən, illərdir kök salmış repetitorluq sənətinin təkcə maaş artımı ilə qarşısını almaq mümkün olacaqmı? Axı repetitorluq hazırda universitetə qəbul olmağın tək çarəsinə çevrilib. Cəmiyyətdə elə fikir formalaşıb ki, repetitor yanına getməyən şagird tələbə ola bilməz, universitetə gedən yol repetitordan keçir. Bəs bu yolda məktəbin yeri haradadır? Təhsil ocaqlarımız niyə bu qədər geri planda qalıb? Universitetə gedən yolun repetitordan yox, məktəbdən keçməsi üçün hansı addımlar atılmalıdır?

Təhsil eksperti Elçin Əfəndi mövzu ilə bağlı Pressklub.az-a açıqlamasında bildirib ki, repetitorluğun bu qədər geniş yayılmasının səbəbi təhsildəki boşluqlarla əlaqədardır.

Ekspert variantlardan biri kimi qəbul imtahanı formatının dəyişdirilməsini təklif edir. Həmçinin məktəbdə tədris olunan fənlərin sayı azaldılmalı, dərsliklərin dili sadələşdirilməlidir ki, şagird onu asan qavraya bilsin. Üstəlik, dərsliklər tərtib olunarkən yaş psixologiyası nəzərə alınmalıdır. Bütün dərsliklər elmi, akademik üslubda yazılanda şagird onu çətin qavrayır və kömək üçün repetitor yanına getməli olur.

Müəllimlərin böyük hissəsinin repetitorluqla məşğul olmasına gəlincə, müsahibimiz deyir ki, dünyanın əksər ölkələrində bu hala rast gəlinir: “Bu, bir xidmət sferasıdır. Amma müəllimlərin hədə-qorxu ilə şagirdləri öz yanına cəlb etməsi yolverilməzdir”.

Problemin səbəblərindən biri də subyektiv amildir – repetitorluqla məşğul olan bəzi müəllimlər maddi gəlir əldə etdikcə məktəbdə dərs keçməyə az maraq göstərirlər, yaxud, ümumiyyətlə, maraq göstərmirlər. Əksinə, belələri “hazırlığın” yeganə çıxış yolu olduğunu göstərmək üçün sinifdə aşağı nəticə alınmasında da maraqlı olurlar. Necə deyərlər, dərsi “yola verirlər”, hazırlığa gəlməyən şagirdləri gözümçıxdıya salırlar. Ekspert məhz bu davranışın qəti əleyhinə olduğunu dilə gətirib. Belə müəllimlərin əlindən şagirdlər məktəbdən daha da soyuyur və uzaqlaşır.

Elm və təhsil eksperti Rizvan Fikrətoğlu da bəzi məktəb müəllimlərin öz yanına hazırlığa gəlməyən şagirdlərlə intriqa apardığını təsdiqləyir.

“Az eşitməmişik, orta məktəb müəlliminin yanına getməyib, başqa müəllimin yanına gedən uşaqların gözümçıxdıya salınmasını. Ümumiyyətlə, müəllimlərin bu cür davranışı, öz fənnini dərsdə deyil, dərsdən kənar öyrədərək valideyndən pul alması qeyri-etik və cinayət əməlidir. Bu məsələlərdə ciddi nəzarət olmalıdır”.

Fikrətoğlu hesab edir ki, universitetə hazırlığın repetitorsuz mümkün olmadığı fikri artıq insanların beyninə yerləşib: “Təəssüf ki, şagirdlərin repetitor yanına getməsi məcburiyyət olmaqla yanaşı, dəb halını da alıb. İş o yerə çatıb ki, təkcə yuxarı sinif şagirdləri deyil, ibtidai siniflərdə oxuyan uşaqlar belə müəllim yanına hazırlığa göndərilir. Çox vaxt attestat xətrinə uşaqlar məktəbə gedirlər. Repetitor yanına daha çox getsin deyə, müxtəlif vasitələrlə şagirdlər məktəbdən yayınır”.

Ekspert problemin maddi tərəfinə də toxunub. Deyir ki, repetitorluqla məşğul olan müəllimlərin qazancı aldıqları maaşdan dəfələrlə çoxdur: “Bakıda bir fənni 100-300 manata tədris edən müəllimlərin bəzəkli reklamlarına rast gəlmək adi hal alıb. Fənn müəllimlərinin çoxu məktəbə yük kimi baxır, 45 dəqiqəni “doldurmağın” yollarını fikirləşir. Çünki həmin müəllimlər özlərinin əsas gəlir yerini daha çox uşaq hazırlamaqda görür”.

Bəs sertifikasiya keçirməklə müəllimlərin maaşlarını qaldıraraq repetitorluğun qarşısını almaq mümkün olacaqmı? Ekspert bunun asan olacağını düşünmür. Deyir ki, sertifikasiyanın özündə, keçirilməsində, şərtlərində problem var. Dərin kök salmış repetitorluqla mübarizə aparmaq üçün maaşları 100-150 manat artırmaq çıxış yolu deyil.

Ekspert repetitorluğun qəti əleyhinə olmadığını söyləyib. Lakin bu işin qanuniləşməsini vacib hesab edir:“Repetitorluqla məşğul olmaq istəyənlər attestasiyadan keçməli, xüsusi lisenziya və ya buna bənzər sənəd almalıdır. Bununla da valideyndə həmin müəllimə etimad yaranacaq. Həm valideyn rahat olacaq, həm müəllim qanuni yolla pul qazanacaq, həm də dövlət vergi almaqla fayda götürəcək”.

Həmsöhbətimiz problemin başqa bir tərəfinə də toxunub. Hansısa qrupu seçib qəbul imtahanına hazırlaşan abituriyent 5-ci sinifdən 11-ci sinfədək keçirilən bütün proqram üzrə imtahan verməli olur. Məktəbdəki gündəlik dərslər ona təkrar üçün əlavə vaxt vermir: “Ona görə də abituriyentlər repetitor yanına getməyə məcbur olur. Amma məktəblərdə hər qrup üzrə hazırlıq proqramları təşkil edilsə, o zaman repetitorluğun qarşısı alınar”.

Eynşteyn deyirdi ki, hər bir ölkənin gələcəyi onun təhsili ilə bağlıdır. Sabahımızı düşünürüksə, bu gün təhsilimizə ciddi yanaşmalıyıq.
Günay Elşən
pressklub