 |
|
|
ABŞ-ın dövlət borcu tarixdə ilk dəfə 36 trilyon dolları keçib.
Bu barədə məlumatı ölkənin Maliyyə Nazirliyi dərc edib.
Son məlumata görə, borc məbləğinin böyük qismi (29 trilyon dollar) əhalinin payına düşür.
Beynəlxalq Valyuta Fondunun ekspertləri ABŞ dövlət borcunun artımını qlobal iqtisadiyyat üçün təhlükə adlandırırlar. Belə ki, 2032-ci ilə qədər ölkənin dövlət borcu ÜDM-in 140%-ni keçə bilər.
Ermənistan şirkətləri Rusiyanın qızıl ticarəti üzrə Qərb embarqosundan yan keçməsinə kömək edir.
“Report” xəbər verir ki, “The Insider” və “Hetq” nəşrləri geniş jurnalist araşdırması nəticəsində bu qənaətə gəliblər.
Qeyd olunur ki, bu şirkətlərin arxasında ölkənin nüfuzlu siyasətçiləri və iş adamları dayanır. 2022-ci ildən Ermənistana milyardlarla dollar dəyərində qızıl idxal edilir, lakin qiymətli metal ölkədə qalmır – BƏƏ-yə ixrac həcmi də misli görünməmiş dərəcədədir. Eyni zamanda, BƏƏ-dən Ermənistana ehtimal ki, nağd pul və qiymətli kağızlar axını gedir. Rusiya biznesinin qızıl ticarətini Ermənistan vasitəsilə aparması sərfəlidir, çünki ölkədə qızıla ixrac rüsumu tətbiq edilmir və fiziki şəxslər vasitəsilə ticarət, sanksiyalardan yan keçməyə imkan verir.
2022-ci ilin iyununda Ukraynada müharibə başladıqdan sonra ABŞ Rusiya qızılının idxalına qadağa qoyub. Texniki cəhətdən bu embarqo yalnız ABŞ-yə idxala şamil edilir. Ancaq başqa bir ölkə bu “çirkli” qızılı alırsa, onu ABŞ-yə sata bilməz. Bu isə öz növbəsində o deməkdir ki, banklar onu investisiya və ya ticarət üçün almayacaqlar. Beləliklə, digər malların idxalına məhdudiyyətlərdən fərqli olaraq, bank qızılına Amerika embarqosu avtomatik olaraq qlobal xarakter alır.
Materialın müəllifləri iddia edirlər ki, 2022-2023-cü illərdə Rusiya qızılının axını Şərqə yönəlib. Ukraynada genişmiqyaslı müharibə başlayana qədər onun ixracı əsasən Böyük Britaniyaya həyata keçirilirsə də, 2022-ci ildən əsas alıcılar BƏƏ və Honkonq olub. Lakin, məlumatlara görə, 2023-cü ilin aprelində bu axınlar dayandırılıb. O vaxtdan bəri Rusiyanın rəhbərlik etdiyi Avrasiya İqtisadi İttifaqından (Aİİ) kənara bir unsiya belə Rusiya qızılı ixrac edilməyib.
“The Insider”in əldə etdiyi Rusiya gömrük məlumatlarına görə, 2020-ci ildə Rusiya Aİİ xaricinə 18 milyard ABŞ dolları, 2021-ci ildə isə 17 milyard dollar dəyərində qızıl satıb. Növbəti il bu göstərici 7 milyard dollara, 2023-cü ildə isə 2 milyard dollara düşüb. Artıq qeyd edildiyi kimi, 2023-cü ilin aprelində Aİİ-dən kənar ixrac dayandırılıb və bundan sonra Ermənistan, demək olar ki, tamamilə Rusiyadan idxal edilən qızılın iri ixracatçısına çevrilib.
Ermənistan Gömrük Xidmətinin məlumatına görə, Yerevan 2023-cü ildə qızıl idxalını kəskin şəkildə artırıb və 2024-cü ilin birinci yarısında 4,4 milyard dollara (təxminən 66 ton) çatıb. Rəqəmlərə, demək olar, tamamilə Rusiyadan idxal edilən emal olunmuş qızıl daxil deyil. Bu ilin birinci yarısında Ermənistandan 4,1 milyard dollar (59 ton) dəyərində qızıl ixrac edilib. Bu, BMT-nin “Comtrade” məlumat bazasındakı məlumatlarla da təsdiqlənir.
Qeyd etmək lazımdır ki, Ermənistan 2022-ci ilə qədər də qızıl ixrac edirdi, lakin yalnız ölkədə hasil edilən və son iki ildə reeksport ediləndən xeyli az həcmdə.
2024-cü ildə Ermənistana Rusiya qızılının ən böyük idxalçıları arasında (2024-cü ilin yanvar – may aylarında 100 milyon dollardan çox məbləğdə qızıl idxal edən şirkətlərdən söhbət gedir) öncül erməni siyasətçiləri və oliqarxları ilə əlaqəli şirkətlər, həmçinin Rusiya ilə əlaqəli müəssisələr var.
Ermənistanda ən böyük qızıl idxalçı şirkətlərdən biri hakim "Vətəndaş Müqaviləsi" partiyasının üzvü Xaçatur Sukiasyanın ailəsi ilə əlaqəli "Yerevan Zərgərlik Zavodu" (YZZ) MMC-dir. Zavod təxminən otuz Rusiya şirkətindən qızıl alıb.
Rusiya iş adamları Ermənistandan qızıl ixracı üçün tranzit ölkə kimi istifadə ediblər, çünki Rusiya qızıl ixracına gömrük rüsumu tətbiq edib. Amma qadağa Ermənistan kimi Aİİ ölkələrinə ixraca şamil edilmir.
Ermənistanda qızıl ticarəti ilə məşğul olan şirkətlərin əksəriyyəti 2022-ci ildən sonra açılıb, yəni onlar xüsusi olaraq sanksiya altında olan Rusiya qızılının digər ölkələrə ixracı üçün yaradılıb. Onların adları az tanınır, lakin, anonim qalmaq istəyən bir sıra mənbələrin məlumatına görə, onların arxasında lisenziyaların alınmasına və maneəsiz ixraca bu və ya digər şəkildə kömək edən keçmiş erməni məmurları dayanır.
Ermənistan Gömrük Xidmətinin məlumatına görə, 2024-cü ilin birinci yarısında Ermənistandan ixrac edilən 4,1 milyard dollarlıq (59 ton) qızılın 64 %-i Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinə (BƏƏ), qalan hissəsi isə Honkonq və Çinə ixrac edilib.
Araşdırmanın müəllifləri qeyd edirlər ki, Ermənistan Mərkəzi Bankı hüquqi şəxslərin xaricə nə qədər pul köçürdüyü və nə qədər aldığı barədə statistikanı dərc etmir. Buna görə də məlumatların olmaması qızıl ticarətinin kəskin artması şəraitində hansı pul hərəkətinin qeydə alındığını müəyyən etməyə imkan vermir. Ekspertlər bu məbləğlərin Ermənistanın bank sistemi vasitəsilə alındığını və köçürüldüyünü, həmçinin rus iş adamlarının ixrac etdikləri qızıldan əldə etdikləri pulları xaricdə saxlayaraq müxtəlif sahələrə investisiya etmək ehtimalını istisna etmirlər.
Diqqətəlayiq haldır ki, Ermənistan təkcə Rusiya qızılı və zərgərlik məmulatlarının deyil, həm də almazların tədarükü üçün tranzit ölkəyə çevrilib.
Azərbaycanda minimum əməkhaqqının 2024-cü illə müqayisədə 55 manat, yaxud 15,9 faiz artırılaraq 400 manat olacağı gözlənilir. Bu, “Hesablama Palatasının Azərbaycan Respublikasının 2025-ci il dövlət büdcəsi haqqında” qanun layihəsinə rəyində əksini tapıb.
Qeyd edək ki, minimum əməkhaqqı aylıq əməkhaqqının ən aşağı səviyyəsini müəyyən edən sosial normativdir. Yəni, işəgötürənlər işçilərinə bu məbləğdən aşağı əməkhaqqı verə bilməz. Azərbaycanda hazırda minimum əməkhaqqı 345 manatdır.
İnsanları düşündürən əsas nüanslardan biri isə sözügedən artımın özəl sektora təsir edib-etməyəcəyidir.
Musavat.com xəbər verir ki, mövzu ilə bağlı Yenisabah.az-a danışan iqtisadçı-ekspert Emin Qəribli bildirib ki, özəl sektorda maaş artımı alıcılıq qabiliyyətinin yüksək olmasından asılıdır:
“Maaşlar və pensiyalar artırıldığı zaman, təbii ki, alıcılıq qabiliyyəti də artır. Belə olduqda isə sahibkarların qazancları da yüksəlir. Ölkəmizdə fəaliyyət göstərən sahibkarlar əsasən, kiçik sahibkarlardır. Onlar da daha çox daxili bazara yönəliblər. Daxili bazarda da alıcılıq qabiliyyəti artırsa, təbii ki, onların fəaliyyətinə də təsir göstərir. Onların istehsal etdiyi məhsul, təklif etdiyi xidmət müqabilində qazancları da artmış olur. Özəl sektorda maaş artımı isə bilavasitə qazancın yüksək olmasından və keyfiyyətin artmasından asılıdır”.
Ekspertin fikrincə, minimum əməkhaqqının artırılması sahibkarların da özəl sektorda maaşları artırmağa vadar edəcək:
“Minimum əməkhaqqının artırılması sahibkarların müəyyən etdikləri şərti maaşları artırmağa vadar edir. Bu isə “qara mühasibatlığın” azalmasına və daha şəffaf sistemə keçid imkanları yaradır. Amma dövlətin özəl sektorda maaş artımına birbaşa müdaxilə etməsi mümkün deyil”.
Amerikalı sahibkar İlon Mask öz rekordunu yeniləyərək yenidən planetin ən varlı adamı olub.
APA xəbər verir ki, “Bloomberg“ dünyanın ən varlı şəxslərinin siyahısını dərc edib.
Maskın sərvəti 347,8 milyard dollarla bütün zamanların ən yüksək səviyyəsinə çatıb.
Qeyd edilir ki, 2021-ci ildə Mask rekorda imza atıb, həmin vaxt iş adamının sərvəti 340,4 milyard dollar təşkil edib.
Maskın ən yaxın rəqibi Ceff Bezosun sərvəti 219 milyard dollar olaraq qiymətləndirilir.
Bu ilin yanvar-oktyabr aylarında Azərbaycanda ictimai iaşə dövriyyəsi ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə real ifadədə 11,1 % artaraq 1 milyard 877 milyon manat olub.
Bu barədə İndex.az Dövlət Statistika Komitəsinə istinadən xəbər verir.
Bildirilib ki, özəl sektorda ictimai iaşə dövriyyəsinin 51,2 %-i hüquqi şəxslərin, 48,8 %-i isə bu sahədə sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan fiziki şəxslərin payına düşüb.
Hüquqi şəxslər üzrə dövriyyə 2023-cü ilin yanvar-oktyabr ayları ilə müqayisədə 12,9 % artaraq 953 milyon manat olub.
ABŞ-ın “Qazprombank”a qarşı sanksiyalar tətbiq etməsindən sonra Rusiya satdığı qazın pulunu almağın yollarını tapacaq.
Tribunainfo.az xəbər verir ki, bunu Rusiya prezidentinin mətbuat katibi Dmitri Peskov brifinqdə bildirib:
“Bəzi variantlar tapılacaq, Rusiya kimi bir ölkəyə qarşı tam bloklayıcı tədbirlər mümkün deyil”.
Onun sözlərinə görə, variantların tapılması “bir az vaxt apara bilər”: “Ancaq həll yolu mütləq tapılacaq” .
Qeyd edək ki, noyabrın 21-də ABŞ Xəzinədarlığı “Qazprombank” da daxil olmaqla 50 Rusiya bankını sanksiya siyahısına daxil edib. Bu isə Rusiya neft-qazına görə ödənişlərin həyata keçirildiyi yeganə bankla əməliyyatların dayandırılması deməkdir. Artıq Rusiyadan qaz alan Serbiya və Macarıstan ABŞ-ın qərarına etirazlarını bildiriblər.
Vergi Məcəlləsinə təklif edilən dəyişikliklərə əsasən, gələn ildən bir sıra xidmət sahələri üzrə illik dövriyyəsi həcmi 45 min manatadək olan mikro sahibkarların gəlirlərinə 75 faiz güzəşt tətbiq olunacaq.
Yəni, VOEN alaraq xidmət müqaviləsi əsasında fəaliyyət göstərənlər gəlirlərindən 2025-cü ildən etibarən 20 faiz deyil, 5 faiz vergi ödəyəcəklər.
Bu güzəştdən yararlanacaq olanlar arasında jurnalistlər də var. Deputat Vüqar Bayramovun açıqlamasına görə, əgər vətəndaş jurnalist kimi fəaliyyət göstərir və xidmət müqaviləsi əsasında vəsait alırsa və onun aylıq gəliri 3 min manatdırsa, o, gəlirindən gələn ildən etibarən 600 manat deyil, cəmi 150 manat vergi ödəyəcək.
Qeyd edək ki, güzəştlər xidmət müqaviləsi əsasında çalışan şəxslərə şamil olunur.
Yeni qaydaların jurnalistlərə hansı faydaları olacaq?
Mətbuat Şurasının sədri Rəşad Məcid TNS-ə bildirib ki, Vergi Məcəlləsinə təklif edilən dəyişiklik Azərbaycanda media sahəsində aparılan islahatların, ümumən, dövlət siyasətinin davamlı xarakter daşıdığının növbəti təsdiqidir.
O qeyd edib ki, başlıca məqsəd media subyektlərinin iqtisadi müstəqilliklərinin gücləndirilməsidir: "Jurnalistlər cəmiyyətə informasiya verilməsinə məsul şəxslərdən əldə etdikləri gəlirdən vergi tutulmalarının çox olduğunu bildirirdilər. Qanunvericilikdə vəziyyətin nəzərə alınması müsbət haldır. Bu addım real gəlirlərin artımını şərtləndirəcək".
Rəşad Məcid jurnalistlərin sosial rifah halının yaxşılaşdırılması istiqamətində bu günədək atılan addımları yada salıb.
İpoteka qanunvericiliyinə edilən dəyişikliklərdən bəhs edən Şura sədri sözügedən dəyişikliyin jurnalistlərə dövlət təminatlı güzəştli ipoteka kreditindən istifadə hüququnu verdiyini xatırladıb.
O, media fəaliyyətinin iqtisadi cəhətdən stimullaşdırılması baxımından kağızın idxalının və satışının ƏDV-dən azad edilməsinin, media fəaliyyətinin əksər komponentlərinin 3 il müddətinə ƏDV-dən azad olunmasının əhəmiyyətini vurğulayıb: "Qanunvericiliyin cəmiyyətə informasiya verilməsinə məsul daha çox şəxsi əhatə etməsi də vacibdir. Bunun üçün onların özləri də qanun çərçivəsində təmsilçiliyə maraq göstərməlidirlər. Çünki qanunlar çərçivəsində həyata keçirilən jurnalist fəaliyyəti üstünlüklər qazandırır. Qanunla müəyyən edilən imtiyazlar peşəyə marağın güclənməsində də rol oynayacaq".
"Yeni Çağ" Media Qrupunun rəhbəri Aqil Ələsgər TNS-ə bildirib ki, tətbiq olunan bütün imtiyazlar Azərbaycanda media azadlığının inkişafına və gücləndirilməsinə, iqtisadi azadlığın möhkəmlənməsinə yönələn addımlardır: "Azərbaycan dövləti tərəfindən sistematik olaraq bu addımlar həyata keçirilir. Bu gün Azərbaycan Prezidentinin diqqət və qayğısını jurnalistlərimiz ciddi şəkildə hiss edir. Xalq dilində desək, çörək bişirməyi öyrətmək, onu hazır verməkdən daha faydalıdır. Əvvəlki illərdə də jurnalistlərlə bağlı önəmli addımlar atılıb. Amma son illərdəki yeniliklər ümumilikdə media qurumlarının fəaliyyətinin güclənməsinə yönəlib. Hazırda haqqında danışılan 75 faizlik güzəşt həm də sərbəst şəkildə jurnalist fəaliyyəti ilə məşğul olanlara dəstəkdir".
Aqil Ələsgər bildirib ki, əvvəllki illərdə əsasən, media rəhbərlərinin maraqlarına uyğun qərarlar verilirdisə, bu gün daha çox çalışan təbəqinin maraqları ön plana çıxır: "Mövcud "Media haqqında qanun" jurnalistin yanındadır. Bu gün Azərbaycan mediası “qara” mühasibatdan “şəffaf” mühasibata keçmək yönündə çox ciddi uğur əldə edib ki, bu da son qanunların, Media İnkişafı Agentliyinin irəli sürdüyü tələblərdən irəli gəlir".
Azərbaycanda qiymətli daşların və onlardan hazırlanan məhsulların nağdsız qaydada satılmasına görə maliyyə sanksiyasının tətbiq olunmasl təklif edilir.
Bunu İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Dövlət Vergi Xidmətinin Baş idarə rəisi Nicat İmanov Milli Məclisin İqtisadi siyasət, sənaye və sahibkarlıq komitəsinin bu gün keçirilən iclasında bildirib.
Onun sözlərinə görə, bununla əlaqədar Vergi Məcəlləsində, "Nağdsız hesablaşmalar haqqında" qanuna uyğun olaraq dəyişiklik edilməsi nəzərdə tutulur. "Dəyişikliklərə səbəb Avropa Şurasının MONEYVAL komitəsinin tələbidir", - deyə vergi rəsmisi qeyd edib.
Bu təklif qəbul olunacağı təqdirdə alqı-satqı necə olacaq? Məsələn, brilyantı necə alacağıq? Mövzu ilə bağlı “Cebheinfo.az”-a açıqlamasında iqtisadçı ekspert Akif Nəsirli bildirib ki, bu gün Azərbaycanda nağd kağız pul işləyirsə, hər hansı bir məhsulun nağdsız satışı qadağan oluna bilməz:
“İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Dövlət Vergi Xidməti Azərbaycanda iqtisadiyyatı çökdürməyə yönəlik çox ciddi siyasət aparır. Avropanın hansısa əhəmiyyətsiz bir qurumu nağdsız hesablaşmalara görə tələb irəli sürüb və biz də bunu dərhal həyata keçirmək istəyirik.
Bu doğru deyil. O ölkələrdəki belə məhsulların nağdsız satılması dayandırılır, orada kağız pul rəmzi xarakter daşıyır. Yəni, Azərbaycanda hər hansı bir məhsulun açıq bazarda nağdsız satılmasına qadağa qoymaq ağılasığmazdır. Mən hesab edirəm ki, parlament bu qərarın əleyhinə səs verməlidir. Bu qəbildən olan qərarlar Azərbaycan iqtisadiyyatına zərbə vurur”.
Akif Nəsirli qeyd edib ki, yalnız stimullaşdırma yolu ilə vətəndaşları nağdsız hesablaşmalara cəlb etmək olar:
“Yalnız qiymətli daşlar deyil, gələcəkdə yəqin digər məhsulların da nağdsız satışına qadağa qoyulacaq.
Ümumiyyətlə, alış-verişdə, ticarətdə nağd hesablaşmalara qadağa düzgün deyil. Hökumət nağdsız hesablaşma sistemini o qədər cəlbedici etməlidir ki, vətəndaşlar özləri alqı-satqı zamanı etibarlılıq üçün nağdsız hesablaşmalara müraciət etsin. Nağdsız hesablaşmalara keçid qadağa ilə, qanunla qüvvəyə minməməlidir. Digər sahələrdə də bunun əleyhinyəm. Biz elə sistem qurmalıyıq ki, vətəndaşlar özləri nağd deyil, nağdsız hesablaşmalara üstünlük versinlər”.
Bu il Azərbaycan Gürcüsrana 1 m3 qazı 17,5 qəpiyə satıb.
Səbəbləri qoyaq kənara (Gürcüstan tranzit ölkədi, anlaşmalar var, qonşu ölkədə SOCAR həm də qazpaylayıcı şirkətdir - yəni, pərakəndə satışdan da qazanır), amma məmləkətdə əhali illik 1200 kubmetrlik normanı keçərsə, 2500 kubmetrin 1 kub metri üçün 20 qəpik, bu limiti də aşarsa, sonrakı hər kubmetr üçün 25 qəpik ödəyir.
Hörmətli hökumət, neft-qaz ölkəsində qaz və elektrik istehlakına qoyulan limit zatən ayıbdır, amma limit qoyub qiymət müəyyən edirsinizsə limiti keçəndə Gürcüstana satdığınız qiyməti tədbiq edin, əhali, heç olmasa, 17,5 qəpik ödəsin.
Limiti ləğv etsəniz yaxşı olar, amma, niyə ləğv edəsiniz ki, sizin vətəndaşın səsinə, dəstəyinə ehtiyacınız yoxdur, bütün problemlərin kökü də burdadır...
Natig Cəfərli
TEREF
2019-cu il iyunun 28-də Prezidenti İlham Əliyev “Aqrar sahədə yeni subsidiya mexanizminin yaradılması haqqında” Fərman imzalayıb. Bu Fərman subsidiyaların fermerlərə vahid mexanizm vasitəsilə çatdırılmasını nəzərdə tutur.
Fərmanda bitkiçilik sahəsində aşağıdakı növdə subsidiyalar nəzərdə tutulub:
Əkin subsidiyası - fermerlərə bitkilərinin becərilməsi üçün istifadə etdikləri sertifikatlı toxum, ting, gübrə, pestisidlərin alınmasına sərf olunan xərclərin bir hissəsini kompensasiya etmək üçün bitki becərilən sahənin hər hektarına görə verilir. Hektar başına əkin subsidiyası regionlar və bitki növləri üzrə fərqli məbləğlərdə müəyyən edilir. 2019-cu ildən etibarən dolayısıyla fermerlərə həmin vaxta qədər verilən yanacaq və motor yağlarına, buğda və çəltik əkininə, təkrar əkinlərə görə və mineral gübrələrin, biohumusun və pestisidlərin güzəştli qiymətə alınması ilə bağlı birbaşa və dolayı subsidiyaların birləşdirilərək əkin subsidiyası formasında verilir.
Məhsul subsidiyası - tədarükçülərə təhvil verilən bitkiçilik məhsulunun hər kiloqramına görə əkin subsidiyasına əlavə olaraq verilir. Məhsul subsidiyası tətbiq ediləcək bitki növləri və əmsallar Aqrar Subsidiya Şurası tərəfindən müəyyən olunubr.
Toxum subsidiyası – toxumçu fermerlərə sertifikatlı (1-ci və 2-ci reproduksiya) toxumların və tinglərin satışına görə Aqrar Subsidiya Şurası tərəfindən müəyyən edilən kvotalara uyğun olaraq verilir.
Aqrar Subsidiya Şurasının 2023-cü ildə müəyyən etdiyi qaydalara görə, ölkədə intensiv bostan şəraitində becərilən əksər bitkilər üçün subsidiyaların miqdarı müəyyən olunub. Məsələn, limon, kivi, naringi, portağal, fındıq, zeytun bağlarının hər hektarına 5000-11600 manat məbləğində subsidiya verilir. Bundan əlavə başqa meyvə növləri, giləmeyvələr, bostan bitkiləri üçün də subsidiya məbləğləri müəyyən edilib.
Bu məqsədlə aqrar sektora büdcədən ayrılan vəsaitin məbləği ildən-ilə artır. 2025-ci ildə Aqrar Kredit və İnkişaf Agentliyinə 484,5 mln. manat subsidiya proqnozlaşdırılıb ki, bu da 2024-cü ilin proqnozundan 41,6 mln. manat və ya 9,4% çoxdur.
Amma Hesablama Palatası bu qənaətə gəlib ki, aqrar sektora hər il ayrılan 100 milyonlarla vəsait bu sahədə inkişafa gətirib çıxarmayıb, əksinə, tənəzzül yaşanır.
Palatanın gələn ilin dövlət büdcəsinə verdiyi rəydə bu məqamlar belə sıralanır:
Aqrar sahəyə davamlı olaraq subsidiyalar verildiyi halda, kənd təsərrüfatı üzrə əlavə dəyərin ÜDM-də payında müsbət dinamika müşahidə olunmur. 2017-ci illə müqayisədə 2023-cü ildə bitkiçilik sahəsinə verilmiş subsidiyalar 2,2 dəfə, 1 hektara düşən subsidiya 2,4 dəfə artıb, subsidiya vahidinə düşən bitkiçilik məhsulunun dəyəri isə 12,2% azalıb.
Subsidiyaların nəticəlilik baxımından müsbət təsirləri arzuolunan səviyyədə deyil. Belə ki, 2025-ci ildə bu istiqamətdə xərclərdə 2024-cü ilin proqnozu ilə müqayisədə 9,4% artım nəzərdə tutulduğu halda, bitkiçilik və heyvandarlıq sahələrində istehsalın illik artımının cəmi 0,1 faiz bəndi olması gözlənilir.
Maraqlıdır, aqrar sektorun subsidiyalaşdırılması niyə gözlənilən nəticəni vermədi, hansı problemlər dövlətin müəyyənləşlədirdiyi strategiyanın özünü doğrultmasına əngəl oldu?
Kənd təsərrüfatı sahəsi üzrə mütəxəssis Vahid Məhərrəmli “AzPolitika”-ya şərhində bildirib ki, Azərbaycan hökuməti ayrılan subsidiyaları kənd təsərrüfatı məhsulu istehsalçıları üçün dəstək hesab edir. Onun sözlərinə görə, uzun müddətdir kənd təsərrüfatına böyük məbləğdə subsidiyalar ayrılsa da, təəssüf ki, ayrılan vəsaitlər effekt vermir: “Təsəvvür edin, bu il istehsal olunan buğdanın həcmi 20 il bundan öncə istehsal olunan buğdanın həcmi səviyyəsində olub. Halbuki, həmin illərdə ümumiyyətlə, subsidiya nəzərdə tutulmurdu”.
V.Məhərrəmli qeyd edir ki, bir çox hallarda ayrılan subsidiyalar oliqarx məmurların təsərrüfatlarına xidmət edir: “Baxın, indi yeni bağların salınması ilə bağlı şərtlər müəyyən edilib. Şərtlərdən biri odur ki, müasir dövrün tələbinə uyğun suvarma sistemi qurulmalıdır. Bunu isə yalnız imkanlı adamlar edə bilər. Bu da kimlərdir? Əlbəttə ki, əsasən oliqarx məmurlar. Biz görürük ki, son bir neçə ildə ayrılan subsidiyaların həcmini artırıblar. İlk mərhələdə səhv etmirəmsə 70-80 milyon nəzərdə tutulurdusa, indi artıq bu rəqəm 400 milyon manatı keçib. Bu, onunla bağlıdır ki, son bir neçə ildə onlar böyük fermer təsərrüfatları yaradıblar. Ayrılan subsidiyanın çox hissəsi onların biznesini stimullaşdırır”.
Mütəxəssis deyir ki, subsidiya məsələsi bununla da bitmir: “Onlar bir tərəfdən həm subsidiya alırlar, həm də bu sahəyə dövlət büdcəsindən vəsait ayrılır. Məsələn, aqroparklar üçün 1,1 milyard manat ayrılıb. Aqroparkların yaradılması üçün də çoxsaylı güzəştlər var ki, həmin məmurlar bundan istifadə edə bilərlər. İndi deyirlər ki, aqroparklara ayrılan subsidiyalardan hər kəs bəhrələnir”.
Vahid Məhərrəmli vurğulayır ki, əslində bundan bəhrələnənlər əsasən oliqarx məmurlardır: “Keçən ilə kimi ayrılan subsidiyanın 75 faizi istehsal vasitəsinin əldə edilməsinə yönəlirdi - yəni, gübrələrin alınmasına. Onların satışını da o oliqarx məmurlara yaxın adamlar həyata keçirirdi. Oliqarx yaxınlarının gətirdikləri gübrələrin keyfiyyəti isə aşağı idi. Deməli, daha ucuz alıb, daha baha qiymətə kəndlilərə məcbur satırdılar. Çünki şərt belə idi ki, kəndli aldığı subsidiyanın 75 faizini gübrəyə verməli idi. Bu yolla subsidiya kimi ayrılan vəsaitin bir hissəsi birbaşa onların cibinə gedirdi. Bu kimi fəndlərlə kənd təsərrüfatını inkişaf etdirmək mümkün deyil”.
V.Məhərrəmli xatırladır ki, digər ölkələrdə də belə subsidiyalar nəzərdə tutulub. Onun sözlərinə görə, istənilən halda bu sahəyə vəsait ayrılırsa, bu, özünü istehsalda, məhsuldarlığın artımında, məhsulun keyfiyyətində və qiymətində göstərməlidir: “Biz isə görürük ki, son vaxtlar məhsuldarlıq aşağı düşür, məhsulun keyfiyyəti pisləşir, digər tərəfdən, istehsal olunan məhsulun maya dəyərinin artdığını və satış qiymətinin yüksəldiyini görürük”.