Hazırda Bakıda sənədsiz evlərin sayı 500 mindən çoxdur. Regionlarda isə bu sayın daha da çox olduğu bildirilir.

İllərdir sənədsiz evlərə çıxarış verilməsi barədə həm mətbuat tərəfindən, həm deputatlar tərəfindən məsələ qaldırılmağına baxmayaraq, bu məsələ öz həllini tapmır ki, tapmır.

Həmin evlərin sənədləşdirilməsi necə həllini tapa bilər, bunun üçün hansı hüquqi və inzibati addımların atılması lazımdır?

Mövzu ilə bağlı Redaktor.az-a açıqlamasında millət vəkili Fazil Mustafa bildirdi ki, bu məsələ çoxdandır gündəmdədir və bunun çıxış yolları hələ də tapılmayıb:

"Bununla bağlı prezidentin sərəncamı da olub, amma ya həyata keçirmək mümkün olmayıb, ya da bu məsələdə hansısa çətinliklər ortaya çıxıb, bu barədə məlumatım yoxdur. Bu, çözülməli bir məsələdir. Əks halda, Bakı tıxac və gərginlik içində qalmağa davam edəcək. Bu da arzuolunan vəziyyət deyil. Hər halda bu məsələ ətrafında düşünülməlidir. Problem həllini tapmalıdır. Bu, həm də vətəndaşların müəyyən dərəcədə hüquqlarının qorunması, sənədli evlərin əldə olunması baxımından faydalıdır".

Deputat problemin həlli ilə bağlı fikirlərini də bölüşdü.

"Mən problemi görürəm, amma görməyim kifayət deyil axı. Problemin həlli odur ki, bir sərəncam verilir, vəssalam. 500 min və ya 1 milyon ev, hansı ki sənədsizdir, bunlar üçün komissiya yaradılır, sənədləşdirilir və özəlləşdirilir. Buradan həm büdcəyə pul daxil olur, həm də vətəndaş artıq qeyri-qanuni yaşayış vəziyyətindən çıxır, evini sata bilir, dəyişə bilir.

Burada əsas özəlləşmə o prinsiplə aparılır ki, vətəndaşın rayonda evi varsa, ora qayıda bilsin. Kimin rayonda evi, şəraiti varsa, onların qayıdışı üçün bu nəzərdə tutula bilər. Yəni onlara imtiyaz verilə bilər. Bunların isə hamıya tətbiq olunması problem yarada bilər.

Həm özəlləşdirəcəksən, həm də onsuz da bizə müəyyən dərəcədə Bakını yüngülləşdirmək lazımdır. Bu baxımdan məsələ daha çox buradan köçən insanlara aid olmalıdır. Və lazım gəlsə, hətta özəlləşəndən sonra dövlətə satıb Bakıdan getmək və rayonlarda məskunlaşmanı təmin etmək olar. Dövlət də həmin evi daha çox ehtiyacı olan, şəhərdə növbədə olan müəyyən kateqoriyadan olan insanlara verə bilər", - deyə Fazil Mustafa vurğuladı.

Son bir ildə Azərbaycanda avtomobillərin icbari sığortası üzrə ən çox şikayət edilən şirkət “Atəşgah Sığorta” ASC ( 1.25 indeksi ilə) olub.

Tribunainfo.az xəbər verir ki, bu barədə Azərbaycan Mərkəzi Bankının cari ilin may ayı üzrə açıqladığı şikayət indeksində bildirilib. Məlumata görə, ötən ay ən çox şikayət edilən şirkətlər arasında “Paşa Sığorta” 1.21 indeksi ilə növbəti dəfə ikinci, “AtaSığorta” ASC 1.02 indeksi ilə siyahıda üçüncü olub. Digər sığorta şirkətləri üzrə şikayət indeksi aşağıdakı kimidir:

Azərbaycanda “Elektroenergetika haqqında” Qanuna dəyişikliklər ediləcək.

Dəyişikliyə əsasən, elektrik enerjisinin ödənilməsindən sabit tarif tətbiq ediləcək. Sabiq tarif elektrik enerjisinin istehlak səviyyəsindən asılı olmayan sabit xarakterli xərclərin tənzimləyici tərəfindən müəyyənləşdirilən hissəsinin qarşılanması məqsədilə hər bir istehlakçı üzrə tətbiq olunan aylıq tarif elementidir.

Həmçinin, “Qaz təchizatı haqqında” yeni qanun layihəsi də hazırlanıb. Bu qanunda da sabit tariflər nəzərdə tutulub. Qanuna əsasən, sabit tarif qazın istehlak səviyyəsindən asılı olmayan sabit xarakterli xərclərin müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqan (qurum) tərəfindən müəyyənləşdirilən hissəsinin qarşılanması məqsədilə hər bir istehlakçı üzrə tətbiq olunan aylıq tarif element olacaq.

Energetika nazirinin müavini Samir Vəliyev sabit tariflərin məqsədini açıqlayıb.

O qeyd edib ki, mənzili olan, amma orada yaşamayan vətəndaşlar elektrik enerjisini sabit tariflə ödəyəcəklər:

“Yeniliyə əsasən, elektrik enerjisinə görə ödənilən vəsait iki hissədən ibarət olacaq. Məsələn, hər hansı 10 binanın 8-də yaşayış var, amma ikisində yaşayış yoxdur. Amma transformator məntəqəsi qurulmalıdır. Onun xərci tarifin içərisində olmalıdır.

Yenilik ondan ibarətdir ki, onun xərci ayrılsın. Hansı ki, iki mənzildə yaşamırlar, onlar da ayda həmin sabit tarifi ödəyəcəklər. Bu, binada yaşayanların yükünü azaldır. Bu qanun layihəsinin hazırlanması zamanı beynəlxalq təcrübədən istifadə olunub”.

Enerji Məsələlərini Tənzimləmə Agentliyinin direktor müavini Rövşən İsmayılov isə bildirib ki, sabit tarif xərc əsaslı metodologiyanın tarif elementlərindən biridir:

“Sabit tarif elementinin tətbiqində əsas məqsəd maliyyə yükünü artırmaq deyil. Sabit tarif xərc əsaslı metodologiyanın tarif elementlərindən biridir. Sabit tarif elementinin tətbiqində əsas məqsəd əlavə tarif elementini yaratmaqla maliyyə yükünü artırmaq deyil.

Belə ki, bu, özü-özlüyündə metodoloji yanaşmaya zidd olar. Çünki təchizat subyektlərinə tariflər vasitəsilə daxilolmalar həmin təchizat xidməti ilə bağlı yol verilən tarif xərcləri səviyyəsində məhdudlaşdırılır. Bu, belə olduğuna görə hər hansı tarif elementlərinin tətbiqi bu və ya digər formada icazə verilən tarif xərclərini artıra bilməz.

Bu baxımından, sabit tarifin tətbiqində əsas məqsəd tarif elementlərinin təchizat xərclərinin xarakteri baxımından, yəni sabit və dəyişkən xərclər baxımından doğru şəkildə strukturlaşdırılması, o cümlədən, xərclərin istehlak tariflərinə ədalətli şəkildə ötürülməsinin təmin olunmasıdır.

Məsələn, iki abonentimiz var. Onlardan birinin bir, digərinin iki mənzili var, istehlak səviyyəsi eynidir və buna görə də bu günə olan istehlak tarifi üzərindən baxdıqda, bir və iki mənzili olan abonent eyni həcmdə ödəniş aparır.

Çünki hər ikisinin istehlakı eynidir. Beləliklə, dolayısı ilə üç mənzilin infrastruktur xərcləri iki abonent arasında bölüşdürülür. Bu məsələdə biz bölgünü daha ədalətli şəkildə təmin etməyi sabit tarif tətbiqində görürük. Çünki sabit tarif elementin tətbiqi, sabit xərclər bilavasitə aidiyyəti abonentlərə aid edilmiş olacaq. Bu, beynəlxalq təcrübədə tətbiq olunan sistemdir. Sabit tarifin təsərrüfat subyektlərinə və əhaliyə eyni şəkildə tətbiqi nəzərdə tutulmur. İstehlak tarifləri necə tənzimlənirsə, sabit tarif də elə tənzimlənəcək”.

Qeyd edək ki, əhali qaz və elektrik enerjisində qiymətlərin tənzimlənməsi ilə bağlı təkliflərin limitin ləğvi və qiymət artımı ilə nəticələnəcəyi qənaətindədir.

Sabit tariflərin tətbiqi, evdə yaşamayanların qaz və işıq pulu ödəməsi nə dərəcədə doğrudur?

İqtisadçı-ekspert Natiq Cəfərli “Cebheinfo.az”-a bildirib ki, Azərbaycanda sabit tarif təklifi tamamilə mənasız və absurd təklifdir:

“Niyə bu qərara gəldiklərini heç cür anlaya bilmirəm. Çünki bizim gözləntimiz o idi ki, işıq və qazla bağlı limitlər ləğv edilsin. Çox güman ki, limitlər ləğv ediləcək. Ancaq müxtəlif tarif paketləri də əlavə olunacaq. Bu da qiymət artımına səbəb olacaq.

Təklif ondan ibarətdir ki, dövlət şirkəti qazın və yaxud elektrik enerjisinin mənzilə qədər çəkilməsinə vəsait xərcləyir, sayğac quraşdırır. Ancaq siz evdə yaşamırsınızsa, infrastruktura çəkilən xərci sabit tariflə ödəməlisiniz. İndi bu 5 manat, yoxsa 1 manat olacağı bilinmir. Hər halda aylıq əlavə işlətdin-işlətmədin qaza, elektrik enerjisinə pul verməli olacaqsız. Bu çox mənasız bir yanaşmadır.

Çünki o infrastruktur üçün vəsait dövlət büdcəsindən ayrılır. Vətəndaş olaraq dövlət büdcəsindən vergilərimizlə pay sahibiyik və bizim vergilər hesabına da o infrastruktur çəkilir. Bundan başqa istehlakçı olaraq fərqi nədir ki, dövlət, yaxud özəl şirkət olsun. Biz keyfiyyətli xidmət almaq istəyirik.

Bizim üçün təbii inhisarçıların olmasının o qədər də əhəmiyyəti yoxdur. Sadəcə problem odur ki, alternativimiz yoxdur. Təbii inhisarçılar su, qaz, elektrik enerjisinin qiymətlərini qaldıra bilirlər. Bizim alternativimiz yoxdur ki, başqa bir təchizatçıya müraciət edək. Ancaq bunların təklif etdiyi məntiqi götürsək, biznes də gərək elə davransın.

Məsələn, kimsə mağaza tikir və infrastruktur qurur, pul xərcləyir və mağazaya kimsə daxil olur. Heç nə almadan çıxanda onun qarşısını kəsir ki, “mən mağazama pul xərcləmişəm, buranı tikmişəm. Nə olsun heç nə almamısan, heç olmasa kassaya bir 5 manat ödəniş elə”. Yəni hazırki yanaşma belədir. Çox məntiqsiz və yalnışdır. Mən ümid edirəm ki, bu təklif keçməyəcək”.

Son günlər aktual olan məsələlərdən biri də dövlət məktəblərindən birində müəllimə valideynlər tərəfindən qiymətli hədiyyənin verilməsidir.

Bu hadisə məktəbdə baş verən ilk hadisə deyil. Ancaq baş verən proseslə bağlı ictimaiyyət nümayəndələri müxtəlif fikirlər səsləndirirlər.

Belə ki, bəzi vətəndaşlar bu hadisənin adi bir hal olduğunu, müəllimə valideynlərin “hörməti” kimi qiymətləndirənlərlə yanaşı bunun cinayət əməli olduğunu iddia edənlər də var.

“Dövlət qulluqçularının etik davranış qaydaları haqqında” Qanunda “Korrupsiyanın qarşısının alınması” ilə bağlı 13 maddənin 13.1 bəbdində göstərilir ki, “Dövlət qulluqçusuna qanunsuz maddi və qeyri-maddi nemətlər, imtiyazlar və ya güzəştlər təklif olunduğu hallarda, dövlət qulluqçusu onlardan imtina etməlidir.

Maddi və qeyri-maddi nemətlər, imtiyazlar və ya güzəştlər dövlət qulluqçusuna ondan asılı olmayan səbəblərdən verilərsə, o, bu barədə birbaşa rəhbərinə məlumat verməli və maddi və qeyri-maddi nemətlər, imtiyazlar və ya güzəştlər dövlət qulluqçusunun qulluq keçdiyi dövlət orqanına akt üzrə təhvil verilməlidir”.

Həmçinin 14.1 bəndində göstərilir ki, “Dövlət qulluqçusu xidməti vəzifələrinin qərəzsiz icrasına təsir edə bilən və ya bu cür təsir təəssüratı yaradan, və ya onun vəzifələrinin icrası müqabilində mükafat qismində verilən və ya bu cür mükafat təəssüratı yaradan hədiyyələri özü və ya digər şəxslər üçün tələb edə və ya qəbul edə bilməz.

Bu qayda qonaqpərvərliklə bağlı və dəyəri “Korrupsiyaya qarşı mübarizə haqqında“ Qanunda nəzərdə tutulmuş məbləğdən yuxarı olmayan hədiyyələrin təqdim olunduğu hallara şamil edilmir.

Dövlət qulluqçusu hədiyyənin qəbul edilməsi və ya qonaqpərvərlikdən istifadə ilə bağlı qərara gələ bilmədiyi hallarda bu məsələ barədə birbaşa rəhbərinin rəyini öyrənməlidir”.

Qeyd edək ki, qaydalara əsasən 55 manata qədər alınan pulun rüşvət hesab edilmədiyi də bildirilir.

Bəs əslində çalışan bir şəxs nə qədər məbləğdə əlavə gəlir əldə edə bilər və bu “hörmət” hesab edilirmi?

Qeyd edək ki, yerli mediaya danışan hüquqşünas Şamil Paşayev “55 manata qədər alınan pul rüşvət deyil” yanaşmasına belə aydınlıq gətirib:

“55 manata qədər xırda qonaqpərvərlik anlayışı var. Bu, bizdə səhv başa düşülür. Elə bilirlər ki, bu, rüşvətin məbləği ilə bağlıdır və bu məbləğə qədər pulu qəbul etmək olar. Əslində, belə deyil. 55 manata qədər alınan pul da rüşvət sayılır.

Bu məbləğə qədər olan xırda qonaqpərvərlik şəxsin işinə aid olmayan, onun xidməti fəaliyyəti ilə bağlı bir araya sığmayan hərəkət olmadıqda, yəni, sadəcə həqiqətən səmimiyyət əsasında olarsa, bu, rüşvət deyil, sadəcə şəxsin özünün hədiyyəsi kimi qəbul olunur. Bu məbləği qəbul edən şəxs də rəhbərliyinə məlumat verməlidir. Əgər məlumat verməsə, bu da intizam məsuliyyətinə səbəb ola bilər”.

İqtisadçı-ekspert Əkrəm Həsənov “Cebheinfo.az”-a bildirib ki, çalışan bir şəxsə verilən əlavə bir məbləğlə bağlı “Dövlət qulluğu haqqında” Qanunda bu öz əksini tapıb və böyük məbləğ deyil:

“Təxminən 55 manatdan yuxarı rüşvət sayılır. Həmin qanun layihəsi 2001-ci ildə müzakirə olunanda, o zaman mən Mərkəzi Bankda çalışırdım. Layihəyə baxılması üçün mənə təqdim olunmuşdur. Məhz layihədən o maddəni çıxarmaq istəyirdim. Təklif vermişdim ki, ümumiyyətlə, niyə kimsə hədiyyə olmalıdır?

Ancaq belə bir yanaşma oldu ki, bütün ölkələrdə belə bir hal var. Yəni müəyyən məbləğə qədər rüşvət hesab olunmur. Özəl şirkətin rəhbərinə hədiyyə verdikdə rüşvət sayılmır. Ancaq dövlət qulluqçusuna qeyd edilən məbləğdən yuxarı hədiyyə rüşvət sayılır.

Burada söhbət büdcədən maaş alanlardan gedir. Məsələn, müəllim, polis və s. qulluqçular buraya daxildir. Çünki dövlətdən maliyyələşən qulluqçuların maaşını Azərbaycan xalqı verir.

Ona görə verir ki, onlar xalqa işləsin. Onlar hansısa əlavə gəlir alanda o deməkdir ki, xalq üçün yox, hansısa şəxslər üçün işləməyə başlayıblar. Ola bilər ki, hansısa şirkətin də daxili qaydalarında var ki, hədiyyə qadağandır. Yəni daxili qaydalarla qadağan edilmirsə, özəl şirkətlərdə bu mümkündür. Bu qaydanı həmin qurumun sahibi müəyyən edir.

Məsələn, müəllim göstərilən məbləğdən artıq hədiyyə alırsa, bu rüşvət hesab edilir. Ola bilsin ki, müəllim deyər “bu rüşvət deyil, müqabilində məndən heç nə istəmədi”.

Ancaq hamı başa düşür ki, müəllimə pulu, hədiyyəni niyə verirlər. Məsələn, onun övladına yaxşı qiymət yazsın. Dövlət məmurları ilə bağlı millət vəkilləri belə qanun qəbul ediblər ki, bu qədər məbləğdən yuxarı hədiyyə almaq olmaz”.

İki insan arasında münasibətlər ciddiləşəndə, sevgi, qayğı və gələcək barədə arzularla yanaşı, daha praktik məsələlər barədə söhbətlər başlayır: kirayəni necə ödəyəcəyik, kim bazarlıq edəcək, nəyə pul yığacağıq. Və bu zaman tez-tez mübahisələr yaranır. Niyə? Çünki hər kəsin pula baxışı fərqlidir. Biri qənaəti sevir, digəri xərcləməyi. Biri hesab edir ki, bütün gəlirlər ümumi büdcəyə getməlidir, digəri isə şəxsi payını saxlamaq istəyir. Nəticədə, ən möhkəm cütlüklər belə maliyyə məsələlərinə görə dalaşa bilər. Son illər Azərbaycanda boşanmaların artmasının səbəblərindən biri də, təəssüf ki, maliyyə mübahisələridir.

Amma gəlin etiraf edək: pul çatışmazlığı problemi təkcə gənc ailələrin yox, ümumiyyətlə hamının dərdidir – tələbədən tutmuş, təqaüdçüyə qədər. Büdcə planlaşdırma bacarığı təkcə faydalı vərdiş deyil, həm də mənəvi rahatlığın və sağlam münasibətlərin açarıdır.

Dünyada hazırda “tez varlanmağın” yollarını öyrədən dərslər və kitablara maraq artıb. “7 günə düşün və varlan” kimi kitablar isti qutab kimi satılır. Amma sual budur: bu kitabları oxuyub, həqiqətən varlanan neçə nəfər olub? Çox güman ki, əsasən həmin kitabların müəllifləri.

Əslində isə məsələ mütləq şəkildə yoxsulluqdan getmir. Ölçüyəgəlməz sərvət arzulamaq əvəzinə, əlində olan pulu səmərəli xərcləməyi öyrənmək daha məqsədəuyğundur. Bu bacarıq qazanc qədər vacibdir. Çünki bəzən normal gəliri olan insanlar belə, kimin nə qədər xərclədiyinə, nəyi almadığına və maaşın hara yoxa çıxdığına görə mübahisə edirlər.

Xoş xəbər odur ki, ailə büdcəsini qalmaqalsız və məhrumiyyətsiz də idarə etmək olar. Bunun sirri isə dürüstlükdə, qarşılıqlı hörmətdə və bir az da yaradıcılıqdadır.

Ailə büdcəsi nədir?

Büdcə – azadlığın zindanı yox, sizi düzgün yoldan sapmamağa və maliyyə dalanına dirənməməyə kömək edən naviqatordur. Üç əsas suala cavab verir: nə qədər gəlir var, nə qədər xərclənir və ən önəmlisi – hara xərclənir. Planlama bacarığı məhdudiyyət yox, rahatlığın yoludur.

Bəs niyə bizdə alınmır?

Çünki hər kəsin öz vərdişləri və düşüncə tərzi var. Kimi uşaqlıqdan hər qəpiyin qədrini bilir, kimi isə “pul xərcləmək üçündür” mühitində böyüyüb. Biri hesab edir ki, bütün gəlirlər ortaq büdcəyə getməlidir, digəri isə şəxsi maliyyə sərhədini qorumaq istəyir. Dialoq olmadan isə mümkün deyil.

Fərqli tərzlər: ailəvi maliyyə modeli seçirik

1. “Ailə yığım kassa” modeli
Bütün gəlirlər ümumi büdcəyə daxil olur, bütün xərclər ortaqdır. Əsas şərt – tam şəffaflıq. Komanda kimi düşünənlər üçün idealdır.
Məsləhət: Üç “kassa” yaradın: ehtiyaclar, zövqlər və gözlənilməz hallar üçün.

2. “Zərflər” və ya elektron qovluqlar
Pul xərcləmə kateqoriyalara bölünür: ərzaq, nəqliyyat, geyim, istirahət. Pul bitdisə – kino ləğv olunur. Bu üsul ittihamlardan qaçmağa və şəxsi sərbəstlik hissini qorumağa kömək edir.
Məsləhət: Özünü idarə etməyi sevənlər üçün uyğundur.

3. “Hər kəsə ehtiyacına görə”
Biri çox qazanır, digəri ev təsərrüfatı ilə məşğuldur. Əsas odur ki, razılığa gəlin və incikliyi yığmayın.
Məsləhət: Maliyyə məsələlərini vaxtaşırı müzakirə edin, “partlayış” anını gözləməyin. Ayda bir dəfə “maliyyə görüşü” təyin edin.

4. Büdcəni ayırın
Hər kəs öz xərclərinə cavabdehdir. Adətən, bərabər qazanan və şəxsi sərbəstliyi qiymətləndirən cütlüklər bu variantı seçir.

Necə qənaət etməli, amma zövqlə də yaşamalı?

Qənaət – yoxsulluq rejimi yox, ağıllı yanaşmadır. Bir neçə sadə məsləhət:

Marketə ac getməyin və siyahısız yollanmayın (əks halda lazım olmayan çox şey alacaqsız). Qiymətləri müqayisə edin, endirimlərdən çəkinməyin. Keyfiyyətli əşya alın – onlar daha uzunömürlüdür. “İstəyirəm”lə “lazımdır” arasındakı fərqi bilin. Böyük alış-verişləri əvvəlcədən planlaşdırın – emosional qərarların sayı azalacaq.

Bir az da psixologiya

Niyə biz pula görə dalaşırıq?

1. Fərqli maliyyə vərdişləri. Kimsə hər qəpiyin sayıldığı ailədə, kimsə maliyyə azadlığı atmosferində yaşayıb. Bu vərdişlər bizimlə qalır, ümumi mətbəxdə görüşür və... maliyyə münaqişəsi başlayır.

2. Bərabər olmayan gəlir. Biri çox qazanır və daha çox hüququnun olduğunu düşünür, digəri özünü asılı və ya əzilmiş hiss edir. Bu da narazılıq və gərginlik yaradır.

3. Gizli xərclər. Partnyorlardan biri xəbərsiz pul xərcləyəndə bu, satqınlıq kimi qəbul edilir. Bu da narazılıq və etimadsızlıq yaradır.

4. Qaydaların olmaması. Cütlük bir yerdə yaşayır, amma kimin nəyə pul xərcləyəcəyi, nəyə pul yığdığı və çətin vaxtda nə etmək lazım olduğunu müzakirə etməyib. Nəticədə, narazılıq.

Münaqişədən necə yayınmaq olar?

- Pulları mütəmadi müzakirə edin – ittiham kimi deyil, tərəfdaş kimi.

- Kimin nəyə cavabdeh olduğunu razılaşın. Ortaq hədəflər müəyyənləşdirin – bu, sizi yaxınlaşdıracaq.

- Bir-birinizin şəxsi xərclərinə hörmət edin. Ən əsası, maliyyə narazılığını içinizdə saxlamayın – bu emosional gərginliyə çevriləcək.

Büdcəni necə daha effektiv idarə etməli?

Ailə büdcəsini “xərc mərkəzləri” üzrə təhlil etmək çox xeyirlidir və bəzən maraqlı nəticələr verir. Ailə üzvlərinin hər biri əslində ayrıca xərc mərkəzidir. Üzvlərin hər birinin büdcədən aldığı payı müəyyən edin. Ola bilsin, ailə xərclərinin böyük hissəsi bir nəfərin payına düşür – bu, məsələn, uşağın təhsili ola bilər və pis hal deyil.

Məsələn: Əgər nəqliyyat və ya ərzaq xərclərinin büdcənin proporsional olmayan hissəsini tutduğunu müəyyən etsəniz, bu, vərdişləri dəyişmək üçün səbəbdir. Məsələn, ictimai nəqliyyata keçmək və ya qida planlaşdırmasını həyata keçirmək. Bu, artıq xərcləri azaltmaqla yanaşı, büdcəni daha şəffaf və idarəolunan edəcək.

Bəs uşaqların maliyyə tərbiyəsi necə olmalıdır?

Maliyyə tərbiyəsi – uşaqların böyüməsinin vacib hissəsidir. Bu, diş fırçalamaq kimidir: erkən başlamasan, sonradan çətin olar. Uşağı pulla davranmağı öyrədirik – demək, ona 20 yaşında idman ayaqqabısını kreditə götürməkdən qoruyuruq. Bəs nə vaxt və necə başlamalıyıq?

3–5 yaş: Pul – sehrbazlıq deyil

Bu yaşda uşaqlar başa düşməyə başlayır ki, pul sadəcə böyükləri narahat edən kağız parçası deyil. Onlara izah edin ki, pul vacib ehtiyacları almaq üçündür, hər istədiyini yox. Uşaqlarla “mağaza” oyunu oynayın – qoy, oyuncaq alsın və satsın. Əsas odur ki, bunu iqtisadiyyat dərsinə çevirməyin.

6–9 yaş: İlk cib xərcliyi və ilk məsuliyyət

Bu dövr uşağa həftəlik bir neçə qəpik və ya kağız pul vermək üçün ən münasib zamandır. Qoy həmin pulu necə xərcləyəcəyinə özü qərar versin. Pulun sadəcə pay kimi yox, qərarvermə motivasiyası kimi təqdim olunması çox vacibdir. Qoy uşaq “xərclədim – qalmadı”nın necə işlədiyini hiss etsin.

10–13 yaş: Xərclərin planlaşdırılması

Artıq “məqsəd”, “yığım”, “paylama” kimi anlayışları uşağa başa salmaq vaxtıdır. Bu dövrdə uşaqlara qənaətin əsas prinsiplərini öyrətmək olar. Onlara izah edin ki, vacib bir şey üçün pul yığmaq niyə önəmlidir və hər istədiyini dərhal almaq niyə doğru deyil. Birlikdə velosiped, planşet və ya səyahət üçün pul yığın.

14+ yaş: Nəzarət altında müstəqillik

Yeniyetmə dövründə uşaqlar başa düşməyə başlayır ki, pul yalnız “cib xərcliyi” və ya valideyndən alınan vəsait deyil, həm də qazanılan bir dəyərdir. Əgər yeniyetmə telefon, geyim və ya başqa baha əşyalar almaq istəyirsə, onlarla danışın – bu pulları necə yığmaq olar? Büdcə və yığım prinsiplərini izah edin. Həmçinin, uşaq üçün valideyn hesabına bağlı bank kartı açmaq olar. Valideyn bu kartı tətbiq vasitəsilə idarə edə, limit qoya və hesabı izləyə bilər. Və əlbəttə, uşağa reallığı anlatmaq vaxtıdır: pul cibdə bitib-tükənən şeydir və onu qazanmaq və idarə etməyi öyrənmək lazımdır.

Valideynlər üçün bir neçə məsləhət

Özünüz nümunə olun. Uşaqlar böyüklərə baxıb öyrənir. Onlara büdcə planlaşdırdığınızı, böyük alış-verişlərə necə qənaət etdiyinizi və pul yığdığınızı göstərin. Ailə büdcəsi barədə sadə dildə danışın.

- Çətinlikləri gizlətməyin. Maddi sıxıntılar həyatın bir hissəsidir və uşağın da bunu bilməsi faydalıdır.

- Düzgün qərarlara görə onları mütləq tərifləyin.

- Uşağa istəyin və ehtiyacın fərqini öyrədin. İzah edin ki, bəzən istədiyini dərhal almaq olmur və pul xərcləyərkən düşünmək lazımdır.

Və sonda

Pul — sadəcə alətdir. “Ailə büdcəsi” isə nəzarət və məhdudiyyət deyil, ortaq gələcək deməkdir. O, yalnız hesablamanı deyil, razılaşmağı, dinləməyi və güzəştə getməyi də öyrədir. Uşaqlar da bunu görə-görə başa düşürlər: pulu idarə etmək mümkündür və bunu birlikdə etmək daha yaxşıdır.