ABŞ prezidentliyinə namizəd Donald Trampa sui-qəsd nəticəsində onunla yanaşı, tədbirə gələn üç tərəfdarı da yaralanıb və onlardan birini xilas etmək mümkün olmayıb. 20 yaşlı sui-qəsdçi Tomas Metyu Kruks Məxfi Xidmət tərəfindən öldürülüb. Cinayətkarın motivləri hələ də məlum deyil və respublikaçılar kütləvi şəkildə sui-qəsd cəhdinin araşdırılmasını tələb edirlər. Onlardan bəziləri birbaşa hazırkı Prezident Co Baydeni mitinqdə atışma üçün şərait yaratmaqda ittiham edir. Bu arada, Trampın özü xəstəxanadan buraxılıb və o, seçki yarışına qayıdıb.
Rusiya Beynəlxalq Əlaqələr Şurasının (RİAC) eksperti, politoloq Aleksey Naumov “Lenta.ru”ya müsahibəsində Trampa sui-qəsdin seçkilərin nəticələrinə necə təsir edəcəyini və Pensilvaniyadakı sui-qəsdin onsuz da parçalanmış Amerika cəmiyyətini necə dəyişdirəcəyi haqqında danışıb. AYNA müsahibəni istinadla təqdim edirik:
- Tomas Metyu Kruks hansı motivləri güdə bilərdi?
- Amerikanın siyasi mədəniyyəti indi kifayət qədər radikallaşıb. Həm demokratlar, həm də respublikaçılar hazırkı siyasi kampaniyanı tamamilə apokaliptik baxımdan qiymətləndirirlər. Demokratlar üçün bu, “demokratiya uğrunda son döyüş”, “faşizmə qarşı döyüş”, respublikaçılar üçün isə “radikal sosializmlə mübarizə”dir. Bu gün Amerika siyasi sistemində ehtirasların intensivliyi o qədər böyükdür ki, rəqiblər sözün əsl mənasında bir-birlərini məhv edilməli olan düşmənlər kimi görürlər. Elmi dildə buna affektiv qütbləşmə deyilir. Bu, Karl Şmittin dünyası və ya hətta Tomas Hobbsun dünyası, yəni “düşmənlər və dostlar” dünyasıdır. Və onların arasındakı döyüş məsələn, 20-ci əsrin ortalarında ola biləcəyi kimi, bir növ yaxşı rəqabət deyil, ölümünə döyüşdür.
Bu baxımdan, Tomas Metyu Kruksun motivləri kifayət qədər qəhrəmanlıq ola bilərdi: o, ölkəni “faşizmdən” xilas etmək və ölkəyə “düzgün istiqamətə” dönmək imkanı vermək istəyirdi. Çünki o, qələbədən sonra Donald Tramp tərəfindən onun fikrincə, ölüm gələcək, kabus, qorxu və faşizm gələcək. Düşünürəm ki, o, özünü ABŞ-ı xilas edən bir qəhrəman kimi görürdü.
- Sui-qəsdin motivləri və şəraiti necə təhlil edilməlidir? Amerikanın liberal mediasında Trampa qarşı mənfi münasibət mühüm amildirmi?
- Təbii ki, Amerikanın siyasi ab-havası radikallaşmaya şərait yaradır. Və bu, əsasən media tərəfindən dəstəklənir. Biz medianın Trampı Hitler bığlı təsvir etdiyini və bu prezident seçkilərini ölkə tarixində sonuncu seçki kimi qələmə verdiyini görürük: axı o hakimiyyətə gəlsə, bir daha seçki olmayacaq, ABŞ Konstitusiyası ləğv ediləcək. Kamala Harris bu barədə birbaşa danışıb. Əgər bunu sizə vitse-prezident deyirsə, siz necə Donald Trampı öldürməyə cəhd etməyəsiniz?
Üstəlik, bir neçə gün əvvəl Co Bayden siyasi uğurlarını, daha doğrusu, uğursuzluqlarını şərh edərək, diqqəti Trampa yönəltməyi təklif etdi və dedi: “onu çəpərdə qoymağın vaxtıdır”. Aydındır ki, o, bunu siyasi nöqteyi-nəzərdən deyib, amma indi atmosfer tamamilə isterikdir, ona görə də bu, hərəkətə çağırış ola bilər.
- Sui-qəsd cəhdi seçki yarışına və tərəfdarları arasında Trampın dəstəyinə necə təsir edəcək?
- Şübhəsiz ki, tərəfdarlar onun ətrafında daha çox toplanacaqlar. Məsələ burasındadır ki, onun məhkəmə sistemi ilə bağlı macəraları, ittihamlar, cinayət işləri onun üçün şəxsi maraqları naminə təqib olunan qəhrəman obrazı yaradıb.
Bunu bayraqlarda, stikerlərdə, avtomobillərdə, Tramp tərəfdarlarının geyindiyi köynəklərdə dəfələrlə görürük.
Həqiqətən də, hazırda Trampın ətrafındakı atmosfer bir qədər dini kult və ya ən azı bir idman komandasının kultudur. Siyasətin bu cür vasitəçiliyi kontekstində sizin siyasi mövqeyiniz sevimli komandanızı dəstəkləmək mövqeyinə çevrilir.
- Qərarsız seçicilərin taleyi necə olacaq?
- Qəhrəmanlıq nümayişi qərarsız seçiciləri qismən Trampa səs verməyə kömək edəcək. Görürlər ki, əslində tramp inancına görə güllələnir. Bu o deməkdir ki, düşünürlər. Bu, həqiqətən də səbəbsiz deyil, düşünürlər ki, o, xalqın namizədidir. Belə seçicilər düşünür ki, mən heç vaxt seçkiyə getməmişəm, amma indi gedəcəyəm Trampa səs verəcəyəm, çünki elita xalqı dəstəkləyən sözlərinə görə ona atəş açır.
Bir siyasətçi üçün uğursuz sui-qəsd baş verə biləcək ən yaxşı şeydir. Tramp ən pisdən ən yaxşı nəticə qazanmaq ustasıdır. Və o, bundan tam istifadə edəcək.
- 1981-ci ilin martında ABŞ-ın yeni seçilmiş prezidenti Ronald Reyqana sui-qəsd cəhdi ilə paralellər aparmaq indiki şəraitdə nə dərəcədə məqbuldur?
- Mən belə paralellər aparmazdım. 1981-ci il sui-qəsd cəhdi psixoloqun sui-qəsd cəhdi idi, üstəlik, belə bir rezonansa sahib deyildi. Ronald Reyqan artıq seçilmişdi. Amma əsas odur ki, Amerika cəmiyyətində indiki kimi isteriya və bu qədər nifrət yox idi. Bu iki hadisəni hansısa şəkildə müqayisə etmək üçün əslində böyük əsaslar yoxdur.
- Hadisəyə demokratların reaksiyası necədir? Co Bayden və komandası hadisəni pisləyir, bəs adi seçicilər nə düşünür?
- Təbii ki, elit seçici ilə orta seçici arasında fərq var. Trampı səmimi qəlbdən faşist hesab edən və “X” sosial şəbəkəsində yazan ən radikal demokratlar bu qədər güllə atılmasına baxmayaraq, onun necə öldürülməməsinə təəccüblənirlər. Ancaq aydındır ki, əksər adekvat insanların reaksiyası qorxu və dəhşətdir. Bu, sözün əsl mənasında, siyasi zorakılıq, siyasi qəsddir ki, əlbəttə, Amerikanın siyasi mədəniyyətini səciyyələndirir.
İndi nifrət artdıqca bir vaxtlar unudulmuş bu ənənə yenidən qayıdır. Təbii ki, sui-qəsd cəhdinin qınanması olacaq, amma düşünürəm ki, bu, tez-tez sıxılmış dişlər vasitəsilə baş verəcək. Axı Tramp, onların fikrincə, zorakılığı özü təşviq edib və təhrik edib. Ona görə də onun indi bunun bədəlini ödəməsi təəccüblü deyil.
- Co Baydenin sui-qəsd cəhdinə reaksiyasını necə qiymətləndirirsiniz? Eyni zamanda, respublikaçılar kütləvi şəkildə sui-qəsd cəhdinin araşdırılmasını tələb edirlər və onlardan bəziləri birbaşa hazırkı Prezidenti güllələnmə üçün şərait hazırlamaqda ittiham edirlər. Yeri gəlmişkən, Co Baydenin komandasının sui-qəsddə iştirakı versiyası ən çox müzakirə olunan məsələlərdən biridir...
- Əlbəttə, Co Baydenin iştirakı ilə bağlı bir versiya var. Bu müzakirə olunur, lakin hələ də əsas deyil. Burada risklərin çox böyük olduğu aydındır. Cəhd etməyin mənası yoxdur, çünki bu məlum olarsa, Co Baydenin karyerasına və Demokratik Partiyasına xitam verilə bilər.
Oxşar versiyalar Trampın ən radikal tərəfdarları arasında lokallaşdırılıb. Belə ki, hücumun baş verdiyi mitinqdə jurnalistlər Trampın tərəfdarına “Kimi günahlandırırsınız?” sualını verirlər. Onlar cavab verir: “Barak Obamanı!”. Axı bu bir sui-qəsd hekayəsidir.
- Namizədlərin təhlükəsizlik tədbirləri necə artırıla bilər və bu, seçki kampaniyası üçün nə deməkdir?
- Düşünürəm ki, biz artıq Trampın tam açıq çıxışlarını görməyəcəyik. Onun ətrafında televiziyada görünməyən, lakin mümkün güllə hücumlarından qoruyan xüsusi gülləkeçirməz bölmələr quraşdırmaq olar. ABŞ Məıxfi Xidmətinin rəhbərinin istefasını görə bilərik. Amma mahiyyət etibarı ilə bu, heç nəyi dəyişməyəcək. Aydındır ki, bu qüsurdur, lakin sistemli olması ehtimalı azdır.
- Sui-qəsd cəhdi Amerika cəmiyyəti üçün sürpriz oldu, yoxsa qütbləşmə kontekstində normal qarşılandı?
- Trampa qarşı mümkün sui-qəsd cəhdi ilə bağlı daha əvvəl də danışılıb. Məsələn, Taker Karlson proqnozlar vermişdi. Ancaq bunun üçün onu sui-qəsd nəzəriyyəçisi adlandırdılar. Çoxsaylı sağçı şərhçilər iddia edirdilər ki, nifrət mühiti elədir ki, atəş səsləri eşidə bilərik. Sonra onları eşitdik. Eyni zamanda, hamı sanki sui-qəsd gözləyirdi, amma bunun baş verməyəcəyinə inanmırdı. Nəhayət ki, sui-qəsd oldu: qütbləşmə və nifrət əsl siyasi zorakılığa gətirib çıxardı.
Donald Tramp seçilən zaman küçə toqquşmalarını və döyüşləri görə bilərik. Baxmayaraq ki, mən hələ də onların uzun sürməyəcəyini gözləyirəm. Çünki belə bir ssenaridə Demokrat Partiyası təbii ki, ruhdan düşəcək və məğlub olacaq. Hamını “faşizmə qarşı son döyüşə” dəvət etdilər, amma bu döyüşə heç kim gəlmədi. Onu deyə bilərəm ki, sui-qəsd cəhdi həqiqətən də Amerika cəmiyyətinin indi tabe olduğu nifrətin reallaşmasıdır.
Siyasət ölümcül bir sahədir. İnsanlar siyasi əqidələri üçün canlarını qurban verməyə hazırdırlar. İnsanlar isə siyasi əqidələrinə görə öldürməyə hazırdırlar. Bu və ya digər dərəcədə siyasətlə məşğul olan bütün insanlar həyatlarının təhlükə altında ola biləcəyini başa düşürlər.
Biz Slovakiyanın Baş naziri Robert Fikoya qəsd cəhdini, Yaponiyanın sui-qəsd nəticəsində öldürülən Baş naziri Şinzo Abeni xatırlayırıq. İndi də Donald Trampa sui-qəsd oldu. Ayrı-ayrı şəxslər tərəfindən törədilən siyasi qətllər yəqin ki, heç kimin öhdəsindən gələ bilməyəcəyi problemdir.
- Onsuz da parçalanmış Amerika cəmiyyətinin bundan sonrakı taleyi necə olacaq? Qütbləşmə artacaqmı?
- Təbii ki, qütbləşmə artacaq. Biz görürük ki, Amerika cəmiyyətini birləşdirmək üçün heç bir əsas yoxdur. Amerika cəmiyyətinin iki hissəsi hələ də bir-birini satqın və sağlam Amerika cəmiyyətinin bədənində bakterioloji infeksiya olan insanlar hesab edirlər. Bir namizədə sui-qəsd qütbləşmənin dərmanı olmayacaq. Bu, daha doğrusu, uzun müddətli bir xəstəliyin əlamətidir, uzun müddətdir davam edən və getdikcə pisləşən bir problemdir. Hələlik bundan çıxış yolu yoxdur. Hər iki tərəfin siyasətçiləri kifayət qədər radikal fikirlər səsləndirirlər.
Ayna.az
