Ölkəmizə relokasiya edən əcnəbi İT mütəxəssisləri nə gözləyir ?
Ötən ilin sonu Prezident İlham Əliyev
İKT sektorunda genişmiqyaslı güzəştləri nəzərdə tutan bir neçə qanuna dəyişiklikləri təsdiqləyib.
Bu dəyişikliklər nəticəsində İT sahəsindəki şirkətlərə, fiziki şəxslərə, eləcə də xarici vətəndaşlara ciddi vergi güzəştləri tətbiq ediləcək.
Bu güşətlərə əsasən əcnəbi İT mütəxəssislərin ölkə ərazisində əmək fəaliyyəti ilə məşğul olmaları üçün şirkətlər tərəfindən iş icazəsinin alınması da tələb olunmayacaq.
Media üçün də maraqlı olacağını düşünərək güzəştlər paketinin əhəmiyyəti haqqında qısa olaraq aşağıdakıları bildirmək istərdim.
1. Qonşu ölkələrdə bu tip güzəştlər bir xeyli öncədən qəbul edilib. Həmin ölkələrə Rusiya, Belarus və Ukraynadan xeyli İT mütəxəssislərin relokasiyası da baş tutub.
Bizim ölkəmizdə gec də olsa dəyişikliklər paketinin qəbulu çox əhəmiyyətlidir və bəzi ölkələrlə bu sahədə rəqabətədavamlılıq üçün münbit şərait yaradacaq.
Bununla rəqəmsal sahibkarlığın inkişafı stimullaşdırılacaq, "beyin axınının" qarşısını almağa kömək olacaq.
Sektorda yeni , rəqəmsal sahibkarlıq mədəniyyəti formalaşacaq.
Dəyişikliklər gələcəkdə ölkəmizin regionda İKT Mərkəzə çevrilməsinə də töhfə verəcək.
2. Əcnəbi İT mütəxəssis və şirkətlər üçün münbit şəraitin yaradılması sektora investisiyaların cəlbi, yerli İT kadrların hazırlanmasının sürətlənməsi və peşəkarlığının artırılması, innovativ mühitin inkişafı və ekosistemin yeni və daha peşəkar oyunçularla güclənməsi baxımından da əhəmiyyətlidir
3.Düşünürəm ki, bütün bu dəyişikliklər və formalaşacaq yeni İT mühit gələcəkdə ölkəmizdə ÜDM-də İKT -nin xüsusi çəkisinin artmasında və İT eksportun həcminin yüksəlməsində də özünü göstərəcək
4.Yeri gəlmişkən, bir daha vurğulamaq istərdim ki , bu güzəştlər paketinin hazırlanması və kordinasiya olunmaqla ortalığa çıxarılmasında RİNN ciddi rol oynayıb.
Bununla belə, hazırda güzəştlərin tətbiqi istiqamətində informasiyalı mühit çox zəifdir.
İndiki halda, güzəştlər paketinin necə tətbiq olunacağı, kimlərə şamil olunacağı , güzəştlərdən bəhrlənmək üçün yerli və xarici İT mütəxəsislərdən və kiçik-orta biznesdən tələb olunanlarla bağlı RİNN, KOBİA və digər aidiyyatı qurumlar tərəfindən maarifçilik işlərinin aparılmasına, bununla bağlı RƏQƏMSAL PLATFORMANIN yaradılmasına ciddi ehtiyac var.
Ümid edirəm RİNN, onun müvafiq Agentlikləri bu istiqamətdə , dövlət -özəl tərəfdaşlığı prinsipini gözləməklə, vətəndaş cəmiyyəti və medianı da cəlb etməklə səylərini gücləndirəcək.
5. RİNN, KOBİA, Miqrasiya və digər maraqlı tərəflərin iştirakı ilə güzəştlərin tətbiqi və ondan bəhrələnmək yolları, relokasiya edən əcnəbi İT mütəxəssislərə mesajların verilməsi məqsədilə geniş bir tədbirin keçirilməsi də faydallı olardı
Osman Gunduz
Teref.az

“Pensiya və maaşlardakı artım hamıya şamil ediləcək. Pensiyaların minimum həddinin 280 manata qaldırılması 100 min nəfərin pensiyasına öz təsirini göstərəcək”.
Teref.az xəbər verir ki, bu sözləri İTV-yə açıqlamasında Milli Məclisin Əmək və sosial siyasət komitəsinin sədri Musa Quliyev bildirib.
O əlavə edib ki, ötən il 400 AZN alan şəxs, bu il 478 manat pensiya alacaq: “Bu il ərzində pensiyaların bütün növlərinin artımı gözlənilir.
Eyni zamanda maaşlarda da artımlar olacaq. Maaşların hər birində 15 faiz artım gözləyirik. Məsələn, 400 manat maaş alanlarda 470 manat civarında artım olacaq”.

Bir neçə gün əvvəl Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin imzaladığı sərəncamla minimum əmək haqqı 345 manata çatdırılıb. Belə ki, minimum pensiya 280 manata çatdırılmaqla yanaşı müavinət və təqaüdlər də artırılacaq. Bu artımlar yanvarın 1-dən hesablanacaq. Məlumata görə, minimum əmək haqqındakı artım 700 min vətəndaşımızı əhatə edəcək. Bu prosses üçün isə dövlət büdcəsindən əlavə 450 milyon manat ayrılcaq. Maaş və pensiyalar üzrə artımdan 800 mindən çox vətəndaş faydalanacaq. Qeyd edək ki, artımlar özəl sektoru da əhatə edir. Yəni bu ildən 345 manatdan az əmək haqqı verilə bilməz.
TEREF.AZ-ın məlumatına görə, iqtisadçı Pünhan Musayev Bizimyol.info xəbər portalına açıqlamasında bildirib ki, Azərbaycan iqtisadiyyatı karbohidrogen sənayesi üzərində qurulduğundan, onda cərəyan edən prosseslər də daxili bazardan çox xarici faktorlarla təsirlənir. Bu baxımdan əmtəə və valyuta bazarlarında olduğu kimi əmək bazarında da qiymətlər xarici amillərin təsiri altında formalaşır.

“Kritik dönəmlər olan 2009, 2015 və 2016-cı illərdə biz ən aşağı səviyyə maaş alan kateqoriyada heç bir artıma rast gələ bilməmişik. Halbuki, dünya bazarlarında neft-qaz qiymətlərinin yuxarı olduğu və yaxud da normala qayıtdığı illərdə biz bəzən bir il ərzində iki dəfə minimum əmək haqqı artımına təsadüf etmişdik. Bu isə ilk baxışdan minimum əmək haqqı artımının qeyd edildiyi sosial yönümlülük təyinatından çox qlobal-iqtisadi axınlara uyğun olaraq baş verdiyinə dair təəssüratlar yaradır. Buna baxmayaraq, hökümət bu addımı son 1 ildə həddən artıq şiddətlənən qiymət artımları fonunda sosial müdafiəni gücləndirmək kimi məqamlarla əsaslandırır. Çünki, buna dair söz-söhbətlər də olduqca intensivləşməkdədir”- deyən iqtisadçı bildirib ki, bunun nə dərəcədə effektiv olacağını təxmin etmək çətindir. Bir neçə maraqlı məqam var: minimum əmək haqqı baxımından istinad edilən qida inflyasiyası ötən il 15 faiz olduğu halda minimum əmək haqqında artım 20 faiz, bu il isə qida inflyasiyası 20 faiz olduğu halda minimum əməkhaqqı 15 faiz artmış oldu. İqtisadçının fikrincə, digər bir nüans isə minimum əməkhaqqı artımının arealının təkcə bu çərçivədə maaş alan muzdlu işçilərlə məhdudlaşmamasındadır. Bir neçə ildir ki, əmək pensiyaları haqqında qanuna əsasən, əmək pensiyasının sığorta hissəsi ildə bir dəfə ölkə üzrə orta aylıq nominal əməkhaqqının illik artım tempinə uyğun olaraq indeksləşdirilir.

“Əgər vahid tarix cədvəli ilə əməkhaqqı alanları və pensiyaçı təbəqəni nəzərə alsaq, artımın əhatə dairəsinin iki dəfədən çox böyük olduğunu deyə bilərik. Bununla belə “sosial sığorta haqqında qanunun” 14-cü maddəsinə görə, sahibkarlıqla məşğul olan, mülkü müqavilə ilə çalışan və kənd təsərrüfatı təyinatlı torpağı olan bir qrup, öz məcburi sığorta öhdəliklərini minimum əməkhaqqına müvafiq qaydada yerinə yetirirlər. Məsələn, son artımdan sonra Bakı şəhərində tikinti sahəsində fəaliyyət göstərən sahibkar minimum əməkhaqqının 50 faizi qədər sosial sığorta ödənişi həyata keçirdiyinə görə, qərardan sonra onun ödədiyi məbləğ 22 manat 50 qəpik artacaq. Bu da böyük ehtimalla diffuziya effekti ilə qiymətlərin bir növbəti mərhələdə bir az da artmasına zəmin yaradacaq”-deyə iqtisadçı qeyd edib. O hesab edir ki, minimum əməkhaqqı artımında əgər məqsəd əhalinin sosial müdafiəsini nəzərə almaqdırsa, baxılan parametrlərdən biri bu məqam və həmçinin Türkiyə praktikasında da olduğu kimi minimum əməkhaqqının gəlir vergisindən azad olması məsələsi olmalıdır.

Qərar inkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsi və "Azərbaycan-2020 gələcəyə baxış, inkişaf konsepsiyası"ndan irəli gələn minimum əməkhaqqı ilə orta aylıq əməkhaqqı arasındakı nisbətin 60 faiz həddinə çatdırılması istiqamətində atılan addım kimi dəyərləndirilə bilər.

“Bu il pensiya artımlarında iki mühüm yenilik tətbiq olunacaq. Pensiyaların artımı bütün əmək pensiyalarına şamil ediləcək”.

Bunu “Unikal”a açıqlamasında deputat Vüqar Bayramov deyib. O bildirib ki, əvvəlki illərdə təxminən 90 min vətəndaşın əmək pensiyaları indeksasiya olunmurdu:

“Vahid indeksasiya mexanizminin tətbiq olunması imkan verəcək ki, məhz həmin vətəndaşların da əmək pensiyalarında artımlar müşahidə olunsun. Pensiyalar yardımlar nəzərə alınmaqla indeksasiya ediləcək. 2022-ci ildə pensiyaçılara 200 manat yardım ödənilib. Bu, aylıq olaraq 16,7 manatdır. Bu da pensiyaçıların pensiya məbləğinə əlavə olunacaq. Məsələn, vətəndaş 400 manat pensiya alırsa, onun üzərinə 16,7 manat əlavə olunacaq. Bu da 416 manat 70 qəpik edəcək. Bu məbləğ isə orta hesabla 15 faizə indeksasiya olunacaq. Bu zaman 400 manat pensiya alan vətəndaşın pensiyasında təxminən 62 manat artım qeydə alınacaq”.

Deputat qeyd edib ki, mövcud qanunvericiliyə əsasən, əmək pensiyalarındakı artımlar əvvəlki ilin orta aylıq əmək haqqındakı artım faizinə uyğun olaraq həyata keçirilir:

“Ötən ilin 11 ayının yekunlarında əmək haqqı artımı 14,5 faiz olub. İlin yekununda illik orta aylıq əmək haqqı artımının təxminən 15 faiz olacağı gözlənilir. Orta aylıq əmək haqqı ilə bağlı statistika yanvarın sonunda elan olunacaq. Həmin rəqəm elan olunduqdan sonra cənab Prezident tərəfindən indeksasiya ilə bağlı sərəncam imzalanacaq. Rəsmi statistika hər ilin birinci ayının sonunda elan olunur. Pensiya artımları yanvarın 1-dən hesablanır, amma artımlar fevral ayında ikisi birlikdə ödəniləcək. Yəni, yanvar üçün hesablanmış artım da fevral ayında veriləcək”.

BMT-nin Beynəlxalq Əmək Təşkilatı yaydığı hesabatda iş vaxtının, iş saatının və iş vaxtı tənzimləmələrinin işçilərin rifahına və həmçinin işin səmərəliliyinə təsirini qiymətləndirib.

“Report”un yerli bürosu xəbər verir ki, BƏT keçirdiyi sorğuda COVID-19 pandemiyası dövründə tətbiq edilən qeyri-müntəzəm iş (“Flexible work”) tənzimləmələrinin işdəki məhsuldarlığı və potensial olaraq bir işin nəticəsini artırdığı məlum olub.

Hesabata görə, qlobal işçi qüvvəsində standart iş günü səkkiz saat və ya həftədə 40 saatdır. Hesabatda o da qeyd olunub ki, aparılan sorğu nəticəsində iş yerlərində işçilərin üçdə birindən çoxu müntəzəm olaraq həftədə 48 saatdan çox, 20 faizi isə həftədə 35 saatdan az işlədiyi məlum olub.

BMT-nin sözcüsü Stefan Dujarik jurnalistlərə açıqlamasında təşkilatın baş katibi Antoniu Quterreşin BƏT-nın sorğusunu yüksək qiymətləndirdiyini və qeyri-müntəzəm iş qrafikinin iş yerlərində daha məhsuldar olacağı barədə fikirləri dəstəklədiyini deyib. Sözcü əlavə edib ki, artıq yeni ildən etibarən BMT-nin müxtəlif strukturları qeyri-müntəzəm iş qrafikində işləməyə başlayıblar.

“Ölkədə 17 yaşında olanlara ailə qurmağa icazə verilir, bunun qarşısı alınmalıdır”.

Bunu Milli Məclisin iclasında Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin sədri Bahar Muradova bildirib.

Onun sözlərinə görə, qanunvericilikdə heç bir istisna olmadan nikah yaşı 18 qəbul edilməli, 18 yaşdan aşağı olanların nikaha girmələri birmənalı şəkildə qadağan edilməlidir.

Bildiyimiz kimi, Azərbaycan Respublikasında nikah yaşı 18 yaş müəyyən olunub. Üzrlü səbəblər olduqda nikaha daxil olmaq istəyən nikah yaşına çatmamış şəxslərin yaşadıqları ərazinin müvafiq icra hakimiyyəti orqanı onların xahişi ilə nikah yaşının 1 ildən çox olmayaraq azaldılmasına icazə verə bilər.

Bəs görəsən, qanunda deputatın tələb etdiyi kimi dəyişiklik edilə bilərmi?

Mövzu ilə bağlı Oxu.Az-a açıqlama verən hüquqşünas Şəmsəddin Əliyevin sözlərinə görə, qanunvericilikdə dəyişiklik xatirinə bunu etmək olmaz:

“Bizim Konstitusiyamızda nikah hüququ var. Nikah yaşının hansı hallarda 17-yə endirilməsi ilə bağlı məlumat da qeyd olunub. Qanunvericilik məsələni kifayət qədər şərh edir. Zərurət yarandığı üçün 17 yaşında nikah bağlanmasına mane olunmamalıdır. Qanun bunu əsas tutur. Burada qeyri bir şey axtarmaq düzgün deyil. Qanunvericilikdə dəyişiklik xatirinə bunu etmək olmaz. Bu gün vacib məsələ ailəyə sədaqət nümayiş etdirməkdir. Nə qədər ki sədaqət var, ailə də möhkəm olacaq”.

Hüquqşünas qeyd edib ki, 17 yaşda nikahın bağlanması bizim inkişafımıza xələl gətirməyəcək:

“15-16 yaşda nikah bağlansa belə, ailənin təməli varsa, heç bir problem yaranmayacaq. Azyaşlıların nikahının əleyhinəyəm. Lakin vəzifələrini başa düşürsə, niyə də olmasın? Müzakirəyə ehtiyac yoxdur”.

Milli Məclisin deputatı Ceyhun Məmmədov isə bu fikirdədir ki, qanuna dəyişiklik edilməsinə ehtiyac var:

“Əslində, bizim qanunlarımız yüksək səviyyədədir. Sadəcə, qanunun icrasına yerlərdə çox ciddi nəzarət olmalıdır ki, mənfi proseslər baş verməsin. Həm qanuni baxımdan bu məsələni tənzimləməliyik, həm də konkret cəzalar olmalıdır. Qanun pozuntusuna yol verənlər də çox ciddi şəkildə cəzalandırılmalıdırlar. Bununla yanaşı, bölgələrdə ailələrlə maarifləndirmə işləri aparılmalıdır.

Yerli icra hakimiyyətlərinin nəzdindəki komissiyalar, yəni yetkinlik yaşına çatmayan uşaqlarla işləyənlər işlək mexanizmə malik olmalı, davamlı surətdə bu istiqamətdə öz tədbirlərini həyata keçirməlidirlər. Proses hüquqi şəkildə tənzimlənməlidir”.

C.Məmmədov əlavə edib ki, 18 yaşından aşağı nikahlarla səbəbindən asılı olmayaraq ciddi mübarizə aparmalıyıq:

“Belə hallar yolverilməzdir. Eyni zamanda, qeyd etdiyim maarifləndirmə məsələləri də xüsusi önəm və əhəmiyyət daşıyır. Valideynlər bölgələrdə həssas yanaşmırlar. Ona görə bu kimi problemlərlə üzləşirik”.